Morgunblaðið - 23.04.2003, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. APRÍL 2003 29
G
REIN Hannesar Lárussonar
myndlistarmanns, Yfirsjónir,
sem birtist í Lesbók 12. apríl
hefur hreyft við mörgum, en
fram að þessu helzt greinan-
legt í sjóðheitri umræðu
manna á millum. Mikilsvert að
slík skrif komi frá virkum listamönnum, en ekki
einvörðungu þeim sem ráðnir eru að dagblöð-
um og tímaritum til að miðla skoðunum sínum í
hinum ýmsu afmörkuðu málaflokkum, eða
skrifa listrýni.
Fyrir sérstöðu sína, opinskáan málaflutning
og þörf fyrir að leggja orð í belg, vekja slík
skrif iðulega mikla og almenna athygli, eru
þannig séð í senn holl sem upplýsandi. Hef
lengi auglýst eftir slíkum viðbrögðum af vett-
vangi sjónmennta, þau lengstum ámóta fágæt
hér á landi, þegar menn eru ekki samstiga um
gang mála eða finna sér misboðið, og viðvar-
andi í nágrannalöndunum. Samt munu fleiri en
margan grunar ágætlega ritfærir í stétt mynd-
listarmanna, svo sem
einnig kemur fram í at-
hyglisverðum pistli Vil-
hjálms Þorbergs Bergs-
sonar listmálara á sömu
opnu. En mál að hér
hefur margur afleita
reynslu ef hnikað skal
viðteknum sannindum, gerendum jafnvel ekki
heilsað á götu úti árum saman, leitazt við að
ómerkja þá og leggja stein í götu þeirra. Þetta
mátti Kjartan Guðjónsson listmálari reyna er
hann í skeleggri blaðagrein reis upp á móti ein-
strengingi og óbilgirni áhangenda strangflata-
málverksins á ofanverðum sjötta áratugnum.
Er líkast til enn að bíta úr nálinni fyrir hug-
rekkið, eða kannski heldur meinta framhleypni.
Þá tilheyra frelsaðir og innvígðir myndlist-
armenn og fylgifiskar þeirra mikið til hópi svo-
nefndra kafbáta og ósýnilegra huldumanna.
Kjósa að veita ofvirkni sinni um tilætlunarsemi
útrás undir yfirborðinu, skjóta á meinta and-
stæðinga og niðurrifsmenn úr launsátri.
Hvernig sem á málið er litið á Hanneslof skilið fyrir að vekja athygli áumdeilanlegum samningi R-listansvið Pétur Arason ehf., gera hann
stórum gagnsærri en annars hefði orðið.
Ógagnsæi og leynimakk viðvarandi í málefnum
myndlistarinnar ásamt því að setið er á mik-
ilvægum upplýsingum líkt og væru þau einka-
mál.
Nú er það svo, að hvorki Hannes Lárusson
né margir fleiri munu hafa hið minnsta á móti
safni Péturs Arasonar, hvað síður neinum
stuðningi við það, frekar fullir aðdáunar á söfn-
unarástríðu mannsins. Allt annað mál að aldrei
í sögu landsins hefur slíkur samningur verið
gerður við meintan sterkefnaðan mann, sem
sagður er hafa fengið flest upp í hendurnar við
listaverkasöfnun sína. Gerist á sama tíma og
samtökum listamanna og dugandi einstakling-
um er fjár vant um aðkallandi framkvæmdir,
kynning íslenzkrar myndlistar erlendis tilvilj-
unarkennd og í lausu lofti. Þetta mun því eðli-
lega hafa virkað líkt og blaut gólftuska framan
í mörg lista- og hagsmunasamtök, til að mynda
Myndhöggvarafélagið og Grafíkfélagið, sem og
Nýlistasafnið og Upplýsingamiðstöð myndlist-
ar. Þá vita menn ekki betur en að Nýlistasafn-
ið, sem er í næsta nágrenni við hús Péturs Ara-
sonar, hafi alla tíð verið rekið sem
samtímalistasafn og að í hirslum þess sé mikið
samsafn myndverka sem gjarnan mætti dusta
rykið af og hafa til sýnis. Til viðbótar er ekki
alveg á hreinu hvernig menn skilja hér sam-
tímalist, hugtakið öllu víðtækara en fram kem-
ur á báðum stöðunum, annars vegar öðru frem-
ur minimalismi eða naumhyggja, hins vegar
mikið til afsprengi Fluxus og Arte povera í
anda utangarðsfólks/underground. Þá skal ekki
litið framhjá því að í eigu Listasafns Íslands er
mikið magn erlendrar listar, sem sjaldan kem-
ur fyrir sjónir almennings. Mikið til gjafir og
ekki hvetur ógangnsæ meðferð þeirra til
áframhaldandi rausnarskapar erlendra né inn-
lendra aðila.
Fyrir nokkru ræddi ég við mann sem er vel
inni í starfsemi Nýlistasafnsins, spurði hverju
sætti að það hefði flutt úr þessu fína og fjöl-
þætta sýningarhúsnæði í mun takmarkaðra og
hráslagalegra rými. Hann tjáði mér að aðkall-
andi hefði verið að taka gamla húsnæðið í gegn
sem hefði kostað sirka fimmtán milljónir og
stjarnfræðilegur möguleiki á að ráða við slík
útgjöld. Og hvað Grafíkfélagið áhrærir þá er
verkstæði þess í lamasessi vegna þess að þang-
að vantar fagmann í fullu starfi, mann með
mikla reynslu af innviðum og þörfum slíkra.
Mann sem gæti skipulagt verkstæðið, drifið
áfram og verið listamönnum til aðstoðar eftir
samkomulagi dag hvern. Á helzt ekki að vera
virkur listamaður, öllu frekar hlutlaus og vel
menntaður fagmaður, en slíkan eigum við ekki
til á Íslandi. Hins vegar ætti að vera mögulegt
að ráða erlendan mann til nokkurra ára þar
sem mörg gróin grafíkverkstæði hafa hætt
starfsemi á undanförnum árum, minnkandi eft-
irspurn hefur gert öll aðföng dýrari og sam-
anlagðan rekstur erfiðari. Þá er rétt að minna á
Listaskálann í Hveragerði, en þar fórnaði ein-
staklingur aleigu sinni og varð gjaldþrota
vegna skorts á rekstrarfé, einnig að listamenn
og listiðnaðarfólk sem af stórhug hefur verið að
byggja yfir sig hafa ekki í neina sérstaka sjóði
að leita ef makinn er ekki rétthafi í lífeyr-
issjóði. Hér brotið á mannréttindum heillar
stéttar í þessu svokallaða velferðarþjóðfélagi.
Flestum verður fyrst á að álykta, aðeinhverjir ósýnilegir þræðir séu aðbaki umræddum samningi, endamunu einu fræðilegu gögnin til rétt-
lætingar honum bréf frá prófessorum Listahá-
skóla Íslands, sem allir eru á líku róli í listinni,
einn þeirra fyrrum náinn samstarfsmaður Pét-
urs Arasonar um rekstur sýningarsalar í hús-
inu, þannig að hlutlægni er hér tómt mál. Sam-
kvæmt skilgreiningu Hannesar Lárussonar
virðist um mjög fljótfærnislega og vafasama
gjörð að ræða og mjög hæpið að áætlað verð-
gildi safnsins, 130–180, milljónir standist fag-
legt mat utanaðkomandi, minimalismi að auk
fjarri því það heitasta á döfinni í dag. Hér um
mat Péturs sjálfs að ræða sem forstöðumanni
Listasafna Reykjavíkur, Eiríki Þorlákssyni,
þótti ekki ástæða til að rengja, en ekki vitað að
aðrir hafi komið að því.
Hér ástæða til að víkja að ofmati og jafn-
framt ógagnsæi skilgreiningarinnar á starfs-
sviði hinna svonefndu listfræðinga, sem virðist
ámóta víðfeðmt og fljótandi og skilningur
þeirra á samtímalist þröngur. Veit hvergi slíka
hafna sagnfræðititlinum nema hér á landi, á
þeim þó að vera ljóst hve miklum misskilningi
þetta getur valdið í ljósi fáfræði um þessi mál í
okkar einangraða landi, sem og dæmin sanna.
Allar hliðar sjónmennta byggjast öðru fremur á
þjálfuðum skynfærum og kórrétt mat á listum
ekki alfarið hægt að læra af bókum né fyr-
irlestrum, frekar en lestur með því einu að
skorða á nefið réttu gleraugun. Listasagan
sjálf, eða réttara sagt afmarkaður hluti hennar,
telst menntunargrunnur þeirra, skal alls ekki
vanmetin og sitji þeir heilir að honum. En þeir
hafa fæstir stungið þumalfingrinum gegnum
litaspjaldið eins og Denis Diderot (1713–84),
fyrsti franski myndlistargagnrýnandinn, orðaði
það sporgöngumönnum sínum til viðvörunar í
framtíðinni. Átti þá auðvitað við að með í ferl-
inu yrði að vera þjálfuð tilfinning fyrir efni,
línu, formi og litum, ásamt inntakinu og hug-
myndafræðinni að baki. Diderot er sagður hafa
lagt grunn að nútíma listrýni með skrifum sín-
um um Parísarsaloninn 1759–1781. Að efast um
hæfni íslenzkra listfræðinga á öllu samanlögðu
sem myndlist viðkemur og koma með athuga-
semdir þá menn álíta þá hafa farið út fyrir
starfssvið sitt, virðist að þeirra mati jafngilda
rógi og glæpsamlegri athöfn. Í fölsunarmálinu
svonefnda hafa nokkrir listfræðingar verið kall-
aðir til, þótt enginn þeirra hafi próf í íslenzkri
listasögu, hér misjafnlega sjálfmenntaðir. Í
ljósi þess er þeim vorkunn sem hafa slysazt til
að kaupa lélegar falsanir til listasafnanna, en
undarlegt að fagfólkið tekur svo stórfé fyrir að
afhjúpa sömu meintu falsanir (!), en kenna selj-
andanum um mistökin!
Ætli þessu fólki sé ekki hollara aðhalda sig við fagheitið listsögu-fræðingur eins og menntunar-grunnurinn er skilgreindur um
víða veröld, halda sig innan marka hans? Vil
undirstrika og árétta þetta með því að vísa til,
að meira en sennilegt væri að jafnvel listfræð-
ingur, sem þyrfti að láta skera upp á sér augun,
myndi stórum frekar leita til augnlæknis en
manns með próf í sögu augnlækninga! Hér er
skilsmunurinn hinn sami, annars vegar tillærð
bókleg fræði, hins vegar verkleg og vitræn
þjálfun næminnar.
Skyldi svo ekki ofanskráð vera upplýsandi
fyrir vinnubrögðin og jafnframt mótbyrinn sem
hrjáir íslenzka myndlist og döngun hennar nú
um stundir, ruglinginn á myndlistarmarkaðnum
um leið? Á sama tíma og íslenzka myndlist-
armenn skortir sárlega lífsnauðsynlegt bakland
og uppörvun, eru safnstjórar með listfræðititla
að flytja inn útlenzka myndlist svo landsmenn
fái þefað af hinni sönnu og réttu tólg, vilja helst
kaupa birgðir af og reisa yfir hof og hörga. En
láta svo ekki sjá sig á fjölda sýninga og gleyma
skyldum sínum við innlenda myndlist í víðu
samhengi ásamt mörgum þeim einstaklingum í
framvarðarsveit um áratugaskeið, sem fórnað
hafa lífi og kröftum á íslenzkum myndlist-
arvettvangi. Til umhugsunar að reykvískir
myndlistarmenn hafa í heild aldrei fengið jafn-
vandaða, hlutlæga og skilvirka kynningu á sér
og ferli sínum og akureyrskir, bæði virkir í um-
dæminu sem brottfluttir, þótt svo húsakynni
Listasafnsins norðan heiða séu stórum tak-
markaðri.
Ris og ímynd innlendrar listar er mál mál-
anna hér sem víðast í heiminum. Þau dæmi um
alþjóðlega strauma sem hingað rata koma helst
frá löndum sem hafa markað sér eitilharða
stefnu um framgang og markaðssetningu eigin
listar. Hún er þá ekki einungis þjóðleg heldur
um leið alþjóðleg, þann metnaðarfulla hugs-
unarhátt farsælast að temja sér og draga dám
af. Jafnframt rækta og hlú að ef við viljum vera
samstiga um ferska listsköpun, sem telst meg-
inveigur og kjarni samtímalistar. Línudans og
samtímalistasöfn breyta hér litlu, öllu frekar að
menn komi fram eins og þeir eru klæddir.
Gagnsæi framkvæmda, metnaðarfull og heil-
brigð döngun sjónmennta skipta máli til úrslita,
hér sem annars staðar.
Samtímalistasafn
Naumhyggja, minimal, list; Ellisworth Kelly: Gult
– blátt, 1963, olía á léreft, 210x153 sm. Einkaeign.
SJÓNSPEGILL
Eftir Braga
Ásgeirsson
bragia@itn.is
Skilafrest-
ur að
renna út
BÓKMENNTAVERÐLAUN
Halldórs Laxness verða veitt
í sjöunda sinn í haust að und-
angenginni árlegri sam-
keppni. Frestur til að skila
handritum er til 1. maí næst-
komandi. Verðlaunin, sem
nema 500.000 krónum, eru
veitt fyrir nýja og áður óbirta
íslenska skáldsögu eða safn
smásagna. Samkeppnin er öll-
um opin og mun bókin, sem
verðlaunin hlýtur, koma út
hjá Vöku-Helgafelli sama dag
og þau verða afhent nú í
haust.
Utanáskriftin er Bók-
menntaverðlaun Halldórs
Laxness, Vaka-Helgafell,
Suðurlandsbraut 12, 108
Reykjavík. Þau eiga að vera
merkt dulnefni en rétt nafn
fylgi með í lokuðu umslagi.
Frekari upplýsingar um
samkeppnina veitir Pétur
Már Ólafsson hjá Vöku-
Helgafelli.
Súfistinn, Laugavegi 18, kl.
20.30 Í tilefni af útkomu Ristavélar
eftir Jan Sonnergaard stendur
Bjartur fyrir útgáfuhátíð á Súfist-
anum. Þar mun þýðandinn, Hjalti
Rögnvaldsson, lesa valda kafla úr
bókinni auk þess sem íslenskur
trúbador greinir frá reynslu sinni af
tónleikahaldi á Strikinu og leikur fá-
ein lög.
Bókasafn Akraness Sýning á bók-
um sem prentaðar voru að Leir-
árgörðum og Beitistöðum, en um
tíma var öll prentun hér á landi í
Borgarfirði (1795–1819) undir stjórn
Magnúsar Stephensen konfer-
ensráðs. Bókasafn Akraness á
megnið af þeim bókum sem voru
prentaðar í þessum prentsmiðjum.
Á vefsíðu bókasafnsins http://
akranes.is/bokasafn má sjá nánari
upplýsingar um þessa prentgripi.
Leiðin er Safnkostur – Haraldsstofa
– Leirárgarða- og Beitistaðaprent.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
RSH.is
Dalvegi 16b • 201 Kópavogur
Sími 544 5570 • Fax 544 5573
www.rsh.is • rsh@rsh.is
Talstöðvar
VERSLUN • VERKSTÆÐI
Radíóþjónusta Sigga Harðar
Allar gerðir talstöðva
Áratuga reynsla
w
w
w
.d
es
ig
n.
is
©
20
03