Morgunblaðið - 20.06.2003, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 FÖSTUDAGUR 20. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Þorkell Einars-son húsasmíða-
meistari fæddist að
Kaldárhöfða í
Grímsnesi í Árnes-
sýslu 26. desember
1910. Hann lést 11.
júní síðastliðinn.
Foreldrar Þorkels
voru hjónin Einar
Jónsson, bóndi að
Kaldárhöfða og
verkamaður í Njarð-
vík og Reykjavík, f.
21.11. 1876, d. 1956,
og Sigurlaug Þor-
kelsdóttir húsmóðir,
f. 12.3. 1885, d. 24.2. 1973. Systkini
Þorkels eru: Jón, f. 18.9. 1906, lát-
inn, kvæntur Magneu Ágústsdótt-
ur, látin, börn þeirra eru þrjú;
Halldóra Eyrún, f. 15.10. 1907, lát-
in, gift Sigurði Hilmarssyni, þau
eiga kjörbarn; Svanlaug, f. 25.12.
1908, gift Skúla Sigurðssyni, lát-
inn, börn þeirra eru sex; Þóra, f.
25.3. 1911, látin, gift Gunnari Sím-
onarsyni, látinn, börn þeirra eru
sex; Helgi Sumarliði, f. 26.10.
1913, látinn, fyrri kona hans var
Svava Magnúsdóttur, látin, og eru
börn þeirra tvö en seinni kona
Helga var Sólveig Erla Ólafsdótt-
ir, látin; Guðrún Sigríður, f. 23. 11.
1915, d. 27.4. 1954, gift Einari
Ólafssyni og eru börn þeirra fjög-
ur; Steinunn, f. 13.3. 1917, d. 22.2.
1935; Hulda Ragna, f. 31.8. 1920,
gift Guðmundi Jónssyni, látinn, og
geir, f. 27.4. 1963, kvæntur Ragn-
hildi Hallgrímsdóttur, f. 28.3.
1961, þau eiga þrjú börn; Alfa Reg-
ína, f. 3.3. 1966, gift Steinari Ólafs-
syni, f. 10.10. 1966, þau eiga tvö
börn; og Þorbjörn Valur, f. 4.1.
1969, kvæntur Emilíu Björgu
Jónsdóttur, f. 26.8. 1970, þau eiga
einn son. 7) Brynhildur, f. 9.12.
1946, maki Valdimar Kristinsson.
Sonur hennar er Alfreð Mounir
Marinósson, f. 16.12. 1974.
Seinni kona Þorkels var Una
Hallgrímsdóttir frá Hrafnabjörg-
um í Jökulsárhlíð, f. 11.5. 1928, d.
2.3. 1976, en hún var áður gift
Guðmundi Jónassyni frá Siglufirði
og áttu þau fjögur börn og var
yngsta þeirra, Hildur, alin upp hjá
Þorkeli.
Þorkell ólst upp í Grímsnesinu,
Innri-Njarðvík og í Reykjavík frá
1922. Eftir barnaskólanám stund-
aði hann nám í húsasmíði í fjögur
ár á námssamningi hjá Skúla Þor-
kelssyni 1928–32, er hann lauk
sveinsprófi, en 1935 öðlaðist hann
meistararéttindi. Þorkell starfaði
við húsabyggingar í Reykjavík og
víðar. Hann stofnaði trésmiðjuna
K-14 og starfrækti hana í mörg ár.
Þorkell er einn af stofnendum
Meistarafélags húsasmiða. Hann
sat í stjórn hestamannafélagsins
Fáks um árabil, í stjórn Fjáreig-
endafélags Reykjavíkur og var
formaður hestamannafélagsins
Þyts í Vestur-Húnavatnssýslu.
Þorkell bjó lengi í Reykjavík, í
tólf ár var hann búsettur í Húna-
vatnssýslu en síðustu áratugina
bjó hann í Mosfellsbæ.
Útför Þorkels verður gerð frá
Lágafellskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
eru synir þeirra þrír;
Baldvin, 25.10. 1923,
látinn, var kvæntur
Magneu Haraldsdótt-
ur og eiga þau fjögur
börn; og Óskar, f.
19.7. 1925, var kvænt-
ur Sigríði Jónsdóttur,
látin, þau eiga fjögur
börn.
Þorkell kvæntist
1932 Ölfu R. H. Ás-
geirsdóttur húsmóð-
ur, f. 8. júlí 1911, d. 16.
október 1965. Hún var
dóttir Ásgeirs P.H.
Hraundal bónda og
kennara, og Sigurlaugar Guð-
mundsdóttur ljósmóður. Börn Þor-
kels og Ölfu eru: 1) Friðþjófur
húsasmiður, f. 29.8. 1932, kvæntur
Louise Önnu Schilt, f. 3.2. 1934. 2)
Sigurlaug, f. 19.11. 1933, var gift
Hreiðari Ó. Guðjónssyni, en þau
skildu. Börn hennar eru Alfreð
Hilmarsson, f. 27.4. 1955, og
Guðný María Hreiðarsdóttir, f.
20.3. 1958. 3) Þorkell Alfreð húsa-
smiður, f. 16.12. 1935, d. 2.2. 1963.
4) Ásgeir Halldór, f. 14.9. 1937, d.
6.4. 1957. 5) Einar húsasmíða-
meistari, f. 14.9. 1937, kvæntur
Kristínu Guðrúnu Jóhannsdóttur,
f. 4.1. 1955. Dætur þeirra eru Elísa
Hildur, f. 2.3. 1990, Eydís Rún, f.
30.7. 1993, og Guðrún Alfa, f. 11.7.
1998. 6) Svanhildur, f. 14.3. 1943,
gift Jóhanni S. Björnssyni, f. 20.2.
1942. Börn þeirra eru: Þorkell Ás-
Nokkur kveðjuorð um tengdaföð-
ur og kæran vin.
Þegar hugurinn reikar til baka til
ársins 1960 sá ég Þorkel í fyrsta
skipti.
Hann stóð þá á fimmtugu, hafði
keypt jörðina Efra-Vatnshorn í Lín-
akradal í V-Hún og byggt upp öll
hús frá grunni. Keli á Vatnshorni,
eins og hann var alltaf nefndur fyrir
norðan í þá daga, fór í göngur eins
og aðrir bændur á þessu svæði um
haustið. Rekið var til réttar í Ham-
arsrétt á vestanverðu nesinu. Að
kvöldi gangnadags var ávallt dansað
á palli við veitingaskúrinn. Fyrsta
minning mín um Kela er þegar hann
sneri sér að okkur þremur strákum
sem þarna stóðum og ekki áræddum
ekki inn á danspallinn og sagði:
„Hvað er þetta strákar! Ætlið þið
ekki að dansa við stúlkurnar?“
Hann vatt sér síðan inn á pallinn og
skellti sér í dansinn. Vorið eftir kom
Alfa R. Ásgeirsdóttir eiginkona
hans (f. 8.7. 1911, d. 17.10. 1965)
norður með tvær yngstu dætur
þeirra hjóna. Kynni okkar Svanhild-
ar leiddu til hjónabands okkar og
hef ég átt mjög góða vináttu og
samleið með Kela í fjörutíu og tvö
ár.
Þorkell og Alfa hófu sinn búskap í
Skerjafirði, í leiguhúsnæði og þar
fæddust fimm elstu börnin í ald-
ursröð, Friðþjófur, Sigurlaug, Þor-
kell Alfreð og tvíburarnir Ásgeir
Halldór og Einar. Síðar reisti Keli
hús á Hörpugötu 16 í Skerjafirði, en
þar var fjölskyldan aðeins í skamm-
an tíma. Ungur að árum lærði Keli
húsasmíði og útskrifaðist úr Iðn-
skólanum í Reykjavík árið 1932.
Meistararéttindi í iðn sinni fékk
hann þremur árum síðar. Með Kela
blundaði alltaf sá draumur að gerast
bóndi í sveit. 1939 flutti fjölskyldan
austur að Þingholti í Flóa en þar var
dvölin aðeins í tvö ár. Þá lá leiðin
aftur til Reykjavíkur, Keli fékk þá
land hjá bænum í Krossamýri sem
þá var langt fyrir utan bæinn (borg-
ina). Krossamýrin er svæði sem af-
markast af Höfðabakka, Vestur-
landsvegi og Breiðhöfða. Að
Krossamýrarbletti 14 reisti Keli
íbúðarhús og þar bjó fjölskyldan í
u.þ.b. 20 ár. Þar fæddust yngstu
systurnar tvær, Svanhildur og
Brynhildur.
Keli í Krossamýri, eins og hann
var oft kallaður á þeim árum sem
hann bjó í Krossamýrinni og allt
fram á þennan dag af sumum sam-
ferðamönnum sínum, reisti þar tré-
smíðaverkstæði og var ávallt með
marga menn í vinnu vítt og breitt. Í
Krossamýrinni hafði hann alltaf
meðfram trésmíðinni smá búskap,
með fáeinar kindur, eina til tvær
kýr og hesta. Keli tók á þessum ár-
um virkan þátt í félagsmálum sem
lutu að hans áhugamálum. M.a. um
tíma í stjórn hestamannafélagsins
Fáks, í stjórn Fjáreigendafélags
Reykjavíkur og einn af stofnendum
Meistarafélags húsasmiða. Svo var
hann um tíma formaður hesta-
mannafélagsins Þyts í V- Hún.
Í gegnum árin hafði hann fjöl-
marga nema í faginu og þar á meðal
þrjá syni sína. Þorkell byggði fjölda
húsa í Reykjavík á sínum ferli, stór
og smá. M.a. blokkir við Kleppsveg,
Álfheima og víðar. Þá reisti hann
blokk við Hátún 4 sem er fyrsta hús
á landinu sem steypt er upp með
svokölluðum skriðmótum. Meðan á
því verki stóð varð að vinna á vökt-
um allan sólarhringinn við að steypa
húsið upp, átta hæðir, því mótin
máttu aldrei stoppa.
Eins og áður sagði hafði hann
alltaf áhuga á að gerast bóndi og
keypti hann jörðina Efra-Vatnshorn
1959. Þar bjó hann frá árinu 1960 til
1974, að undanskildum fáum árum
eftir að Alfa kona hans lést 1965.
Síðan bjó hann á Efra-Vatnshorni í
örfá ár með seinni konu sinni, Unu
Hallgrímsdóttur, en hún lést árið
1976. Hjá þeim á Efra-Vatnshorni
var yngsta dóttir Unu, Hildur Guð-
mundsdóttir, en Una var nýorðin
ekkja þegar kynni með þeim Kela
og Unu tókust.
Samhliða sveitabúskap stundaði
Þorkell ávallt smíðar í Húnavatns-
sýslu og víðar.
Eftir að Þorkell hætti búskap og
seldi jörðina 1974 sneri hann sér al-
farið að smíðum og vann við þær til
78 ára aldurs er hann settist í helg-
an stein eins og sagt er.
Þorkell var mjög víðlesinn og
fróður, átti gott safn bóka og las
mikið. Hann var ljóðaunnandi og
kunni feiknin öll af ljóðum og lausa-
vísum, sem hann hafði oft og einatt
á hraðbergi. Þá var hann mjög hag-
orður og orti mikið af lausavísum og
ljóðum.
Þorkell hafði mjög skemmtilega
lífssýn. Eitt sinn sagði hann við mig
þegar við áttum tal saman: „Ég hef
nú gert marga vitleysuna um ævina,
Jói minn. Hvaða vit heldur þú að
hafi verið í því þegar best gekk, að
kaupa jörð og steypa sér í skuldir.
Eftir smáþögn bætti hann við: En
ég sé samt ekki eftir neinu sem ég
hef gert.“ Þorkell var mikill gleði-
maður og hafði ákaflega gaman af
að dansa. Hann var hrókur alls
fagnaðar þar sem hann var að
skemmta sér með vinum. Í samtöl-
um okkar um trúmál í gegnum tíð-
ina fann ég að Þorkell var mjög trú-
aður maður þó að hann flíkaði því
ekki. Það kemur vel fram í ljóði sem
hann orti þegar Ásgeir sonur þeirra
Ölfu lést árið 1957 og eru fyrsta og
síðasta erindi þess ljóðs birt hér að
neðan. Áður en ég skil við þetta
greinarkorn vil ég færa því góða
fólki sem annaðist hann af alúð síð-
ustu vikur og mánuði kærar þakkir
fyrir góða umönnun, starfsstúlkum
á dvalarheimili aldraðra að Hlað-
hömrum í Mosfellsbæ, Hjúkrunar-
fólki og læknum á heilsugæslustöð-
inni í Mosfellsbæ og síðast en ekki
síst starfsfólki á deild 7A Háskóla-
sjúkrahúss í Fossvogi. Þar lést Þor-
kell hinn 11. þessa mánaðar, farinn
að heilsu og kröftum. Að endingu
bið ég honum Guðs blessunar, kveð
kæran tengdaföður minn og vin með
orðum hans sjálfs.
Horfinn af sjónarsviði,
sofðu ljúfi í friði.
Ljósið guðs mun lýsa,
leið til friðardísa.
Með yl og ást í hjarta,
þú eignast ljósið bjarta.
Vertu í kærleik kvaddur,
hjá Kristi núna staddur.
(Þ.E.)
Jóhann S. Björnsson.
Nú þegar tengdafaðir minn Þor-
kell Einarsson hefur lokið rúmlega
níu áratuga lífsgöngu sinni er mér
það bæði ljúft og skylt að segja frá
kynnum mínum af þessum sóma-
manni. Það var fyrir rúmlega tutt-
ugu árum sem leiðir okkar Kela
lágu fyrst saman þegar ég snæddi
morgunverð hjá dóttur hans Bryn-
hildi að hann kom í Arnartangann
með nokkrar spýtur til að smíða sól-
pall fyrir hana. Ekki var hann neitt
að ónáða okkur innandyra heldur
gekk beint til verks, mældi og hugs-
aði örlítið, tók fram sögina og sag-
aði. Í mér örlaði á örlitlum kvíða að
hitta þá og tala við tilvonandi
tengdaföður sem mig reyndar á
þessari stundu óraði ekki fyrir að
yrði. Eftir að hamarshögg höfðu
glumið drykklanga stundu settist sá
gamli niður og tróð sér í pípu og
reykti og hugsaði. Vísast verið að
yrkja eða rifja upp gamlan kveð-
skap sinn eða annarra. Þarna kynnt-
ist ég fyrst verklagi Kela sem var
alla tíð mikill vinnuþjarkur en
kannski örlítið farinn að hægja á
þegar hér er komið sögu enda kom-
inn yfir sjötugt. Hann gekk ávallt
hljóður en einbeittur til verka en
hugsaði kannski þess meira og víst
er að það gekk vel undan honum.
Hann var maður mikilla afkasta og
naut þess að takast á við ögrandi
verkefni enda var stór hluti af lífs-
nautn hans að skila degi þar sem vel
hafði miðað á leið. Með Þorkeli Ein-
arssyni húsasmíðameistara er geng-
in enn ein hetja þessa lands sem
lagði grunninn að auðlegð og vel-
megun hinnar íslensku þjóðar, verð-
ugur fulltrúi hinnar vinnandi stéttar
sem taldi dugnað, elju og þraut-
seigju ásamt heiðarleika þá helstu
verðleika sem prýða mátti góða
manneskju.
Í þetta sinn „slapp“ ég við að eiga
mitt fyrsta samtal við væntanlegan
tengdaföður en þess í stað fékk ég
næði til að mæla hann út á laun út
um gluggann. En það leið ekki lang-
ur tími þar til við hittumst aftur og
þá var það líklega ég sem lenti undir
mælistikunni þar sem ég hef vísast
verið í nokkur ár enda eðlilegt þar
sem ég var að hluta til að taka frá
honum augasteininn hans og góðan
vin. Upp úr þessu áttum við Bryn-
hildur margar góðar stundir með
„gamla“. Hann bjó þá í Dalatanga
og mörg voru þau kvöldin sem við
Brynhildur röltum yfir til hans
ásamt Mounir og Brúnó. Var þá
gjarnan boðið í glas og óðara voru
þau feðgin farin að rifja upp gamla
tíma í Krossamýrinni og Efra-
Vatnshorni. Ég var þar að sjálf-
sögðu í hlutverki hlustanda og spyr-
ils en á þennan máta gafst gott
tækifæri til að kynnast lífshlaupi
Kela og mjög nánum vinskap hans
og Brynhildar. Margsinnis barst tal-
ið að óðagotinu, eins og hann kallaði
það, þegar engin bönd héldu bú-
manninum í Kela og hann réðst í
það þrekvirki að flytjast norður að
Vatnshorni í Vestur-Húnavatns-
sýslu og byggja þar nánast allt upp
frá grunni. „Þetta var nú meiri vit-
leysan,“ sagði hann gjarnan og hló
enda var hann ekki mikið fyrir að
líta um öxl og sjá eftir því sem hann
hafði tekið sér fyrir hendur á lífs-
leiðinni. Líkast til hefði hann þó séð
eftir því alla ævina ef hann hefði
ekki reynt fyrir sér í alvörubúskap.
Þorkell var í eðli sínu athafna-
maður og er óhætt að segja að sú
eðlishvöt hafi ráðið ferðinni nánast
að heita má fram í andlátið. Hér áð-
ur fyrr fékk húsasmíðameistarinn
útrás í byggingu stórra fjölbýlis-
húsa sem og smærri húsa víða um
land en eftir því sem aldurinn færð-
ist yfir minnkaði umfangið að sjálf-
sögðu og eftir að elli kerling fór að
herða tökin snerist þetta um að
kaupa ný húsgögn og annað dót,
breyta til þar sem hann bjó. Voru
þau feðgin góð saman í að hvetja
hvort annað til kaupa á ýmsum
„nauðþurftarvarningi“. Þá var eljan
mikil við púsluspil á tímabili og voru
farnar margar sérferðir til Reykja-
víkur til innkaupa á varningi til
slíkrar iðju. Þegar svo sest var að
púsluspilinu mátti glöggt greina
gamla uppmælingaglampann í aug-
um þess gamla því hér var verk að
vinna. Gleði hans og lífsnautn þegar
vel hafði miðað í gerð púslmyndar
var ósvikin og einlæg og ekki þótti
honum verra að maður tæki aðeins í
og legði honum lið við myndgerðina.
Aðalatriði var að fljótt og vel miðaði.
Hestamennska var stór kapítuli í
ævi Kela sem tvinnaðist saman við
búskapardrauma hans í Krossa-
mýrinni. Var þá riðið með slætti um
næsta nágrenni Reykjavíkur, að
sjálfsögðu með tvo og þrjá færleika
til reiðar og farið hratt. Í stofunni í
Dalatanga upplifði ég marga þess-
ara reiðtúra með þeim mikla fjölda
vina og kunningja sem gjarnan hóp-
uðust að Krossamýrarhjónunum og
riðu mikinn um flestar helgar, vors
og sumars og fram á haust. Að hitta
alla karlana úr nágrenninu var ein
helsta skemmtunin. Það voru þeir
Kobbi í Bala, Bragi í Ártúnum, Ingi-
mundur á Brúnstöðum, Guðmundur
klæðskeri Sveinbjörnsson og hvað
þeir nú hétu allir þessir snillingar.
Geitháls var þar aðalviðkomustað-
urinn þar sem drukkið var kaffi og
kannski eitthvað meira og oftar en
ekki endað í kjötsúpu í Krossa-
mýrinni hjá Ölfu.
Þá lét Keli til sín taka í félagsmál-
um Fáks og sat þar í stjórn um ára-
bil á sjötta áratugnum og ekki þar
frekar en annarsstaðar gat hann lið-
ið einhverja kyrrstöðu eða logn-
mollu. Orti hann heilan kvæðabálk
þegar honum þótti andvaraleysið
vera orðið yfirþyrmandi og þörf á
brýningu félagsmanna svo allt færi
ekki fjandans til og hljóðar eitt er-
indið svo:
Stöðugum fótum til stórræða göngum,
stefnunni höldum í áföngum löngum.
Munum að viljinn svo miklu fær orkað
að mestöllum tálmunum getur hann storkað.
Nú þarf að vinna ef vel á að fara,
vinina finna og spyrja þá bara.
Hvort viljið þið ekki í verkinu vera
og vaxandi heiður að hestinum bera.
Gott dæmi um athafnasemi Þor-
kels var þegar hann byggði sér sum-
arbústaðinn Óshól við ósa Síkjanna
þar sem þau renna í Hvítá í Borgar-
firði, langt kominn í áttrætt. Var
hrein unun að fylgjast með kappinu
og áhuganum meðan á þeirri bygg-
ingu stóð og í kjölfarið áttum við þar
margar ánægjustundir með þeim
gamla og fleirum úr fjölskyldunni.
Veiðiskapur var eitt af viðfangsefn-
um Kela í Óshól og þá voru það
netalagnir sem höfðuðu að sjálf-
sögðu meira til hans en eitthvert
kropp með stöng enda meiri afköst í
slíkum veiðiskap.
Þá kom Þorkell mikið við sögu við
byggingu húss okkar Brynhildar á
Víðiteignum þar sem hann keyrði
verkið áfram af mikilli ákefð enda
ekki nema 75 ára gamall á þeim
tíma og líklega hefur hann sjaldan
eða aldrei verið á lægra tímakaupi
en þá. Fljótlega eftir að við fluttum í
Víðiteiginn skapaðist sú hefð að Keli
kæmi í morgunkaffi laugardags- og
mánudagsmorgna til okkar og var
sú hefð í föstum skorðum allt til
endalokanna. Einn hinna föstu liða
hjá Kela var að smyrja brauðsneið
og gefa heimilisvinunum Brúnó og
eftir hans tíð Búa. Sömuleiðis áttu
þessir öðlingar alltaf vísa kexköku
þegar í heimsókn var farið til Kela.
Milli Kela og þessara hunda voru
alla tíð góðir straumar sem höfðu
viðkomu í maga þeirra ferfættu
enda afi duglegur að gauka að þeim
ýmsu góðgæti. Gerðist það oft að sá
síðarnefndi, Búi, fór á eigin vegum í
Hlaðhamra þar sem var sjálfopn-
anleg útihurð og gat hann því geng-
ið beint inn í húsið. Þar sem Keli
hafði hurðina að íbúð sinni gjarnan
opna á daginn vissi hann ekki fyrr
en sá guli stóð inni á gólfi mænandi
spurulum augum hvort ekki væri nú
rétti tíminn fyrir eina kexköku. Í
kjölfarið fékk ég eða Brynhildur
símtal þar sem Keli tilkynnti um
þessar óvæntu og ekki mjög svo vin-
sælu heimsóknir og fylgdu gjarnan
alvarlegar ávítur með að það gengi
ekki að láta hundinn valsa svona
frjálsan þótt undirniðri hefði hann
haft gaman af þessu uppátæki.
Þorkell bjó yfir sterkum persónu-
leika. Hann var dagfarsprúður mað-
ur, laus við alla ágengni við náung-
ann en fastur fyrir og ákveðinn ef
því var að skipta. Skaplaus var hann
ekki en hafði ekki oft þörf fyrir að
beita skapstyrk sínum við samferða-
menn sína því með ákveðni sinni og
festu í framkomu fékk hann það
fram sem honum þurfa þótti. En
hann gat líka verið sveigjanlegur og
eftirgefanlegur og átti það kannski
ÞORKELL
EINARSSON
Minningargreinum þarf að
fylgja formáli með upplýsing-
um um hvar og hvenær sá sem
fjallað er um er fæddur, hvar
og hvenær dáinn, um foreldra
hans, systkini, maka og börn og
loks hvaðan útförin verður gerð
og klukkan hvað. Ætlast er til
að þetta komi aðeins fram í for-
málanum, sem er feitletraður,
en ekki í greinunum sjálfum.
Formáli
minningar-
greina