Morgunblaðið - 12.05.2003, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 MÁNUDAGUR 12. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
GUÐRÚN og Rúnar eru tvíbur-
ar á áttræðisaldri. Rúnar er með
háþrýsting og sykursýki 2. Hann
tekur lyfin hydramil og daonil og
kostar meðferðin um kr. 1.300 á
mánuði. Guðrún er slæm af gigt. Á
sjúkrahúsi hefur hún hins vegar
fengið góða bót með nýju lyfi sem
nefnist Remicade. Það kostar um
kr. 100.000 á mánuði auk annarra
gigtar- og magalyfja sem kosta um
kr. 4.500 á mánuði. Bæði hafa
fengið mat um að þau þurfi að fá
pláss á hjúkrunarheimili og er
Rúnar í brýnni þörf og Guðrún í
mjög brýnni þörf.
Vandinn er að rými á hjúkr-
unarheimilum eru of fá miðað við
þá þörf sem til staðar er. Rúnar og
Guðrún eru tvö af rúmlega 330 ein-
staklingum sem bíða eftir slíku úr-
ræði á höfuðborgarsvæðinu. Inni á
Landspítala - háskólasjúkrahúsi
(LSH) eru að jafnaði um 100 sem
bíða eftir slíku plássi en aðrir ým-
ist í heimahúsum eða á dvalar-
heimilum sem ekki eru með hjúkr-
unarpláss.
Rekstrarform á dvalar- og
hjúkrunarheimilum hér á landi eru
mjög fjölbreytt. Ef skoðað er
hverjir reka heimili með hjúkrun-
arrýmum fyrir aldraða á höfuð-
borgarsvæðinu kemur í ljós að
einkaaðilar og félagasamtök reka
8, sjálfseignarstofnanir 2, sveitar-
félög 3 og ríki og sveitarfélög sam-
an 1 (skv. „Áætlun um uppbygg-
ingu öldrunarþjónustu 2002-2007“
sem gefin var út af heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytinu í febr-
úar 2002). Eins og sjá má af þessu
er þetta rekstur sem ýmsir aðilar
hafa verið tilbúnir til að koma að.
Oft liggja til grundvallar hugsjóna-
aðstæður (t.d. Reykjavíkurdeild
Rauða kross Íslands) eða um er að
ræða hagsmunasamtök (t.d. Sjó-
mannadagsráð) sem eru að koma
til móts við þarfir félagsmanna
sinna. Síðan geta einnig verið við-
skiptalegar forsendur fyrir að farið
er út í þennan rekstur (t.d. Sól-
tún).
Velflest hjúkrunarheimili eru
rekin með halla. Þeim er úthlutað
daggjöldum af ríkinu til þess að
standa straum af rekstri sínum.
Þessi daggjöld eru á bilinu frá kr.
11.245 til kr. 12.806 og það er vitað
fyrirfram að þau duga ekki til. Af-
leiðingin er rekstrarhalli sem safn-
ast upp. Á síðasta ári var rekstr-
arhalli þessara stofnana áætlaður
413 milljónir króna. Þá eru þeir
100 einstaklingar sem liggja inni á
LSH í mun dýrari plássum en þeir
þyrftu að vera í.
Ef hjúkrunarheimilum er ekki
tryggt það fjármagn sem nauðsyn-
legt er til þess að rekstur þeirra
standi undir sér er augljóst að
tregða verður á að fjölga hjúkr-
unarrýmum. Um leið er líka ljóst
að hjúkrunarrýmum verður að
fjölga hraðar en hefur gerst á und-
anförnum árum. Öldruðum fjölgar
og þörfin eykst.
Annað sem einnig getur gerst er
að hjúkrunarheimili reyni að taka
inn „ódýrari“ einstaklinga fyrir
heimilin sem getur þá þýtt að þeir
sem eru í brýnustu þörfinni fyrir
vist á hjúkrunarheimili verði út-
undan. Þeirri þjónustu sem aldr-
aður einstaklingur þarf að fá inni á
hjúkrunarheimili fylgir mismikill
kostnaður. Í því felst ekki ein-
göngu að einstaklingar þurfa mis-
mikla umönnun heldur einnig að
heilbrigðiskostnaður þeirra er mis-
munandi.
Enginn vistast á öldrunarstofn-
un fyrr en hann hefur farið í gegn-
um vistunarmat. Einstaklingurinn
er síðan metinn hvort hann sé í
þörf, brýnni þörf eða mjög brýnni
þörf. Ef frá er talið Sóltún er hins
vegar ekkert sem skyldar hjúkr-
unarheimili til þess að taka ein-
stakling í mjög brýnni þörf um-
fram þann sem er í brýnni þörf.
Er hugsanlegt að Rúnar kæmist
fyrr að á hjúkrunarheimili en Guð-
rún þó að hún sé í meiri þörf fyrir
slíka vistun en hann? Svarið er að
þar sem hann er „ódýrari“ er vel
hugsanlegt að hann yrði á undan
þó að það yrði væntanlega aldrei
viðurkennt opinberlega.
Hvað er þá til ráða? Svarið er í
raun og veru einfalt. Greiða þarf
rétt verð fyrir þjónustuna og taka
tillit til þess að eintaklingar eru
mismunandi. Til er reglugerð um
svonefnt RAI-mat sem er ætlað til
þess að meta umönnunarþörf. Því
hefur ekki verið fylgt eftir að nota
þetta mat þó að tillit hafi verið tek-
ið til þess við ákvörðun á
greiðslum í samningnum við Sól-
tún. Sóltún fær greiðslur með ein-
staklingum m.t.t. hjúkrunarþyngd-
ar á meðan önnur hjúkrunarheimili
fá fasta greiðslu með hverjum ein-
staklingi án tillits til hjúkrunar-
þyngdar. Þetta þarf að færa yfir til
annarra hjúkrunarheimila. Auk
þess þyrfti að jafna út heilbrigð-
iskostnað (lyfjakostnaður, sjúkra-
flutningar o.s.frv.) þannig að sá
þáttur valdi ekki mismunun en í
dag þurfa hjúkrunarheimilin að
bera þennan kostnað að fullu.
Hægt væri að fá fleiri aðila inn í
rekstur hjúkrunarheimila með því
að greiða rétt verð fyrir þjón-
ustuna. Sjálfseignarstofnanir og
hugsanlega einkaaðilar myndu sjá
fram á að þeir gætu komið til móts
við augljósa þörf án þess að reka
starfsemina með tapi. Þetta þýðir
að ríkið myndi þurfa að greiða
hærri daggjöld en í dag en kostn-
aðurinn yrði samt sem áður lægri
heldur en að hafa hina öldruðu á
sjúkrahúsum. Auk þess ynnist það
sem allir hljóta að vilja stefna að,
að aldraðir þjóðfélagsþegnar fái
bestu þjónustu sem til er. Rúnar
og Guðrún myndu bæði eiga kost á
hjúkrunarrými og skortur á rým-
um eða hár lyfjakostnaður myndi
ekki valda þeim erfiðleikum.
Eftir Geir Sveinsson og
Kristján Sturluson
„Hægt væri að fá fleiri
aðila inn í rekstur hjúkr-
unarheimila.“
Höfundar eru nemendur í
MBA-námi í Háskóla Íslands.
Rétt verð þýðir
rétt þjónusta
fyrir aldraða
Geir Kristján
MÖRG útivinnandi hjón með
börn á leik- og/eða grunnskólaaldri
hafa eflaust velt því fyrir sér hvort
fjölskyldunni sé betur borgið fjár-
hagslega ef annar makinn er
heimavinnandi. Flestum hefur ef-
laust líka reynst erfitt að komast
að niðurstöðu í málinu vegna alls
þess sem taka þarf tillit til við út-
reikninginn.
Að sjálfsögðu fer ákvörðunin
fyrst og fremst eftir fjölskyldu-
tekjum, þ.e. hvað hjónin hafa í
heildarlaun. Taka verður þó tillit til
ýmissa annarra þátta, s.s. hverju
þau tapa og á hverju þau hagnast
við breytinguna. Hér á eftir verður
reynt að fjalla um helstu atriði sem
taka þarf tillit til við ákvörðunina
og eiga við flest þessara hjóna. Að
sjálfsögðu eru ótal aðrir þættir sem
geta haft áhrif en eru of persónu-
bundnir til að hægt sé að taka tillit
til þeirra í umfjöllun sem þessari.
Gerum ráð fyrir hjónum með
þrjú börn, tvö í dagvist og eitt í
grunnskóla. Hugsum okkur að laun
annars makans séu hærri, þ.e. að
fyrirvinnan (A) hafi t.d. 250 þúsund
krónur í mánaðarlaun en hinn að-
ilinn (B) tæplega 170 þúsund krón-
ur. Samanlagðar árstekjur
hjónanna eru því um 5 milljónir
króna. Ef B ákveður að vera
heimavinnandi tapast að sjálfsögðu
þau laun sem hann vann sér inn en
það er ekki það eina. Við það að
hætta að vinna hættir B að fá
launatengd gjöld frá atvinnurek-
anda, sem eru í kringum 8% fyrir
utan lífeyrisgreiðslur. Launatengd
gjöld skila sér með ýmsum hætti til
launþega. Þeir geta tekið fæðing-
arorlof á launum og njóta ýmissa
hlunninda úr starfsmenntunarsjóði,
vísindasjóði o.s.frv. Þetta er því
ákveðinn fórnarkostnaður. Einnig
tapast lífeyrisgreiðslur en sam-
kvæmt lögum um lífeyrissjóði
ávinnur launamaður sér inn 1,4%
rétt til lífeyrisgreiðslu af meðal-
mánaðarlaunum á ári. Ef tekju-
lægri makinn kýs að vinna heima
skerðast lífeyristekjur hans að
meðaltali um 1,4% af meðalmán-
aðarlaunum fyrir hvert ár sem
sleppt er úr. Mesti fórnarkostn-
aðurinn er þó e.t.v. dulinn því það
getur verið dýrkeypt að detta út af
vinnumarkaði í langan tíma og þau
áhrif geta varað út alla starfsævina.
Ekki bara hefur þessi starfsþróun-
arkostnaður áhrif á tekjur í núinu
heldur hefur hann einnig neikvæð
áhrif á lífeyrisgreiðslur til fram-
búðar. Ef við gerum ráð fyrir að B
fari út af vinnumarkaði um miðbik
starfsævi sinnar má gróflega
reikna með að laun hans lækki, eða
öllu heldur taki ekki hækkunum
eins og þau annars hefðu gert fyrr
en langt er liðið á starfsævina.
Færa má rök fyrir því að ef fólk
hverfur af vinnumarkaði missi það
af lestinni og dýrmætur tími tapast
í starfsþjálfun og þekkingaröflun.
Ávinningurinn af því að B gerist
heimavinnandi er einnig þó nokkur.
Augljóst er að við það sparast út-
gjöld vegna dagvistunar eða
lengdrar viðveru í skólum
barnanna. Einnig lækkar bifreiða-
kostnaður töluvert og í þeim til-
vikum sem tveir bílar eru á heim-
ilinu má jafnvel fækka þeim niður í
einn. Launaþáttinn má að ein-
hverju leyti vega upp með því að A
noti persónufrádrátt B og við það
að heildarlaun hjónanna lækka
hækka barnabætur. Ef fólk er í
leiguhúsnæði hækka húsaleigubæt-
ur einnig ef heildartekjur heimilis-
ins lækka þar sem þær eru tekju-
tengdar. Ennfremur er líklegt að
síður verði farið út í dýrar fjárfest-
ingar ef B er heimavinnandi og því
ætti eignaskattur að standa í stað
eða lækka.
Ef beitt er grófum útreikningi á
ofangreindar forsendur kemur í
ljós að það borgar sig ekki fyrir B
að vera heimavinnandi. Samkvæmt
okkar útreikningum borgar sig
ekki fyrir annan makann að gerast
heimavinnandi nema heildartekjur
hjóna fari niður fyrir 4,3 milljónir
króna á ári. Rétt er að taka fram
að ekki er í þessum útreikningum
tekið tillit til starfsþróunarkostn-
aðar, sparnaðar í innkaupum eða
sparnaðar vegna aðkeyptra heim-
ilisþrifa. Ef reiknað væri með
starfsþróunarkostnaði myndi ekki
borga sig að hverfa af vinnumark-
aði.
Niðurstaðan er því sú að hjá
þeim hjónum sem hafa heildar-
tekjur undir 4,3 milljónum króna á
ári er líklegt að það borgi sig að
annar makinn sé heimavinnandi. Þó
ber að hafa í huga að þótt fjárhag-
urinn batni strax við það að annar
sé heimavinnandi gæti það orðið til
þess að sá aðili fyrirgerði
ákveðnum lífeyrisréttindum og fríð-
indum sem skapast af launatengd-
um gjöldum sem gerir það að verk-
um að hann er verr settur til lengri
tíma litið. Þá vegur einnig þungt ef
sá heimavinnandi er að fyrirgera
hærri launum og betra starfi
seinna á lífsleiðinni. Ef sú leið er
valin gæti hún því verið eins konar
fátæktargildra sem viðkomandi félli
í seinna á ævinni.
Eftir Halldór Halldórs-
son og Ingibjörgu
Óðinsdóttur
„Séu heildartekjur undir
4,3 milljónum borgar
sig líklega að annar
makinn sé heimavinn-
andi.“
Höfundar eru í MBA-námi
við Háskóla Íslands.
Halldór Ingibjörg
Hugsanleg
fátæktargildra
Í ÞÚSUNDIR ára hefur nudd
verið notað til að græða og líkna
sjúkum. Meðal lækna Grikkja og
Rómverja til forna var nudd ein
helsta aðferðin sem beitt var til að
lina þjáningar og bæta heilsu.
Snemma á fimmtu öld ritaði
Hippókrates, „faðir læknislistar-
innar“: „Læknir verður að vera
hæfur á mörgum sviðum en þó
sérstaklega í nuddi … því nudd
getur styrkt laus liðamót og liðkað
liðamót sem farin eru að stirðna.“
Mikilvægi snertingar verður
ekki dregið í efa. Öll höfum við
þörf fyrir snertingu við annað fólk.
Börn sem fá næga líkamlega
snertingu í uppvextinum hafa
betra mótstöðuafl gegn sjúkdóm-
um og sársauka, eru félagslyndari,
hamingjusamari og sofa betur.
Flestar nútímanuddaðferðir eiga
rætur að rekja til sænsks nudds
sem Per Henrik Ling þróaði eftir
að hafa ferðast til Kína á 19. öld.
Ling varð svo hrifinn af aðferðum
Kínverja að hann þróaði eigin
nuddaðferðir út frá þeim og tók
ýmsar fornar austrænar aðferðir
upp í meðferðarkerfi sitt.
Nudd er góð aðferð til þess að
slaka á og gleyma daglegu amstri.
Það hjálpar líka fólki að ná jafn-
vægi og ró eftir áföll og meiðsl.
Nudd hefur víðtæk áhrif á heils-
una. Það örvar blóðrásina, losar
um vöðvaspennu og bætir melt-
inguna. Nudd örvar eitlakerfið og
flýtir þannig fyrir losun úrgangs-
efna úr líkamanum. Það gefur húð-
inni heilbrigt útlit og eftir nudd er
líkaminn stinnur og sveigjanlegur.
Mikilvægasti árangurinn felst þó í
aukinni vellíðan og sálarró.
Það eru til ýmsar tegundir af
nuddi. Sænska nuddið, sem fyrr er
getið, er líka kallað klassískt vöðv-
anudd. Það kemur hreyfingu á
blóð- og sogæðavökva líkamans.
Ilmolíu- og sogæðanuddið er
spennandi kostur. Það veitir djúpa
líkamlega og andlega slökun og er
mjög streitulosandi. Sogæðanudd-
ið er mjúk „lúxus“-meðhöndlun og
er sérstaklega gott við bjúg og
appelsínuhúð. Við það að nudda
líkamann upp úr ilmolíum er verið
að nýta skynfæri okkar á fullkom-
inn hátt. Húðin dregur til sín virk
efni í olíunni. Þau berast út í so-
gæða- og blóðrásarkerfið og flytja
mólikúlin áfram á réttan hátt. Ilm-
ur olíanna berst inn um nef þar
sem þefskyn okkar tekur við. Og
með innöndun berast mólikúlin
niður í lungu þar sem þau komast
einnig inn í blóðrásina og berast til
ákveðinna stöðva í heila sem aftur
senda viðeigandi boð.
Svæðanudd eða svæðameðhöndl-
un kemur upphaflega frá Austur-
löndum og indíánum Norður-Am-
eríku. Veggmynd úr grafreit
læknis við Sakkara í Egyptalandi
frá 2330 f. Kr. sýnir að svæðanudd
var einnig þekkt þar. Það er talið
hafa þróast frá nálastungutækni
(akupunktur) sem eru um 5000 ára
gömul fræði. Í upphafi tuttugustu
aldarinnar komu fyrstu ritin út um
svæðanudd. Það náði fótfestu í
Bandaríkjunum rétt fyrir seinna
stríð, hefur breiðst út um hinn
vestræna heim og er orðið mjög
útbreidd meðhöndlunaraðferð.
Svæðanudd er að mestu nudd á
fótum og undir iljum. Það byggist
á þeirri kenningu að í fætinum séu
tíu líkamssvæði sem liggja eftir
líkamanum frá iljum til hvirfils.
Hvert líffæri eða líkamshluti innan
ákveðins svæðis á sína viðbragðs-
punkta á tilsvarandi svæði á fót-
um. Með því að nudda viðbragðs-
svæðin fæst svörun um allan
líkamann. Það hefur reynst vel við
þreytu og ýmsum kvillum, allt frá
bakverk til mígrenis og melting-
artruflana. Svæðanuddið reynist
líka frábærlega vel með öðrum
nuddtegundum. Það stuðlar að
endurnýjun líkamsþróttar og eflir
sjálfshjálparhæfni líkamans sem
er mikilvægt á tímum hraða og
streitu.
Hvað er nudd?
Eftir Svövu
Gunnarsdóttur
Höfundur er félagi í FÍN og starfar á
nuddstofunni Umhyggju.
„Nudd er
góð aðferð
til þess að
slaka á og
gleyma dag-
legu amstri.“
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050