Morgunblaðið - 19.03.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLENDINGAR eru fáir. Fjöldi
þeirra sem leggur stund á háskóla-
nám er nú orðinn nokkuð mikill og
spurning hvort hann eigi eftir að
vaxa markvert næstu áratugina.
Óþarft er því að þenja námsfram-
boð mikið út en nær að hlú að því
sem fyrir er.
Á vef Hagstofu Íslands er hægt
að sjá fjölda þeira sem stunda dag-
skólanám í háskólum landsins árið
2002. Sjá töfluna. (Þeir sem eru í
kvöld- og fjarnámi eru ekki taldir
með né heldur námsmenn erlend-
is.)
Háskóli Íslands 8.106
Háskólinn á Akureyri 625
Háskólinn í Reykjavík 721
Kennaraháskóli Íslands 866
Landbúnaðarh. á Hvanneyri 93
Listaháskóli Íslands 309
Myndlistaskólinn á Ak-
ureyri 51
Söngskólinn í Reykjavík 33
Tónlistarskólinn í Reykjavík 77
Tækniháskóli Íslands 662
Viðskiptaháskólinn á Bifröst 250
11.793
Fæðingatala á Íslandi hefur ver-
ið nokkurn veginn stöðug síðast-
liðin 40 ár. Talan sveiflast eitthvað
frá ári til árs en hvorki er um
fjölgun né fækkun að ræða til
lengdar. Á vef Hagstofunnar er
hægt að fá mannfjöldaspár fyrir
Ísland. Fjöldi einstaklinga á tutt-
ugasta aldursárinu er að meðaltali
um 4.400 manns næstu tuttugu ár-
in. Gerum ráð fyrir að helmingur
árgangs stundi háskólanám, það er
að segja 2.200 manns. Þá þarf 5,4
(hálfa) árganga til að fylla töluna
11.793. Ekki verður séð að þessi
tala eigi eftir að hækka næstu ára-
tugina nema þá að hlutfallslegur
fjöldi þeirra sem stundar háskóla-
nám eigi eftir að hækka svo ein-
hverju muni og það gerist varla í
bráð.
Mér finnst liggja í augum uppi
að Íslendingar geta ekki rekið
marga fullbúna háskóla. Nemenda-
fjöldinn stendur einfaldlega ekki
undir því. Ég hef starfað við Há-
skóla Íslands í meira en þrjátíu ár.
Háskóli Íslands hefur, þegar á
heildina er litið, ekki haft nægj-
anlegt fjármagn til þess að geta
staðið undir nafni. Mér vitanlega
gildir það sama um aðra skóla á
háskólastigi. Þegar Háskólinn á
Akureyri var settur á stofn voru
fjárframlög til Háskóla Íslands
skorin niður um svipaða upphæð
og lögð var til nýja háskólans.
Tími er kominn til að raunhæft
mat verði lagt á hvernig best er að
ráðstafa fjármununum, sem varið
er af almannafé til æðri mennt-
unar, svo að nemendur og sam-
félagið í heild njóti góðs af.
Nemenda-
fjöldi í há-
skólanámi
Eftir Odd
Benediktsson
Höfundur er prófessor í tölvunar-
fræði við Háskóla Íslands.
„Mér finnst
liggja í aug-
um uppi að
Íslendingar
geta ekki
rekið marga fullbúna
háskóla.“
HAFA barnabætur hækkað á
þessu kjörtímabili um 37,7% eins
og Haukur Þór Hauksson við-
skiptafræðingur heldur fram í
Morgunblaðinu 27. febrúar og
Birgir Ármannsson frambjóðandi
endurtekur í sama blaði 3. mars?
Eða hafa þær verið skertar um
rúma tíu milljarða í tíð núverandi
ríkisstjórnar eins og Ágúst Ólafur
Ágústsson frambjóðandi fullyrðir í
Morgunblaðinu 3. mars? – Kjós-
endur eru vissulega ekki öfunds-
verðir af því að þurfa að gera upp
hug sinn til manna og málefna í
vor á grundvelli svo misvísandi
upplýsinga.
En um þetta á fráleitt að þurfa
að deila, því auðvitað liggja allar
staðreyndir málsins ljósar fyrir. Á
aldeilis prýðilegum vef ríkisskatt-
stjóra, www.rsk.is, eru birtar stað-
tölur skatta, m.a. um heildarupp-
hæðir barnabóta árin 1991–2002.
(Þar er líka reiknivél, þar sem fólk
getur reiknað út barnabæturnar
sínar.) Enginn veit hins vegar enn
hver heildartalan fyrir 2003 verð-
ur, því hún mun ekki verða á
hreinu fyrr en eftir álagningu
skatta í haust. Í fjárlögum ársins
2003 eru barnabætur áætlaðar
5.430 milljónir á árinu, og var sú
tala fengin með því að bæta ein-
faldlega 500 millj. kr. við áætlun
næstu fjárlaga á undan. Á því ári
urðu barnabæturnar hins vegar
465 millj. kr. lægri en þau fjárlög
áætluðu og er því rökrétt að gera
ráð fyrir að sá mismunur komi aft-
ur fram árið 2003. Í meðfylgjandi
töflu er notuð þannig leiðrétt tala
fjárlaganna. Í annarri línu töflunn-
ar eru upphæðir umreiknaðar af
greinarhöfundi til verðlags 2002
miðað við vísitölu neysluverðs.
Taflan leiðir í ljós að frambjóð-
endurnir og viðskiptafræðingurinn
sem nefndir voru hér að framan
hafa allir eitthvað til síns máls,
þótt nokkru skeiki hjá þeim öllum.
Það er rétt hjá Ágústi Ólafi að á 8
ára ferli núverandi ríkisstjórnar
hafa barnabætur í heild jafnan
verið lægri en þær voru í upphafi
ferilsins, þó að undanskildu árinu
1996. Lægst fóru bæturnar árið
2000, þegar þær voru þriðjungi
lægri en 1995. Uppsöfnuð lækkun
þeirra er þó ekki rúmir 10 millj-
arðar eins og hann hélt fram, held-
ur „aðeins“ 8,2 milljarðar á þesum
8 árum.
Taflan skýrir líka hvers vegna
þeir Birgir Ármannsson og Hauk-
ur Þór Hauksson kjósa að ein-
skorða framsetningu sína við blá-
lok þessa kjörtímabils og horfa
framhjá því sem á undan er geng-
ið. Eftir að hafa lækkað jafnt og
þétt í þrjú ár og síðan nokkurn
veginn staðið í stað í önnur þrjú er
því nefnilega spáð að barnabætur
muni byrja að hækka lítillega aftur
á þessu ári. Óvíst er þó hversu
mikil sú hækkun verður að raun-
gildi m.v. 1999, en líklegt er að hún
verði 9,7% en ekki 15% eins og
þeir halda fram.
Þrátt fyrir þá hækkun verða
barnabætur á kosningaárinu 2003
einum milljarði eða 18% lægri en
þær voru þegar núverandi ríkis-
stjórn tók við fyrir 8 árum. Og ef
seilst er enn eitt kjörtímabil aftur í
tímann til samanburðar, til kosn-
ingaársins 1991 þegar barnabæt-
urnar voru 6,9 milljarðar á verð-
lagi ársins 2002, kemur í ljós að í
samanlagðri stjórnartíð Davíðs
Oddssonar með þá Friðrik Sophus-
son og Geir Haarde í fjármálaráðu-
neytinu hafa barnabætur lækkað
um tvo milljarða að raungildi, eða
29,5%.
Það getur því enginn heilvita og
heiðarlegur maður haldið því fram
kinnroðalaust að barnabætur hafi
hækkað umtalsvert í tíð núverandi
stjórnarherra.
Hafa þær
hækkað eða
lækkað?
Eftir Finn
Birgisson
„… verða
barnabætur
á kosn-
ingaárinu
2003 einum
milljarði eða 18% lægri
en þær voru þegar nú-
verandi ríkisstjórn tók
við fyrir 8 árum?“
Höfundur er arkitekt.
Barnabætur 1995–2003
Upphæðir: Milljónir kr. Verðgildisumreikningur er greinarhöfundar.
Heimildir: Staðtölur skatta á vef ríkisskattstjóra og fjárlög 2003.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003*
B.bætur, verðl. hvers árs 4594 4786 4571 4006 3779 3595 4424 4465 4965
B.bætur, verðlag 2002 5891 6002 5631 4854 4427 4029 4677 4465 4856
%-hlutfall m.v. 1995 100 102 96 82 75 68 79 76 82
Uppsöfnuð lækkun -111 149 1186 2651 4513 5727 7154 8189
* Fyrir 2003 er notuð leiðrétt tala fjárlaga 2003. Verðbólga 2002–2003 er áætluð
2,25% eins og í fjárlögunum.
HRAFN Magnússon skrifaði í
grein sem birt var 3. mars í Morg-
unblaðinu að „stór hluti af fjármunum
lífeyrissjóðanna skilar sér aftur til al-
mennings“.
Hvað myndu sparifjáreigendur
segja, ef bankastjóri segði þetta um
bankainnistæður þeirra? Ég held að
flestir myndu ekki sætta sig við að fá
stóran hluta til baka, heldur allan höf-
uðstólinn auk vaxta.
Ég fæ greitt úr mínum lífeyrissjóði
þegar ég er 70 ára. Þar sem ég er karl-
maður, eru um 50% líkur á því að ég
nái þeim aldri, en ef ég verð svo hepp-
inn, þá greiðir sjóðurinn rúmlega
helming af þeim mánaðarlaunum sem
ég hafði þegar ég hætti störfum, ef
ekki fær maki minn um ¼. Sé hún ekki
svo heppin, fær enginn neitt og féð er
glatað.
Ætli meðalgreiðslur í lífeyrissjóð á
ári sé ekki um 240.000 kr. Til þess að
ná fullum „réttindum“ þarf að greiða í
sjóðinn í 40 ár, en eftir 40 ár er höf-
uðstóllinn um 10.000.000. Eins og allir
vita er auðvelt að fá 6% ársávöxtun
(t.d. húsbréf), vextir af þessu yfir 40
ára tímabil yrðu þá um 11.000.000
Samtals er þetta um 21.000.000 kr. og
myndi nægja til þess að greiða öllum
rétthöfum lífeyri í rúm 40 ár eða þar til
hver og einn verður 110 ára gamall. Ef
við tökum inn í dæmið það fjármagn
sem situr eftir í lífeyrissjóðnum við
fráfall þeirra sem látast áður en þeir
fá greitt þá getur lífeyrissjóðurinn
greitt þeim sem eftir lifa endalaust án
þess að ganga á höfuðstólinn því
greiðslur yrðu aðeins brot af ávöxtun
höfuðstólsins. Þeir sem reka minn
sjóð eru svo færir að þeir semja við
æðstu yfirmenn sína um árslaun sem
eru jafnvel margföld ævilaun fólks á
meðan sjóðurinn ber neikvæða raun-
vexti.
Það er sjálfsagt að hafa samtrygg-
ingu, en 10% af launum fólks er of
mikið. Flestum finnst að trygginga-
félög taki of mikið fyrir bifreiðatrygg-
ingu, en sú fjárhæð sem fólk greiðir
þar nægir e.t.v. til þess að kaupa um
tíunda hvern bíl á landinu. Þessi
trygging er þó mun réttlátari og ódýr-
ari en þær tryggingar sem fólk fær
hjá lífeyrissjóðum. En hvað getur fólk
gert? Þeir sem hagnast á þessu eru
þeir sem sitja allan hringinn um samn-
ingsborðið og eru umboðsmenn fólks-
ins, verkalýðsfélög, fyrirtæki, ríkið og
lífeyrissjóðirnir. Og þessir aðilar vita
að fólkið hræðist það ofurefli sem við
er að etja.
Punktakerfi lífeyrissjóðanna hefur
þann tilgang að slá ryki í augu fólks
svo það sjái ekki hve háar upphæðir
það hefur greitt í þetta happdrætti.
Ég er hræddur um að fólk myndi rísa
upp og mótmæla ef það sér framreikn-
aðar upphæðir með vöxtum frekar en
punkta, hvað haldið þið?
Ég eins og margir ákvað á sínum
tíma að greiða lífeyrissparnað til
Frjálsa lífeyrissjóðsins vegna stefnu
þeirra í lífeyrismálum á sínum tíma.
Sú stefna er horfin úr Frjálsa lífeyr-
issjóðnum.
Kaupþing hefur sett ákvæði í sam-
þykktir sjóðsins sem koma í veg fyrir
að sjóðfélagar geti haft áhrif á sjóðinn.
Það sitja 7 menn í stjórn skv. grein 4.1
í samþykktum hans, 4 frá Kaupþingi
og 3 fyrir hönd sjóðfélaga. Grein 20.1
meinar sjóðfélögum að breyta þessu
ákvæði, þeim er jafnframt meinað að
skipta um rekstraraðila sjóðsins.
Aðalfundur sjóðsins er í lok júní,
þegar flestir eru í sumarfríum, en það
breytir ekki neinu því þessir stjórn-
armenn eru ekki kjörnir á aðalfundi
líkt og venja er heldur á almennum
fundi sjóðfélaga.
Það sætir furðu að fjármálaráðu-
neytið, sem ber að yfirfara samþykkt-
ir lífeyrissjóða, geti samþykkt svo
gróft brot á réttindum sjóðfélaga sem
hér er.
Þar sem ekki er hægt að breyta
samþykktum sjóðsins er ekki um ann-
að að velja en að stofna nýjan.
Þeir sem völdu að greiða í Frjálsa
lífeyrissjóðinn á sínum tíma gerðu það
vegna sterkrar réttlætiskenndar og
eðlilegra viðhorfa til lífeyrismála. Það
fólk og annað sem vill breytingar á
þessu hvet ég til þess að stofna með
mér nýjan lífeyrissjóð þar sem mann-
réttindi og félagsréttindi eru höfð að
leiðarljósi við það eitt sem lífeyris-
sjóður á að gera, að vinna fyrir sjóð-
félaga og berjast fyrir eðlilegri skipt-
ingu séreigna og sameigna trygg-
ingar.
Það eru sjálfsögð mannréttindi:
 Að mega velja sér lífeyrissjóð sem
menn telja hæfan til þess að ávaxta
lífeyrissparnað sinn.
 Að annar lífeyrissparnaður en út-
reiknuð samtrygging sé algerlega
frjáls til flutnings til hvaða lífeyr-
issjóðs sem er.
 Að sjóðfélagar stýri sjóðum sínum
sjálfir og kaupi sérfræðiaðstoð við
ávöxtun sjóða.
 Að allur lífeyrissparnaður skili sér
til sjóðfélaga, ekki bara einhver til-
tekinn hluti. Hluti ávöxtunar á að
nota í rekstur sjóðsins, þannig
vinna bankar og það er engin
ástæða fyrir því að lífeyrissjóðir
geti ekki starfað eins. Þetta veitir
sjálfkrafa aðhald.
 Að áhætta þess hluta lífeyris-
greiðslna sem er samtrygging, sé
útreiknuð og dreifð til trygginga-
félaga hérlendis eða erlendis.
Ef engin samkeppni er milli sjóða
er engin hvatning um að ávaxta féð
vel.
Það þarf 800 manns til þess að
stofna lífeyrissjóð.
Sameiginleg hagsmuna-
samtök gegn sjóðfélögum
Eftir Jón Jósef
Bjarnason „Punkta-
kerfi lífeyris-
sjóðanna
hefur þann
tilgang að
slá ryki í augu fólks.“
Höfundur er ráðgjafi á sviði gervi-
greindar hjá IT ráðgjöf ehf.
itr@heimsnet.is
Fyrir
flottar
konur
Bankastræti 11
sími 551 3930
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050
Mörkinni 3, sími 588 0640.
Opið mán-fös kl.11-18 - lau kl. 11-15
Brúðkaupsgjafir
Br
úð
ar
gj
af
al
is
ta
r