Morgunblaðið - 22.05.2003, Page 29

Morgunblaðið - 22.05.2003, Page 29
„Síðan kem- ur röðin að menning- unni. Þar er það spurn- ingin hvort við lifum áfram sem skapandi menningarþjóð eða segjum okkur til sveit- ar í menningarlegu til- liti, af því að markaðs- lögmálin hafa ekki áhuga á því sérstæða, heldur því auðselj- anlega.“ UNESCO, mennta-, vís-inda- og menning-arstofnun Sameinuðuþjóðanna, hefur ákveðið að helga 21. maí ár hvert menning- arlegri fjölbreytni, en varðveisla og skapandi þróun fjölbreytni í menn- ingarefnum er eitt af baráttumálum stofnunarinnar á tímum heimsvæð- ingar. Stoðar eitthvað að vera að bjástra við það? munu einhverjir spyrja, verður ekki allt slíkt að hafa sinn gang? Ekki stýrum við menn- ingarþróun? Það er reyndar ágæt spurning. Auðvitað reynum við að hafa áhrif á alla menningarþróun. Við krefj- umst af stjórnvöldum ábyrgrar menningarstefnu. Og hvernig birt- ist hún? Menningarstefna birtist í af- skiptum hins opinbera af menning- arlífinu, til dæmis lagasetningum og fjárveitingum til menning- arstofnana, jafnt ríkisstofnana sem annarra. Hún birtist í þeim að- stæðum sem grasrótin býr við í sköpun og þróun menning- arverðmæta. Hvar væru íslenskar kvikmyndir staddar án kvikmynda- sjóðs? Væri ekki fátæklegra um að litast í bókabúðum og leikhúsum ef starfslaun listamanna væru ekki fyrir hendi? Þannig mætti lengi telja. Menningarstefna birtist í stuðningi við söfn, og hún birtist í skilningi á mótunarhlutverki fjöl- miðla. Hún birtist líka í sam- skiptum okkar við útlönd, hvort við viljum vera einangruð og afvikin eða tökum þátt í því samspili heims- menningarinnar sem á sér stað á hverjum degi – og það upp á okkar eigin býti, ekki sem eftiröpun hins erlenda. Umræða um menningarstefnu hefur tekið á sig nokkuð nýja mynd víða um lönd á síðari árum. UNESCO átti nokkurn þátt í því. Í kjölfar Ríó-ráðstefnunnar frægu um það hvernig við viljum halda áfram að lifa á þessum hnetti og þeirra skýrslugerða sem í kjölfarið fylgdu setti UNESCO saman nefnd til að gera viðlíka úttekt á þróun menningarmála. Í forsvari fyrir þeirri nefnd var Péres de Cuéllar, fyrrverandi aðalritari Sameinuðu þjóðanna, og er nefndin og þó eink- um sú skýrsla sem nefndin samdi oft við hann kennd. Hún heitir ann- ars fullu nafni Okkar skapandi margbreytni. Í þessari skýrslu, sem hefur verið kynnt rækilega hér á landi, bæði af UNESCO-nefndinni og öðrum, er menningarhugtakið skilgreint mjög vítt. Í rauninni er verið að fjalla um okkar mennska umhverfi í víðum skilningi, þótt skapandi þáttur menningar sé auðvitað í öndvegi. Listin sem slík er nefnilega samofin öllu daglegu lífi: hún birtist í arki- tektúr húsanna og formum gatna og gróðurs í kringum okkur. Það er ein helsta tómstundaiðja þorra fólks í mörgum löndum að hlusta á tónlist – hvernig væri útvarp eða sjónvarp – eða kvikmyndir án tón- listar? Og þannig mætti lengi telja. Við Íslendingar eigum ef til vill heimsmet í leikhússókn, leikhúsið hefur alla tíð verið almenningseign á Íslandi. Við eigum líka met í bóka- kaupum og við skulum vona að við lesum allar þær bækur. Og svo framvegis. En er þá ekki allt gott? Þurfum við þá eitthvað að vera að fjasa um þessa blessuðu menningu? Útkoma þessarar de Cuéllar- skýrslu þótti slíkum tíðindum sæta, að blásið var til mikillar alþjóð- legrar ráðstefnu í Stokkhólmi 1998 og farið í saumana á því sem skýrsl- an hafði leitt í ljós. Hin nýja hugsun var sú, að menningin er ekki skreytilist utan á öðru mannlífi sem við grípum til á hátíðum og þegar við teljum okkur hafa efni á því. Hún er samgróin allri annarri þró- un, pólitískt, efnalega og félagslega, og oft aflvaki þeirra breytinga sem eiga sér stað, kveikja nýrrar hugs- unar. Sú afstaða að skammta menn- ingunni álíka pláss og hundahaldi þegar skrifuð er samtímasaga eða settir saman söguþættir í sjónvarpi, eins og hér vill ennþá brenna við, er úrelt. Í Stokkhólmi var samin eins konar framkvæmdaáætlun um það hvernig fylgja skuli eftir þeim nýja skilningi sem nú er að breiðast út meðal ráðamanna, góðu heilli. Og sú áætlun byggist á þeirri hugsun sem UNESCO hefur gert sig að málsvara fyrir, að fjölbreytni menningar, eins og hún birtist í öll- um heimshornum, sé auðlegð heimsins. Einlit sköpun í þágu fjár- hagslegs gróða gerir okkur fátæk- ari. Ómennskari. Þetta hefur orðið til þess að menntamálaráðherrar aðildarríkj- anna sátu mikinn málfund í höf- uðstöðvum UNESCO í desember árið 2000 og komu sér saman um að brýna nauðsyn bæri til að vernda rétt hvers sjálfstæðs ríkis til að standa að menningarsköpun út frá sínum eigin forsendum og upp á sín eigin fjárhagslegu býti – og að virða þurfi í alþjóðlegum samningum að afurðir menningarinnar á heims- markaði – til dæmis kvikmyndir, myndbönd og geisladiskar – lúti öðrum lögmálum en venjuleg sölu- vara eða þjónusta, vegna þess að þau séu jafnframt tjáning sér- stæðrar menningarreynslu og sköpunarhæfni hverrar þjóðar. Í framhaldi af þessum fundi ráð- herranna var svo unnið að yfirlýs- ingu um gildi menningarlegrar fjöl- breytni sem samþykkt var á síðustu aðalráðstefnu UNESCO haustið 2001. Næsta skref var svo ráðstefna sem haldin var í síðastliðinni viku – aftur í Stokkhólmi – þar sem úttekt var gerð á því sem áunnist hefur. Það er sitthvað en mörg verkefni bíða, til dæmis samningar við Al- þjóðaviðskiptastofnunina, WTO. Það sem nú er inni á borði UNESCO og tengist þessum mál- um er eftirfarandi: Eins og flestum er kunnugt var árið 1972 sam- þykktur sáttmáli um verndum menningar- og náttúruminja. Við Íslendingar vorum nokkuð seinir á okkur að staðfesta þann sáttmála. Það gerðist þó árið 1996 og nú hef- ur verið send inn fyrsta umsókn Ís- lands um að komast inn á heims- minjaskrána frægu með okkar helgasta stað, Þingvelli. Það mál verður útkljáð á næsta ári, en horf- ur eru góðar. Á síðasta áratug síð- ustu aldar kom hins vegar upp hreyfing innan UNESCO og utan þess efnis að sinna bæri fleiru en áþreifanlegum minjum. Hugsunin í sáttmálanum frá 1972 sé of mikið bundin við gildismat Evrópubúa með sínar dómkirkjur og hallir. Menningarverðmæti margra þjóða í ýmsum álfum felast ekki í áþreif- anlegum hlutum, heldur óáþreif- anlegum, því sem við Íslendingar köllum menningarerfðir, þegar við hugsum til dæmis til munnlegrar sagnahefðar, þjóðhátta, rímnanna eða vikivakaleikjanna. Nú er unnið að skilgreiningu á menningar- erfðum sem sé nægilega skýr í lög- fræðilegu tilliti til þess að unnt sé að koma saman sáttmála um menn- ingarerfðir. Einn hornsteinn menningarerfða eru sjálf tungumálin. Íslendingar hafa löngum verið stoltir af máli sínu, þó að einhver brestur virðist nú kominn í það stolt, vegna áreitni tölvu- og sjónvarpsheims og sjón- armiða markaðsafla eða bara and- legrar leti. Enn er þó íslensk tunga í hópi hinna sígildu Evrópumála sem eiga hvað skýrust sjálfstæð einkenni. Þess vegna er okkur sómi að því að velvildarsendiherra UNESCO fyrir tungumál er Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti vor. Verkefnin eru ærin. Um 6.000 tungumál er talið að séu við lýði í heiminum, en að minnsta kosti 1.000 þeirra eru í útrýmingarhættu. Eitt af þeim verkefnum sem UNESCO er að fást við núna nefn- ist Fjöltyngi og aðgengi að net- heimum. Er unnið að yfirlýsingu sem menn gera sér vonir um að verði samþykkt í aðalstjórn UNESCO í september, en Ísland á sem kunnugt er setu í stjórninni. Síðan fer yfirlýsingin, sem er ekki lagalega bindandi en hefur siðferði- legt fordæmisgildi, til umræðu og væntanlegrar samþykktar á að- alráðstefnu UNESCO í haust og verður loks nýtt sem framlag stofn- unarinnar á leiðtogafundi um hina nýju upplýsingatækni og þekking- arsamfélagið í Genf í desember. Meðal þess sem tekið er á í þessari yfirlýsingu er sú staðreynd að að- eins um 5% mannkyns eiga aðgang að netheimum, meðal annars vegna þess að framleiðslan verður æ flóknari og dýrari og stíluð upp á rík neysluþjóðfélög Vesturlanda en ekki þorrann af öðrum þjóðum. Þá er fjallað um tjáningarfelsi annars vegar og haftaleysi í netskiptum, ofbeldi, barnaklám og aðrar sið- ferðilegar spurningar hins vegar. Tæknin í dag gerir kleift að strika út siðferðilega óæskilegt efni, þegar það fer yfir landamæri; sömu tækni er reyndar hægt að beita til skoð- anakúgunar og einræðis. Loks er enn eitt mál sem ekki brennur síður á okkur Íslendingum en öðrum: nauðsyn þess að þýða stýrikerfi og forrit á þjóðtungurnar. Umræður í kjölfar yfirlýsingar um fjölbreytni menningar hafa leitt til þess, að ýmsar þjóðir eru farnar að hugsa alvarlega um það, hvort annað dugi en taka saman höndum og koma á lagalega bindandi sam- þykktum til varnar menningar- legum sérkennum á verslunarborði heimsmarkaðarins. Málinu hefur verið skotið til UNESCO sem áhrifamestu samtakanna á þessu sviði. Sú vinna er nú hafin. Alþjóða- viðskiptastofnunin hefur að und- anförnu fengist við landbúnaðarmál og sjávarútvegsmál, sem kunnugt er, en brátt berst leikurinn að óhóf- legum lyfjakostnaði sem kostar til dæmis hundruð ef ekki þúsundir al- næmissjúklinga lífið á hverjum degi. Síðan kemur röðin að menn- ingunni. Þar er það spurningin hvort við lifum áfram sem skapandi menningarþjóð eða segjum okkur til sveitar í menningarlegu tilliti, af því að markaðslögmálin hafa ekki áhuga á því sérstæða, heldur því auðseljanlega. Ísland var einu sinni samstæð þjóð. Við erum það ekki lengur. Hér býr nú fjöldi fólks sem upprunalega er af öðru þjóðerni og flytur oft með sér ferska strauma. Starfsemi Al- þjóðahússins í Reykjavík, Náms- flokka Reykjavíkur og þjóðahátíðin á Vestfjörðum eru dæmi um já- kvætt starf í þágu breyttra tíma. Það minnir okkur á, hvað þjóðir geta lært mikið hver af annarri, ef virt eru sérkenni, en einnig hvað við eigum að leggja af mörkum í sam- eiginlegan menningarsjóð heimsins út frá okkar eigin forsendum, okkar skapandi fjölbreytni. Þessi grein átti að birtast í Morgunblaðinu í gær, en vegna mistaka fyrirfórst það. Beðist er velvirðingar. Skapandi fjölbreytni Eftir Svein Einarsson Höfundur er leikstjóri og rithöfundur og situr í stjórn UNESCO. MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. MAÍ 2003 29 ar Davíð var spurður að því hvort hann t óánægju með það í Sjálfstæðisflokkn- hann gæfi eftir forsætisráðuneytið í ess þingstyrks sem flokkurinn hefði Davíð: „Það var svolítill pirringur yfir r, sem ég átti svo sem von á, en ég fór að og rökstuddi það með þeim sama og ég er að reyna gera hér við ykkur og féllust á þau rök.“ rður að því hvernig það hefði komið til ðuneytunum yrði skipt með þessum milli flokkanna á kjörtímabilinu sagði „[...] Það er óhætt að segja að það hafi ósk frá Framsóknarflokknum um að háttur yrði skoðaður og því var ekki ð af minni hálfu. Mér finnst að það séu rnisrök fyrir óskum, eða kröfum eftir m, af þessu tagi.“ tur eftir því hvort ráðuneytum yrði saman á kjörtímabilinu sagði hann að ði ekki gert á þessu stigi „og við setjum kki í stjórnarsáttmálann, en hins vegar við talað um það að það sé ekki útilokað nn geri það“. purður hvort hann hygðist hverfa af eftir kjörtímabilið sagði Davíð að ekki mabært að segja til um það núna. „En n sjálfsagt íhuga þann möguleika. Svo aður ekki hvað kemur yfir mann eftir ár.“ Um það hvort hann hefði tekið ein- hverjar ákvarðanir varðandi formannsemb- ættið í Sjálfstæðisflokknum sagði Davíð að hann myndi halda þeirri formennsku áfram; hann hefði verið kosinn með 98% atkvæða á síðasta landsfundi og að það hefði verið „bæri- legur stuðningur“, eins og hann orðaði það. Sáttur við að hætta Davíð sagðist aðspurður vera mjög sáttur við að hætta sem forsætisráðherra. „Já, ég er mjög sáttur við það, þegar að því kemur. Eins og ég hef alltaf sagt: það á enginn þennan stól.“ Hann sagðist auðvitað fara sáttur við það skipulag sem hann hefði sjálfur samið um í þessum efnum. „Ég hef fullt traust á mínum samherja,“ sagði hann og vísaði til Halldórs, „hann mun valda þessu verki vel.“ Þegar Davíð var spurður út í stjórnarsátt- málann kvaðst hann mjög ánægður með hann. „Ég er mjög ánægður með hann og ánægður með það sem þar kemur fram; hlut Sjálfstæð- isflokksins í því og Framsóknarflokksins líka.“ Í máli Davíðs kom og fram að samstaða hefði verið um sáttmálann í þingflokknum. „Það var algjör samstaða um hann og menn telja þetta góðan sáttmála; flokkurinn megi vel við hann una og væntanleg ríkisstjórn. “ Aðspurður sagði hann að enga kröfu hafa komið fram um breytingar á sáttmálanum innan þingflokksins. mherja mínum Morgunblaðið/Kristinn æðisflokksins um drög að nýjum stjórnarsáttmála. ns, að loknum þingflokksfundi í gær st fyrir að þá eru möguleikarnir mestir í sambandi. Þetta verður ákveðið í sam- við aðila vinnumarkaðarins í tengslum rasamninga.“ dór segir ekkert liggja fyrir um ráð- fni Framsóknarflokksins að svo stöddu, igi eftir að ræða við einstaka þingmenn örðun um ráðherra flokksins verði ekki fyrr en að loknum miðstjórnarfundi í n kveðst heldur ekki geta sagt til um r ráðherraliði hans muni stíga úr ráð- tól eftir fimmtán mánuði þegar sjálf- menn fá utanríkis- og umhverfisráðu- „Það er ekkert ákveðið í því sambandi. unum að sjálfsögðu skipa okkar málum með nýjum hætti þegar þar að kemur en við höfum ekki tekið neinar ákvarðanir í því sam- bandi. “ Halldór segist ekki hafa haft það sem mark- mið í sjálfu sér að taka við einu ráðuneyti frek- ar en öðru en minnir á að hann hafi þegar setið átta ár í utanríkisráðuneytinu og níu og hálft ár næsta haust þegar hann tekur við embætti for- sætisráðherra og því sé tími til kominn að söðla um. „Ég held að utanríkisráðherra hafi aldrei setið lengur í sögu lýðveldisins. Auðvitað eru það kaflaskipti í lífi mínu að taka við forystu í ríkisstjórn og ég er ánægður með það en það hefur aldrei verið markmið í sjálfu sér. Ég vona þó að ég hafi nokkra reynslu til þess að takast á hendur það erfiða verkefni.“ Morgunblaðið/Kristinn menn Framsóknarflokksins samþykktu einum rómi drög að nýjum stjórnarsáttmála. sins, verður forsætisráðherra haustið 2004

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.