Morgunblaðið - 20.07.2003, Blaðsíða 23

og góðir vættir, sem engan skatt
greiða en hafa samt sín réttindi. Til að
mynda eru tvær lóðir í bænum frá-
teknar samkvæmt skipulagi fyrir
álfa, önnur þar sem endanlega er
ákveðið að byggja ekki vegna álfa-
steins og önnur þar sem fylgst er með
hvort álfar eru á förum eða ekki. Það
má segja að Grundfirðingar hafi sam-
mælst um að vera ekki á móti því sem
þeir skilja ekki og mættu mörg önnur
bæjarfélög taka sér það til fyrir-
myndar. Álfalóðirnar eru við Grund-
argötu og Fellasneið.
Gunnar Njálsson í Grundarfirði
býr yfir sérstökum næmleika fyrir
álfum og huldum vættum og þeir hafa
veitt honum hlutdeild í lífi sínu og til-
veru. Hann er því eins konar sendi-
herra álfasamfélagsins í sínu bæjar-
félagi og fyrir hans tilverknað meðal
annars var ákveðið að úthluta ekki lóð
við Fellasneið vegna álfabyggðar.
Gunnar sér oft ýmislegt í klettum og
bergi, álfa og hulduverur. Í Kolgraf-
arfirði við Hrafnafoss upplifði hann
að sjá fljúgandi dreka ekkert ósvipað
því sem menn sjá í nútímakvikmynd-
um. Þessar lifandi verur sem flugu við
bjargið voru 10–20 metra langar.
Hann sagði mér að huldufólkið réði
því sjálft hvort maður gæti náð sam-
bandi við það. Gunnar segir að það sé
mikið af huldufólki og vættum í um-
hverfinu og vísaði til þess að þótt full-
orðið fólk væri margt ónæmt fyrir
þessu sviði þá væru börnin mun næm-
ari vegna þess að upplifun barna væri
svo næm eðli sínu samkvæmt. Hann
nefndi sem dæmi dreng í Grundar-
firði sem hjólaði óvart á jarðfastan
lágan stein við kirkjuna. Drengurinn
sem var 10 ára þegar þetta gerðist
fyrir um 5 árum hafði verið að leika
sér á flötinni þar sem steinninn var.
Hann datt af hjólinu við áreksturinn,
en stóð strax upp og leiddi hjólið í
burtu. Hann leit þó til baka á steininn
og sá þá lítinn kall koma út úr stein-
inum og var sá reiðilegur og steytti
hnefa og spurði hvers vegna hann
væri að hjóla á húsið sitt. Þetta var
kall með skotthúfu, dökkrauða, í
brúnleitri kápu, dökkgrænum buxum
með blárri bót á öðru hnénu og í
svörtum stígvélum. Eyrun voru áber-
andi þykk, kúlulaga efst eins og þykk-
ildi væri þar. Grátt hár kom undan
húfunni og karlinn var með grátt
stutt alskegg. Síðan hvarf karlinn aft-
ur inn í steininn. Að minnsta kosti á
tímabili var þessi umræddi drengur
næmur fyrir þessu sviði.
Gunnar sagði að það hefði verið ár-
ið 1995 sem hann vakti athygli á því
að huldukona væri að kvarta yfir því
að til stæði að byggja á lóð hennar við
Fellasneið. Eftir nokkrar vangavelt-
ur ákvað bæjarstjórnin að láta kyrrt
liggja. Gunnar kvaðst hafa talað við
þessa konu aftur fyrir tveimur árum
og þá sagðist hún vera flutt til systur
sinnar uppi í fellinu fyrir ofan. Nú eru
vangaveltur um að skoða betur stöðu
mála á þessari sérstöku álfalóð, en
hver segir að einhver komi ekki aftur
þótt hann bregði sér í heimsókn til
vina og vandamanna. Yfirleitt taka
menn þessum málum vel, en bregða
líka á leik. Einu sinni var Gunnar að
vekja máls á því við verktaka í vega-
gerð í Grundarfirði að þeir mættu
ekki fara með veginn yfir slægjurnar,
því þar væru álfar. „Blessaður vertu,“
sagði þá Diddi Odds, Doddsinn, „við
látum þá bara hafa rúllubaggaplast.“
Þá benti Gunnar á holtið framundan
og sagði að þar mætti ekki heldur
fara með veginn vegna álfabyggðar.
„Blessaður vertu,“ sagði þá Diddi
Odds, „við setjum bara mislæg gatna-
mót.“
Hlé á heyskap vegna afmælis páfans
En þrátt fyrir góðan anda og góðar
vættir er það mannfólkið sem hefur
síðasta orðið eins og í öllum góðum
samfélögum. Það er hefð fyrir
ákveðnum prakkaraskap á Grundar-
fjarðarsvæðinu, gamansemi og alvara
í bland og heldur meira af því fyrr-
nefnda. Fólk hefur sem betur fer
gaman af því sem er svolítið öðruvísi
og ræktar það nánast í dagsins arga-
þrasi og stundum finnst manni að fólk
hér um slóðir hafi ekki vandamál við
að glíma heldur bara mál sem alltaf
megi finna einhvern flöt á.
Bjarni hreppstjóri á Berserkseyri
var þjóðþekktur maður á síðustu öld,
grínisti og gáfumaður. Hjá honum
var í sveit strákur einn sem Bjarni
tók með sér í smalamennsku. Þeir
voru komnir hátt í Kolgrafir eða Ber-
serkseyrarmúlann þegar strákurinn
gefst upp á augabragði vegna loft-
hræðslu og hnígur hreinlega niður.
Bjarni sá strax hvað verða vildi, vind-
ur sér að stráknum og segir: „Ja, nú
vorum við stálheppnir, drengur minn,
hér í mölinni í fjallinu er lofthræðslu-
steinn sem er þeim undrum búinn að
setji maður slíkan stein undir tung-
una hverfur öll lofthræðsla samstund-
is og þú verður aldrei aftur loft-
hræddur.“ Bjarni fann síðan góðan
lofthræðslustein og þeir strákur og
hann smöluðu allt fjallið eins og ekk-
ert væri.
Það var í mikilli heyskapartíð og
góðu veðri á Kolgröfum að sent var
eftir hrífum að Berserkseyri, en þá
bar svo við að allir voru inni við í
kleinum og pönnukökum. Sendillinn
frá Kolgröfum hváði mikið og hafði
orð á því að þarna væri stórveisla.
„Ekki trúi ég því,“ svaraði Ber-
serkseyrarbóndinn þá, „að það sé ver-
ið í heyskap á Kolgröfum á afmæl-
isdegi páfans.“
Sendillinn fékk hrífurnar og fór aft-
ur til Kolgrafar þar sem hann sagði
tíðindin um hlé á heyskap vegna af-
mælis páfans. Þá sagði Kolgrafar-
bóndinn: „Varlega skaltu nú trúa
Berserkseyrarmönnum.“
Bjarni hreppstjóri gegndi starfi
pósts í 30 ár. Lengsta póstferð hans
tók um einn mánuð. Bjarni fór til
Stykkishólms sem oftar, en þar æxl-
uðust mál þannig að hann frétti af því
að það vantaði mann á togarann
Njörð sem fór til Norðurlanda og
Spánar. Bjarni var ekkert að tvínóna,
sá tækifæri til þess að sjá önnur lönd
og hafði aldrei farið til sjós nema úr
vörinni heima á litlum mótorbát. Það
voru svolítið óljós skilaboðin sem
hann gat sent heim í flýti um að hann
væri farinn til Spánar í póstferðinni,
en svo kom bréf fljótlega til Ástrósar
konu hans, þar sem hann skýrði mála-
vöxtu. Hann fékk annan í póstinn, en
lagði sjálfur í’ann út. Hann komst
meðal annars á nautaat á Spáni og
eftir liðlega mánuð kom hann aftur
heim úr póstferðinni með millilend-
ingu á Spáni og víðar, en að sjálfsögðu
með póst með sér. Þessi ferð var
Bjarna ákaflega mikils virði. Hann sá
tækifæri sem hann hafði lengi dreymt
um og lét slag standa.
Ingi Hans kom eitt sinn til Bjarna á
Berserkseyri að kjósa utankjörstað-
ar, en Bjarni var mikill sjálfstæðis-
maður. Á skrifstofuborði Bjarna voru
grænar þerripappírsmottur og ef
menn skrifuðu þéttingsfast á kjörseð-
ilinn kom stafur fram á pappírnum.
Ingi Hans hafði orð á þessu við
Bjarna og þá sagði Bjarni: „Hér hef
ég séð margan ljótan stafinn koma
fram.“
Sagnamenn Grundarfjarðar
Innanfjarðarveðrátta eins og í
Grundarfirði er ofsalega öfgakennd,
ýmist stórkostleg logn eða óskapleg
hvassviðri og ekkert þar á milli. Gam-
all trésmiður, Helgi Andrésson var
mikill sögumaður. Það var alveg sama
hvað Helga var sögð góð saga, þá
sagði hann: „Það var nú ekki mikið,“
og kom með aðra betri. Eitt sinn kom
til hans vinur hans og spurði hvort
hann hefði heyrt af hvirfilvindinum
sem gekk yfir Seyðisfjörð? „Nei, það
held ég ekki,“ svaraði Helgi. „Það
gekk svo snarpur hvirfilbylur yfir
Seyðisfjörð,“ sagði vinurinn þá,“ að úr
18 olíutunnum sem stóðu á bryggj-
unni skrúfaðist sponstappinn úr þeim
öllum.“ „Það er nú ekki mikið,“ svar-
aði Helgi að bragði, „einu sinni stóð
tvílyft timburhús inná Grundarfjarð-
arkampi og það gerði slíkt suðaustan
spænurok að húsið fauk af grunnin-
um alla leið niður í fjöru. Það var ekki
fyrr lent þar, en það skellur á með
norðvestan bálviðri og húsið fauk aft-
ur á grunninn. Það þurfti ekkert að
gera nema slá út af teinana.“
„Nei Helgi, þessu lýgurðu,“ sagði
vinurinn þá í forundran.
„Ég get svarið það,“ svaraði Helgi
um leið, „það svaf meira að segja
maður í kvistherberginu.“
Hnerrar tönnum út og suður
Í fólki býr mismikil ævintýraþrá og
allt kostar sitt, en eitt er víst að hjá
þeim sem ekkert gerir gerist ekkert.
Steini gun hefur gælunafn sitt af
byssuáhuga, en þó að hann sé ekki
eins og fólk er flest þá er hann full-
fermi af venjulegu fólki og hefur gam-
an af að gantast og bregða á leik þótt
stundum renni á hann Grundarfjarð-
arveður af verstu gerð.
Steini ólst upp í Ólafsvík svo það er
ekkert undarlegt þótt Grundfirðingar
segi að ekki hafi verið von á góðu, en
þar lenti Steini í mörgum bernsku-
brekum. Nú er Steini gun Grundfirð-
ingur með sóma og sann, en nú eru
það helst tennurnar sem hann á í
vandræðum með, það er að segja efri
gómurinn. Steini var að koma á vöru-
bíl inn í Grundarfjörð vestan að og
var að koma að Grundaránni. Glugg-
inn bílstjóramegin var opinn til hálfs,
það var suðaustan hviðótt með af-
brigðum og allt í einu fær Steini slík-
an hnerra að tönnurnar spýtast út úr
honum og í mælaborðið, síðan speg-
ilinn, þá gírstöngina, upp í þakið, nið-
ur á stýrið og út um gluggann og þær
fundust aldrei þótt mikið væri leitað.
Einu sinni var Steini að koma inn í
matvöruverslunina Tanga þegar
hann fær hnerra með þeim ósköpum
að tönnurnar fljúga yfir hillur og
borð, skrönglast síðan eftir gólfinu og
brotnuðu í tvennt. Það var mikið hleg-
ið að þessu, enda hefði verið erfitt að
endurleika atvikið, jafnvel í dýrustu
amerísku kvikmyndunum. Svo var
það að Steini gun var í fínni veislu í
samkomuhúsi í Reykjavík. Glæsilegt
hlaðborð með hnallþórum í röðum
beið þess að blússið væri gefið. Steini
gun beið eins og aðrir hinn prúðasti,
en viti menn, tekur sig ekki upp
hnerri af stærri sortinni og á örskoti
flugu tönnur Steina gun yfir gólfið og
lentu ofan á aðalrjómatertunni eins
og hvert annað skraut. Þetta skeði
svo hratt að mjög fáir gestanna sáu
þetta, þó fólk á tveimur borðum og
það mátti sig ekki hræra fyrir hlátri.
Steini gun sat hins vegar sallarólegur
og grafalvarlegur og lét sem ekkert
væri. Svo byrjaði veislan. Á réttum
útspekúleruðum tímapunkti kom
Steini sér í röðina og á sneiðinni sem
hann skar af tertunni lágu tönnur
hans eins og í hreiðri. Grafalvarlegur
gekk hann til borðs og byrjaði að
borða tertuna og á réttu augnabliki
brá hann „leatherman“, fjölnota tang-
arhnífnum sínum, undir tönnurnar og
vippaði þeim upp í sig á sinn stað og
hélt áfram að borða tertuna af hjart-
ans lyst. Fólkið á borðunum tveimur
var nú að því komið að missa meðvit-
und, en þannig er æðruleysi Grund-
firðinga í hnotskurn, málið var leyst.
Byggjum sagnaskála Sturlu
Þórðarsonar á Öndverðareyri
Helgina 25. til 27. júlí eru Grund-
arfjarðardagar þar sem mikið er í
lagt, boðið upp á spegilmynd menn-
ingarstarfs Grundfirðinga og sitthvað
fleira í þessum hlýlega og snyrtilega
athafnabæ sem hefur í umhverfi sínu
möguleika til þess að verða risi á vett-
vangi ferðaþjónustu. Í Grundarfirði
er hægt að gera nánast allt sem gert
er annars staðar á Snæfellsnesi og
heldur meira ef menn vilja. Ég minnt-
ist á daglegar gönguferðir á Stöðina,
150–200 herbergja ráðstefnuhótel og
síðast en ekki síst er stórkostlegur
möguleiki, svo eitthvað sé nefnt, í
byggingu skála Sturlu Þórðarsonar
sagnamanns á Öndverðareyri. Það er
vitað hvar gamla bæjarstæðið er, það
er vitað að Sturla Þórðarson fæddist
á Öndverðareyri og eignaðist jörðina.
Það er vitað að Sturla Þórðarson er
einhver mesti ritsnillingur Íslands-
sögunnar. Það er gefið að þar á að
byggja glæsilegan skála í stíl síns
tíma, verðuga byggingu til minningar
um Sturlu Þórðarson og verksvið
hans, skála sem gæti orðið sérstakur
sýningarskáli um allt er lýtur að ritun
Íslendinga frá upphafi Íslandsbyggð-
ar, skála sem stiklaði á því sem skipti
máli í þeim farvegi, Skála sem myndi
laða að ferðamenn víða að úr heim-
inum, skála, sem væri menningarauki
og undirstrikaði metnað Íslendinga
fyrir varðveislu á því dýrmætasta úr
uppruna sínum, tungunni sjálfri.
Morgunblaðið/RAX
Kirkjufellið í allri sinni dýrð.
Höfundur er stjórnmálamaður,
blaðamaður og tónlistarmaður.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 2003 23