Morgunblaðið - 20.07.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
EINHVERRA hluta vegnaer Grundarfjörður bestgeymda perla Íslands ávettvangi ferðaþjónustu,ferðamannaperla sem enn
lúrir í skel sinni en blasir þó öllum við.
Það er þó svo augljóst að ekki einu
sinni brot af náttúruauðlind Grund-
arfjarðar er nýtt. Ef till hefur það
truflað að það er svo mikið af mörgu
sem er upp á að bjóða.
„Hún var kvenna fegurst og kurt-
eisust“, var sagt um Guðrúnu Náttsól
í Njálu og segir ekki frekar af henni.
Þessi mannlýsing er einhver sú meitl-
aðasta í Íslandssög-
unni. Það hefði verið
mikið gefandi fyrir að
hitta þá konu. Menn
mega ekki missa af
Grundarfirði. Í nútím-
anum eru ofurfyrir-
sætur hátt skrifaðar,
en með allri virðingu
fyrir þeim, þá trúi ég
að Guðrún Náttsól
hefði slegið þeim öllum
við í glæsileik, reisn og
hugsun íslensku kon-
unnar. Sama er að
segja um Grundarfjörð
með glæsilegri um-
gjörð.
Ef menn horfast í
augu við möguleikana og þora þá er
Grundarfjörður á borðinu til atvinnu-
sköpunar og hamingjuauka í ferða-
þjónustu, stóriðju af vænstu gerð.
Það er sama hvort litast er um grund-
ir, fjöll eða fjörð. Það býr ofurorka í
þessu svæði sem segja má að sé eins
og listrænn rammi Guðs kringum
Kirkjufellið. Fjallafegurðin, fuglalífið,
jarðfræðin, afbrigðin með álum í
tjörnum, steingervingum blóma og
skelja hátt í fjöllum, hafið með öllum
sínum dásemdum og duttlungum,
sagan með ótal fléttum allt frá Eyr-
byggju, birtan, veðrabrigðin og fólkið
sjálft sem er líka sjaldgæft sökum
lífsgleði og hlýju, rósemdar og galsa í
senn, góðs anda sem skiptir öllu máli
þegar upp er staðið. Það er röð af sér-
stæðum persónuleikum við Grundar-
fjörð og í nærbyggðum og húmoristar
af Guðs náð. Skipstjóri á bát, Gísli
Móa, kallaði á einn skipverja sinn og
bað hann að taka landstímið, því hann
ætlaði að krækja sér í kríu eftir langa
vöku.„Hvert á ég að sigla“, spurði há-
setinn? „Þú sérð tangann þarna,
taktu stefnuna á hann og beygðu svo í
bak fyrir tangann. „Ég sé engan
tanga,“ svaraði hásetinn og rýndi og
rýndi.“ „Sérðu ekki tangann maður,
víst sérðu hann, sjáðu þarna er líka
æðarkolla sem ber í tangann, sérðu
þetta ekki?“ „Jú, nú sé ég,“ sagði
Viggó háseti og tók galvaskur við
stýrinu. Innan skamms öslaði bátur-
inn og skipstjórinn hvarf skjótt inn í
heim drauma og hvíldar. Skyndilega
var skipstjórinn vakinn með miklum
bægslagangi . „Hver andskotinn er
nú?“ spurði skipstjórinn. „Hvert á ég
að sigla núna,“ sagði hásetinn þá í
stórri spurn, „ æðarkollan er farin.“
Grundfirðingar segja alltaf allt gott
Grundarfjörður hefur gegnt mikil-
vægu hlutverki í verslunarsögu þjóð-
arinnar vegna staðsetningar og þess
hve fjörðurinn er í raun náttúruleg
hafnaraðstaða þar sem segja má að
unnt sé að komast í var úr öllum veðr-
um nema sunnanáttum. Ef sunnanátt
brast á var það viðtekin venja að
menn hífðu upp segl og forðuðu sér. Í
dag er glæsileg og traust höfn í
Grundarfirði. Grundarfjörður nú-
tímans er ekki nema liðlega sextugur,
byrjaði að byggjast upp í kringum
1940 og tók verulegan fjörkipp með
tilkomu togaranna í kringum 1970.
Nú búa um 1.000 manns í Grundar-
firði og þar segja menn alltaf allt gott.
Ógleymanleg ævintýr
Þannig er lífið í landinu og skiptast
á skin og skúrir. Andstæðan við
höggvind úr Helgrind-
um er sólsetur við
Breiðafjörð þegar
Kirkjufell Grundarfjarð-
ar faðmar að sér síðustu
geisla dagsins og verður
á augabragði eins og
einn og óskiptur gull-
moli. Eða þegar sólin
kemur upp og hlýjar
fólki og fjöllum og það er
magnað að upplifa það
þegar sólaruppkoma við
Grundarfjörð er um
klukkan 3 að nóttu og
allt í einu verða Kirkju-
fellin tvö, annað baðað
morgunsólinni, hitt
skugginn af Kirkjufell-
inu í hlíðum Mýrarhyrnu sem verður
þá stundina eins og sýningartjald al-
mættisins á undraperlum sínum.
Gestir og gangandi, Íslendingar og
útlendingar, sem verða vitni að birtu-
leik sólarinnar í Grundarfirði þegar
flestir sofa, gleyma aldrei slíkum æv-
intýrum eins og til að mynda þegar
kvöldsólargeislarnir leika sér við
úðaslæðuna og regnboginn skær og
þéttur myndar órofa hvelfingu yfir
djásni Guðs, Kirkjufellinu. Þá dettur
engum í hug að rífa kjaft.
Fuglaparadís
Einn heimamaðurinn, Geiri Villa,
hefur talið 54 fuglategundir á æsku-
slóðinni. Daglegu fuglarnir eins og
sagt er, eru fýllinn, hettumáfurinn,
krían í varpi sem vex stöðugt ásmegin
við Kvíabryggju, stelkur, tjaldur, ló-
an, spói, sandlóa og óðinshani svo
nokkuð sé nefnt og það setur mikinn
svip á þegar margæsirnar staldra við
vor og haust á Grænlandsleið sinni og
rauðbrystingarnir roða allar fjörur í
flákum sem telja þúsundir fugla.
Jaðrakan er að sækja sig aftur í mýr-
lendinu, fálkar, smyrlar, branduglur
og hafernir sjást ósjaldan og Geiri
Villa fylgdist um tíma með alhvítum
grænlandsfálka í firðinum og sef-
hæna var þar eitt haust og vetur.
Vinalegur og hlýr bæjarbragur
Grundarfjörður dregur dám af
fólkinu sem býr þar, fallegur bær og
vel byggður með traustum hafnar-
mannvirkjum, enda miklir athafna-
menn í bænum í fiskveiðum og
vinnslu og þannig dælist vítamínið
jafnt og þétt inn í samfélagið sem
horfir nú til að mynda fram á spenn-
andi kosti með uppbyggingu fjöl-
brautaskóla. En oft eru það smáu at-
riðin sem vekja ekki síður eftirtekt og
kannski sérstaklega það persónulega.
Gælunöfn eru góður siður í Grund-
arfirði, Steini gun, „byssa“, Diddi Lóu
Odds, en Lóa er systir hans. Nýtt
gælunafn á Didda er hins vegar að ná
yfirhöndinni, Doddsinn, sem er stytt-
ing úr Diddi Odds. Sonur Óla storms
gengur undir nafninu Lognið, Ninni
sem heitir því virðulega nafni Guð-
mundur Hinrik, Heisi vinur hans sem
heitir Heiðar og er sonur Geira Villa,
sem heitir Geirmundur Vilhjálmsson,
en hans kona er Guðbjörg Finna og er
gjarnan kölluð Dubby, Unnur Pálína
frá Munaðarnesi á Ströndum er köll-
uð Unnur Stranda til aðgreiningar frá
annarri Unni í bænum. Athafna-
mennirnir afkomendur Guðmundar
Runólfssonar ganga undir gælunafn-
inu Runkarar og einn þeirra Runólfur
er kallaður Runni. Þá má nefna Gísla
göngutúr og Gísla Móa, sem er frá
Móabúð og heyrir því til Móbúðinga
og svo eru það Vatnabúðarmenn sem
eru auðvitað kallaðir Vatnsbúðingar.
Og svo er það hann Tóti sem vinnur í
frystihúsinu. Ef stelpurnar spyrja
hann hvað klukkan sé svarar hann
alltaf: „Gáðu frammi, mín er 10 mín-
útum of sein.“ Auðvitað er hann kall-
aður Tóti tímavörður. Allt ber þetta
vott um vinalegan bæjarbrag þar sem
menn taka sig ekki of hátíðlega.
Bullandi lóðningar fyrir ferðamenn
Sagan býr allt um kring í skjóli
fjallanna en auk þess að vera mikil
prýði bera þau fögur og tilkomumikil
nöfn, Brimlárhöfði eða Stöðin sem er
283 metra hátt fjall skammt vestan
við Grundarfjörð. Stöðin gæti orðið
feiknavinsæll ferðamannastaður, því
upp á Stöðina og um hana er þægileg
3 tíma gönguferð með útsýni sem er
engu líkt. Stöðin eða Brimlárhöfði er
öllum þæg til göngu og slétt að ofan
þar sem menn geta rölt í rólegheitum
og horft vítt um Breiðafjörð, norður á
Látrabjarg og Barðaströnd, út í eyj-
ar, vestur á Snæfellsjökul og Gufu-
skála, Ólafsvík og allt um kring og
austur á Kirkjufell sem er 463 metrar
á hæð. Það er kjörið að bjóða daglega
og byggja upp gönguferðir á Stöðina
og ætti að vera auðvelt að markaðs-
setja þann legg.
200 herbergja ráðstefnuhótel,
togaraverð
Það er föndur fyrir ferðamenn nán-
ast í hverju fótmáli Grundarfjarðar
og það er kristaltært að fáir staðir á
Íslandi búa yfir öðru eins í nálægð
sinni. Það þarf veiðarfæri til þess að
afla verðmætanna í hafinu, það þarf
vilja, skipulag og áræði til þess að
nýta þörf og þrá ferðamanna, því þeir
eru eins og fiskitorfan sem fer hjá.
Uppbygging ferðaþjónustu í um-
hverfi möguleikanna er eins og stór-
útgerð sem Grundfirðingar eru vanir,
bara annars eðlis. Ég hygg að enginn
staður á Vesturlandi hafi aðra eins
möguleika á að byggja 150–200 her-
bergja hótel með því að markaðssetja
birtu og brim í veðri og vindum, fjöll
og fjöru, fugla, fisk og fagurgræn
grös. Markaðssetja milt og gott
hjartalag byggðarinnar, gamansemi,
söng og leik, vinna úr þessu blússandi
hráefni sem Grundarfjörður og nær-
byggðir búa yfir og þróa þannig þessa
möguleika inn í eðlilegan farveg þess
sem fyrir er. Grundarfjörður er þann-
ig kjörinn staður fyrir fjölþætta þjón-
ustu við hinn einstaka ferðamann
jafnt sem ráðstefnur af stærri gerð-
inni. Sjálfala sérfræðingar kerfisins
verða gjarna sjóveikir af því að hugsa
út fyrir borgarþéttbýlið, hvað þá að
þeir leggi sig fram um að brjóta
möguleikana til mergjar. Það er víða
verk að vinna í þessum efnum, berjast
til sóknar og leikgleði, gefast aldrei
upp á meðan sólin er tilbúin að banka
á dyrnar hvern nýjan dag.
Sagan lifir, lifir og lifir
Sögustaðir þessa lands eru ómæld
verðmæti ef þeir eru tengdir við nú-
tímalegt líf og vægi sögunnar og
spenna dregin fram eins og tilefni
gefst til. Í Grundarfirði og nágrenni
eru margir sögustaðir, örlagavaldar
og spegill af lífi þess fólks sem Ísland
hefur lifað. Vilhjálmur Pétursson á
Kvíabryggju er einn af þeim sem mik-
ið hafa velt fyrir sér fornum sögustöð-
um, gildi þeirra og trúverðugleika.
Honum finnst til að mynda einboðið
að Öndverðareyri sé markverðasti
sögustaður Grundarfjarðarsvæðisins.
Þar er talið að hafi verið jörð land-
námsmannsins Vestars Þórólfssonar
blöðruskalla, síðan ættmenna hans og
annarra um aldir. Þar hefur aldrei
verið grafið eftir fornleifum, en stend-
ur til og búið að friðlýsa svæðið. Önd-
verðareyri tengist einnig Sturlunga-
öldinni, því Þórður Sturluson
eignaðist Öndverðareyri og sagnaþul-
urinn Sturla Þórðarson fæddist þar,
maðurinn sem svo margir kenna
Njálu við, Njálu sem er líklega mesta
helgirit íslenskrar þjóðar á vettvangi
eigin sögu. Sturla fékk Öndverðar-
eyri í arf.
Að bera fagurt vitni
fegurðarskyni Guðs
Margir velta því fyrir sér hvers
vegna Brimlárhöfði, sem Lárós og
Lárdalur eru kennd við sé í daglegu
tali kallaður Stöðin. Vilhjálmur telur
að rannsaka þurfi margt úr fléttum
sögunnar, ekki síst í útsveitum
Grundarfjarðar fyrir vestan Grund-
ará og að Búlandshöfða sem er talið
landsvæði landnámsmannsins Herj-
ólfs sonar Sigurðar svínhöfða, en
Landnáma segir hann hafa numið
land milli Búlandshöfða og Kirkju-
fjarðar. Margir hafa getið þess til að
Kirkjufjörður sé sá fjörður sem nú
heitir Grundarfjörður og enn aðrir að
Kirkjufjörður hafi verið það svæði
sem nú heitir Hálsvaðall vestan
Kirkjufells. Samkvæmt kenningu Vil-
hjálms á Kvíabryggju hefur Salt-
eyrarós þá verið við Kirkjufjörð síns
tíma. Annars er það merkilegt að ekki
er vitað til þess að kirkja hafi nokkru
sinni verið á bæjum í nánd við Kirkju-
fell. Það er þó líklegast að Kirkjufellið
hafi fengið nafn af sjálfu sér, þeim
ljóma, tign og reisn sem það ber, arki-
tektúr sem ber fagurt vitni fegurð-
arskyni Guðs og er líka til marks um
þau hlunnindi sem hann hefur viljað
fólkinu við Grundarfjörð, gestum og
gangandi. Talið er að Herjólfur land-
námsmaður hafi búið í Lág eða
Fornu-Lág við Lárós, en engin sann-
indamerki eru vís um það. Vilhjálmur
á Kvíabryggju telur að skipgengt hafi
verið inn í Krossnesvatn austan við
Stöðina eða Brimlárhöfða fyrr á tíð og
að Sandvíkurfjaran hafi ekki verið til
þá. Á þeim grunni telur Vilhjálmur að
Stöðvar nafnið eigi sér stoð. Lítið haft
lands skilur nú að Krossnesvatnið og
Atlantshafið, en Vilhjálmur hefur
bent á rústir vestan Krossnesvatns-
ins, rústir sem hafa ekki verið rann-
sakaðar frekar en svo margar rústir á
þessu svæði.
Snæfellsnes, burðarfjöl
í vöggu Íslands
Ingi Hans Jónsson, alfræðingur í
Grundarfirði, býr yfir margs konar
vitneskju um land og lýð. Þegar ég
var að velta fyrir mér hvort Ingi Hans
hefði titil datt mér fyrst í hug alfræð-
ingur og nota það því ég veit ekki til
að þessi titill hafi verið til fyrr. Þetta
er gert bæði í gamni og alvöru eins og
persóna Inga Hans býður upp á, þessi
skemmtilegi og fróði sögumaður. Tal-
ið er að Setberg sé næst miðjunni í
þessu forna fjalli, en Setberg er nán-
ast ruðningshóll. Jarðfræði þessa
svæðis er slungin, en líklega er
Rauðakúla í Helgrindum yngsti hluti
svæðsins, um 2000–3000 ára gömul.
Ingi Hans sagði stoltur að Skarðið
milli Mýrarhyrnu og Kirkjufells væri
glæsilegt minnismerki um tíma og
tök jökulrofsins þar sem lesa mætti
aldur berglaga stall af stalli og berg-
lögin í Kirkjufelli og Mýrarhyrnu
stæðust á. Hallandi stallarnir í Mýr-
arhyrnu eru frá tertier-tímabili, eða
eldri en 6 milljóna ára, en hinir eru
yngri, eða frá kvartier-tímabilinu.“
Grundarfjarðarsvæðið er hunang
jarðvísindamanna og hvergi á Íslandi
er eins fjölbreytt flóra af bergtegund-
um,“ sagði Ingi Hans,“ eldgos hafa
verið rausnarleg við þetta svæði og ís-
aldarjökullinn sérstaklega flinkur að
tálga svæðið til.“
Á Grundarfjarðarsvæðinu eru
ótrúlega margir staðir sem bjóða upp
á skemmtilegar gönguleiðir, hvort
sem rölt er upp með giljum, að
Grundarfossi og Nónfossi, með
Kirkjufellsánni og upp í Þröskuldar-
dal. Þá eru blússfínar gönguleiðir um
fjörurnar í kringum Kirkjufellið,
Stöðina, Sandvíkurfjöruna sem er
eins og úr öðrum heimi, með Kross-
nesbjarginu þar sem eru sker kögruð
af stuðlum. Þá eru ekki síður
skemmtilegar gönguleiðir á Kirkju-
fellið sjálft, Kistufell og Mýrarhyrnu,
en þar er frekar á brattann að sækja.
Hrafnkelsstaðabotn innst í Kolgraf-
arfirði er sérlega hlýr staður, enda
mjög skýlt þar.
Mislæg gatnamót fyrir huldufólkið
En það eru ekki bara 1.000 íbúar í
Grundafirði sem hafa skyldur og rétt-
indi með sköttum og öllu tilheyrandi.
Þar eru líka í flokkum álfar, huldufólk
Grundarfjörður
– best geymda
ferðamanna-
perla Íslands
Morgunblaðið/Golli
Í Grundarfirði segja menn alltaf allt gott.
Ljósmynd/Árni Johnsen
Vilhjálmur á Kvíabryggju í miðjum 30
metra skála gömlu bæjarrústanna á
Öndverðareyri sem eru vel sýnilegar
og með þeim burðarmestu sem
þekkjast á Íslandi. Þar fæddist og bjó
Sturla Þórðarson sagnaþulur. Þar er
skylt að byggja upp. Mikilvægt er að
girða nú þegar af fornminjasvæðið því
minjarnar liggja undir skemmdum af
ágangi hrossa sem er beitt ótæpilega
á lyngmóana.
Árni Johnsen
Það býr ofurorka í þessu svæði, skrifar Árni Johnsen.
Fjallafegurðin, fuglalífið, jarðfræðin, afbrigðin með ál-
um í tjörnum, steingervingum blóma og skelja hátt í
fjöllum. Hafið með öllum sínum dásemdum og duttl-
ungum, sagan, birtan, veðrabrigðin og fólkið sjálft.