Morgunblaðið - 19.03.2003, Blaðsíða 17

ÍRAKSDEILAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2003 17
AÐDRAGANDI væntanlegrar hernaðaríhlutunar
Bandaríkjastjórnar í Írak nær í reynd allt aftur til
ársins 1991; að minnsta kosti eru ráðamenn í
Washington á þeirri skoðun, enda líta þeir svo á að
Saddam Hussein, forseti Íraks, hafi haft tólf ár til
að verða við kröfum um afvopnun, sem öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna gerði strax við lok Persaflóa-
stríðsins.
Írak réðst inn í Kúveit 2. ágúst 1990 og sam-
þykkti öryggisráðið í kjölfarið ályktun nr. 660 þar
sem aðgerðir Íraka voru fordæmdar og þess kraf-
ist að þeir drægju sig þegar frá Kúveit. Fjórum
dögum seinna var samþykkt ályktun nr. 661 en hún
fól í sér viðskiptabann á Írak.
Saddam varð ekki við kröfum um að kalla herlið
sitt frá Kúveit og 29. nóvember 1990 samþykkti ör-
yggisráðið ályktun nr. 678 en hún veitti heimild til
að beita „öllum nauðsynlegum ráðum“ til að efni
ályktunar nr. 660 næði fram að ganga. 16. janúar
1991 hófu Bandaríkin og bandamenn þeirra síðan
loftárásir á Írak.
24. febrúar hófust hernaðaraðgerðir á jörðu
niðri og þremur dögum síðan var búið að frelsa
Kúveit úr höndum herja Íraks; Persaflóastríðinu
var formlega lokið.
Írakar samþykktu vopnahlésskilmála banda-
manna 3. mars 1991.
George Bush Bandaríkjaforseti taldi sér ekki
stætt á því að senda hersveitir Bandaríkjanna alla
leið til Bagdad til að steypa Saddam af stóli. Sadd-
am sat því áfram við völd og í mars og apríl börðu
herir Íraks niður af mikilli grimmd uppreisnir í
bæði suður- og norðurhluta landsins.
6. apríl 1991 samþykktu Írakar að hlíta skil-
málum ályktunar öryggisráðsins nr. 687 sem fól í
sér að allri framleiðslu gereyðingarvopna skyldi
hætt og að sérstök vopnaeftirlitsnefnd SÞ,
UNSCOM, skyldi hafa eftirlit með því að Írakar
sannarlega eyðilegðu öll sýkla- og efnavopn.
Daginn áður hafði öryggisráðið samþykkt álykt-
un nr. 688 þar sem fordæmdar voru áðurnefndar
aðgerðir Íraksstjórnar gegn Kúrdum og öðrum
óbreyttum borgurum í landinu. Skilgreind voru
sérstök flugbannsvæði yfir Norður-Írak og sömu-
leiðis sérstök griðasvæði sem Bandaríkjamenn,
Bretar og Frakkar einsettu sér að tryggja að yrðu
virt. Sambærileg flugbannsvæði voru skilgreind yf-
ir Suður-Írak í ágúst 1992.
Ályktanir nr. 706 og 707 voru samþykktar 15.
ágúst 1991 en þær fólu annars vegar í sér að Írök-
um yrði veitt heimild til að selja tiltekið magn af ol-
íu til að greiða fyrir matvæli og lyf; hins vegar var
Írökum gert að sýna vopnaeftirlitsliði SÞ sam-
vinnu, en á því hafði orðið misbrestur.
Í apríl 1993 heimsótti George Bush, sem þá var
orðinn fyrrverandi forseti Bandaríkjanna, Kúveit
og var þar gerð tilraun til að ráða hann af dögum. Í
hefndarskyni gerðu Bandaríkjamenn flugskeyta-
árás á höfuðstöðvar írösku leyniþjónustunnar í
Bagdad 27. júní 1993.
Enn ein ályktunin var samþykkt í öryggisráðinu
15. október 1994 en með henni var Írökum skipað
að hafa ekki í hótunum við nágrannaríki sín eða
starfsfólk SÞ í Írak.
Með ályktun nr. 986 frá 14. apríl 1995 var loks
hafist handa við áætlanir um „matvæli fyrir olíu“,
sem rætt hafði verið um í ályktun nr. 706.
27. mars 1996 samþykkti öryggisráðið ályktun
nr. 1051 en með henni var kveðið á um eftirlit með
inn- og útflutningi vara til Íraks. Einkum var kveð-
ið á um eftirlit með hefðbundnum varningi sem
hugsanlega mætti nota til vopnaframleiðslu.
Í mars og júní 1996 meina Írakar vopnaeftirlits-
mönnum aðgang að tilteknum hernaðarmannvirkj-
um og upphefjast nú deilur um störf þeirra. Með
ályktun öryggisráðsins nr. 1137 frá því í nóvember
er Írökum gert að starfa í samræmi við fyrri álykt-
anir en vopnaeftirlit gengur þó erfiðlega næstu
misserin. 16. desember 1998 er vopnaeftirlitsliðið
kallað frá Írak, enda þykir ljóst að Írakar hafa ekki
sýnt því samstarfsvilja. Dagana 16.–19. desember
1998 varpa breskar og bandarískar herþotur
sprengjum á Írak í aðgerð sem kölluð var „eyði-
merkurrefur“.
Í desember 1999 er sett á laggirnar ný vopnaeft-
irlitsnefnd, UNMOVIC, með ályktun öryggisráðs
nr. 1284. Var Írökum skipað að veita starfsliði
UNMOVIC aðgang að öllum byggingum og svæð-
um. Írakar neita hins vegar allri samvinnu. Bresk-
ar og bandarískar herþotur varpa af og til sprengj-
um á loftvarnarkerfi Íraka á þeirri forsendu að
þeim hafi verið ógnað.
George W. Bush Bandaríkjaforseti skilgreinir
Írak sem eitt „öxulvelda hins illa“ í stefnuræðu
sinni 30. janúar 2002 – í kjölfar árásanna á Banda-
ríkin 11. september 2001. Stendur umræða um það
allt árið hvort Bandaríkjamenn hyggist skera upp
herör gegn Írak. Í september ávarpar Bush alls-
herjarþing SÞ og færir þá rök fyrir því að SÞ verði
að beita Írak hörðu vegna tregðu þarlendra stjórn-
valda til að hlíta skilmálum ályktana öryggisráðs-
ins. Lögð eru fram gögn sem eru sögð sýna að Írak-
ar hafi haldið áfram að þróa og framleiða
gereyðingarvopn, og að þeir reyni nú að koma sér
upp kjarnorkuvopnum. Segir Bush að skýr ógn
stafi af Írak.
8. nóvember 2002 samþykkir öryggisráðið sam-
hljóða ályktun nr. 1441 þar sem Írökum er gert að
hleypa vopnaeftirlitsmönnum aftur inn í landið. Er
þeim hótað „alvarlegum afleiðingum“ ef þeir ekki
afvopnast. Saddam heitir vopnaeftirlitsmönnum
samvinnu og 18. nóvember heldur starfslið
UNMOVIC aftur til Íraks. Írakar leggja ennfrem-
ur fram 12 þúsund síðna skýrslu um vopnabúr sín
en Bandaríkjamenn og Bretar segja skýrsluna
gallaða, og að Írakar séu þar með brotlegir við
ályktun nr. 1441.
Hans Blix, yfirmaður UNMOVIC, gagnrýnir
Íraka fyrir skort á samvinnu í skýrslu sem hann
flytur öryggisráðinu 9. janúar 2003 og næstu vikur
á eftir verður ljóst að Bandaríkjamenn hafa uppi
áform um að ráðast á Írak, enda telji þeir löngu
ljóst að Írakar séu brotlegir við ályktanir SÞ og af-
ar hættulegir.
Frakkar og Þjóðverjar eru hins vegar andsnúnir
hernaðaráformum Breta og Bandaríkjamanna og
vilja að vopnaeftirlitsmenn fái meiri tíma til að
ljúka starfi sínu í Írak. Deilt er um hvort orðalag
ályktunar nr. 1441 heimili hernaðaraðgerðir eður
ei.
Tilraunir Bandaríkjamanna, Breta og Spánverja
til að fá samþykkta í öryggisráðinu nýja ályktun
sem óumdeilanlega myndi heimila hernaðaríhlutun
í Írak fara út um þúfur og að kvöldi 17. mars 2003
(aðfaranótt 18. mars að ísl. tíma) tilkynnir Bush
Bandaríkjaforseti að Saddam og fjölskylda hans fái
tvo sólarhringa til að yfirgefa Írak, ella verði ráðist
á landið. Sá frestur Saddams rennur út í kvöld.
Tólf ára langur aðdragandi
EKKI er víst, að Saddam Hussein
Íraksforseti beygi sig fyrir úrslita-
kostunum, sem George W. Bush
Bandaríkjafor-
seti setti honum í
fyrrinótt, að hann
skyldi koma sér
burt frá Írak á
næstu tveimur
sólarhringum.
Allt hans líf hefur
einkennst af bak-
tjaldamakki og
blekkingum,
morðum og mikl-
um mistökum en þrátt fyrir það hef-
ur hann aldrei misst valdataumana
úr hendi sér.
Ýmsir ráðamenn í arabaríkjunum
hafa mánuðum saman skorað á
Saddam og nánustu samverkamenn
hans að hlífa eigin þjóð við hörm-
ungum styrjaldar með því að segja
af sér og leita hælis utanlands, hugs-
anlega í Hvíta-Rússlandi, Líbýu eða
jafnvel á Kúbu eða í Norður-Kóreu.
Búist hafði verið við, að sendinefnd
frá Arababandalaginu, sem ætlaði
til Bagdad í síðustu viku, myndi
ræða þetta mál en Íraksstjórn neit-
aði að taka við henni. „Saddam er
fastur fyrir eins og kletturinn og
mun hvergi fara,“ sagði Mohammed
Saeed al-Sahhaf, upplýsinga-
málaráðherra Íraks, í fyrradag.
Haft er eftir ónefndum, erlendum
sendimönnum, að afsögn Saddams
hafi jafnvel verið rædd meðal ein-
hverra hópa í íraska stjórnkerfinu
og ef satt er, ber það vott um mikla
dirfsku því að allt slíkt tal gæti auð-
veldlega gert viðkomandi höfðinu
styttri. Er það líka haft eftir írösk-
um stjórnarandstæðingum í Lond-
on, að íraskir embættismenn hafi
fengið tryggingu fyrir því í ná-
grannaríkjunum, að Saddam og fjöl-
skylda hans gætu flúið þangað ef í
nauðirnar ræki.
Flest bendir þó til, að Saddam
ætli að vera um kyrrt og þá kannski
í þeirri von, að mannfall verði það
mikið meðal Bandaríkjamanna og
Breta, að Bush fyrirskipi vopnahlé.
Ljóst er, að Saddam reiðir sig fyrst
og fremst á son sinn, Qusai, og nán-
ustu samverkamenn, meðal annars
suma ættingja sína, og treystir því,
að þeir geti haldið uppi vörnum þótt
allt fjarskiptakerfið bresti. Sumir
fréttaskýrendur spá því, að standi
hann frammi fyrir endanlegum
ósigri, muni hann heldur vilja falla
sem „arabískur píslarvottur“ en
sætta sig við þá niðurlægingu, sem
útlegðinni fylgir.
Saddam Hussein er fæddur í litlu
þorpi nálægt borginni Tikrit og
gekk til liðs við neðanjarðarhreyf-
ingu Baath-sósíalistaflokksins tví-
tugur að aldri. Ári síðar var hann
handtekinn fyrir að myrða mág
sinn, sem var kommúnisti, og sat í
fangelsi í hálft ár. 1959, þá 22 ára,
var hann meðal þeirra, sem sátu fyr-
ir og særðu Abdel-Karim Kassem,
hershöfðingja og æðstráðanda í
Írak, en slapp þá úr landi til Sýr-
lands og Egyptalands. Saddam var
síðar handtekinn og sat í fangelsi í
tvö ár fyrir tilraun til valdaráns en
vegur hans jókst mjög eftir valda-
töku Baath-flokksins. Tók hann við
forsetaembætti í Írak 1979 og lét
hann þá drepa 500 háttsetta emb-
ættismenn innan flokksins og hugs-
anlega keppinauta.
Mislukkuð hernaðarævintýri
Þrátt fyrir ótvíræða kænsku og
grimmd hafa Saddam orðið á mjög
alvarleg mistök. Innrásin í Íran
1980 er besta dæmið um það en í
stað skjóts sigurs stóð styrjöldin í
átta ár og er sú blóðugasta í sögu
Mið-Austurlanda. Í ágúst 1990 skip-
aði Saddam her sínum að ráðast inn
í Kúveit og var þess fullviss, að Vest-
urlönd myndu láta hann komast upp
með það. Það gekk ekki eftir.
Hvað
gerir
Saddam?
Doha. AP.
Saddam Hussein