Morgunblaðið - 24.07.2003, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JÚLÍ 2003 27
mánudag,
ða átt en
tæki hina
m væri að
li Banda-
byggðist
Íslands í
nn rofnar
hætti þá
NATO og
eð form-
yrr. Enn
ug þjóðin
æmlega í
lendingar
ram
spurður
nn vildi fá
og sagð-
a sætt sig
em er ef
festa sig
„Það sem
ð fundum
að Ísland
þar sem
þar sem
fyrir fait
ákveðinni
að það sé
gera það
efur verið
dum okk-
rra var
von á að
ið George
eta sagði
venja að
álfur þátt
essu tagi.
eins og
margoft
samtal að
nn myndi
yrir sam-
u.“
öðu
teldi Ís-
menn hafa
m fleti að
ð grund-
agði hann
vegar tel
u komin í
farveg ...
ð viðræð-
urnar færu fram á æðstu stöðum
vegna þess að þá eru dregin fram
önnur sjónarmið en eingöngu þau
sem snúa að skipulagningu herafla
Bandaríkjamanna út frá sjónar-
miðum Pentagon [bandaríska
varnarmálaráðuneytisins] með
fullri virðingu fyrir mönnum sem
þar starfa.“
Þegar forsætisráðherra var
spurður út í það mat Bandaríkj-
anna að engin ógn stafaði að Ís-
lendingum og því væri hægt að
draga úr varnarviðbúnaði benti
hann á að menn gætu velt því fyr-
ir sér hvaða ógn hefði verið talin
stafa að Bandaríkjunum tíunda
september árið 2001. „Það er
gjarnan svo þótt þarna [með
hryðjuverkaárásunum á Bandarík-
in ellefta september] hafi það ekki
verið gert að menn leita þangað
þar sem hlekkurinn er veikastur.
Við getum ekki leyft okkur þann
munað að gera minni kröfur til ör-
yggis en Bandaríkjamenn eða aðr-
ir gera.“
Vopnaðar sveitir ekki
í stað varnarliðs
Hann sagði jafnframt, aðspurð-
ur hvort Íslendingar yrðu að
koma sér upp vopnuðu liði, að
menn yrðu að gera sér grein fyrir
að slíkt kæmi ekki í staðinn fyrir
þá þætti sem nú væru til umræðu,
varnarlið og þotur. „Ef allt færi á
versta veg hvað það snertir þá er-
um við að tala um vígbúnað sem
er lakari en áður. Auðvitað gefur
það auga leið að ef varnarliðið fer
hér allt þá þurfum við að huga
ýmsum öðrum þáttum. Við þurf-
um að huga að öryggi á flug-
völlum með öðrum hætti.“
Davíð sagði að í viðræðum við
Bandaríkjamenn hefðu Íslending-
ar verið reiðubúnir að ræða um
alla hluti er horfðu til hagræðis og
sparnaðar í rekstri varnarliðsins.
„Við höfum tekið þátt í því og í
öllum þessum viðræðum fram að
þessu höfum við samþykkt fullt af
breytingum. Þotunum hefur verið
fækkað úr 24 í 18 í 12 í 4.
AWACS-vélarnar hafa farið héð-
an, mannskap hefur verið fækkað,
við höfum tekið þátt í rekstri rat-
sjárstöðva og ýmissa fleiri hluta.
Við höfum ekki bara verið þverir
og óbilgjarnir í viðræðum af þessu
tagi. En við töldum að eftir síð-
ustu samningslotu væri varnar-
þátturinn kominn niður í það lág-
mark sem væri bjóðandi
sjálfstæðri þjóð, ég tala nú ekki
um úti í miðju Atlantshafi. Og
bjóðandi NATO-ríki. Takið eftir
því að það eru ný ríki að ganga í
NATO og NATO-ríkin og þá ekki
síst Bandaríkin gera kröfu til þess
að þau kaupi þotur og byggi upp
flugher. Hver er óvinurinn? Sá
sami og okkar.“
Þegar hann var spurður hvort
viðræðurnar um varnarsamstarfið
gætu orðið til að breyta afstöðu
Íslendinga á alþjóðavettvangi og
afstöðu þeirra til Bandaríkjanna
sagði hann svo ekki vera.
„Við höfum ekki verið að versla
með okkar afstöðu þannig að ég á
ekki von á því og vil ekki að það
gerist. Ég tel að menn eigi að
taka ákvarðanir á málefnalegum
forsendum og eftir aðstæðum
hverju sinni en ekki sem hluti af
verslunarvöru jafnvel þó sú versl-
unarvara sé öryggi landsins.“
Mál varnarliðsmannsins
hefur ekki áhrif á viðræður
Forsætisráðherra var einnig
spurður álits á máli varnarliðs-
mannsins á Keflavíkurflugvelli
sem sakaður er um manndráps-
tilraun í miðborg Reykjavíkur.
„Þetta eru náttúrulega dálítið
ólíkir menningarheimar,“ sagði
forsætisráðherra. „Við höfum
þessar reglur hjá okkur um að við
setjum menn í gæsluvarðhald og
förum svo allir í sumarfrí og tök-
um málið svo aftur fyrir þegar við
komum úr golfi í september. Ef
málið er fullrannsakað í Banda-
ríkjunum þá eru menn látnir laus-
ir gegn því að tryggt sé að þeir
komi til dóms. Þetta er reglan
þar. Við geymum þessa menn þótt
málið sé fullrannsakað. Auðvitað
verða Bandaríkjamenn að hlýða
þeim skilyrðum sem utanríkis-
ráðuneytið setur. Það er ekki
hægt að láta vörð í hliðinu skrifa
upp á íslenskan texta og segja að
þetta sé bindandi fyrir Banda-
ríkjamenn, bandarísku þjóðina,
forsetann jafnvel. Maðurinn hefur
sjálfsagt talið að hann væri að
skrifa undir móttöku á manninum.
Það er utanríkisráðuneytið sem
setur ákveðin skilyrði og þau eru
haldin. Þetta finnst Bandaríkja-
mönnum vera í fullkomnu sam-
ræmi við það sem gengur og ger-
ist hjá þeim.“
Hann sagðist ekki telja að deil-
an um varnarliðsmanninn hefði
haft áhrif á viðræður ríkjanna um
framtíð varnarsamstarfsins. Hann
hefði átt samtöl við fjölmarga og
enginn hefði nefnt þetta mál.
„Það er meginregla hjá þeim
um allan heim að hafa lögsögu yfir
þeim hermönnum sem eru stað-
settir í tilteknu landi, byggt á
samningi. Þetta höfum við virt við
þá og höfum sett þá undantekn-
ingu að ef gríðarlegir hagsmunir
séu í húfi fyrir Ísland þá verði fyr-
irkomulagið að vera annað. Svo
verður það að vera mat ríkis-
stjórnarinnar og í þessu tilviki
saksóknara hvort um sé að ræða
gríðarlega hagsmuni fyrir Ísland.
Þannig er þetta. Ég held að þetta
mál hafi blásist upp í sumarsins
stemmningu meira en ástæða var
til.“
arnarsamstarfs á fundi með blaðamönnum
Morgunblaðið/Jim Smart
blaðamenn í Ráðherrabústaðnum í gær.
’ Við vildum fráupphafi að viðræð-
urnar færu fram á
æðstu stöðum
vegna þess að þá
eru dregin fram
önnur sjónarmið en
eingöngu þau sem
snúa að skipulagn-
ingu herafla Banda-
ríkjamanna út frá
sjónarmiðum
Pentagon. ‘
ÞAÐ þarf engum að bland-ast hugur um það, semhefur hitt þau Björk ogSvein Rúnar, að þar fer
hugsjónafólk. Slíkur er eldmóðurinn
og áhuginn þegar þau eru beðin um
að ræða málefni Ísraels og Palest-
ínu.
Sveinn Rúnar hefur um árabil
verið í forsvari fyrir samtökin Ísland
– Palestína og í vikunni sneri hann
aftur úr þriggja vikna löngu ferða-
lagi til Palestínu ásamt eiginkonu
sinni. Segir Björk í samtali við
Morgunblaðið að þessi ferð hafi ver-
ið býsna strembin en að það hafi ver-
ið þess virði að fara hana á þessum
tímapunkti til að sjá ástandið nú
þegar hvað mest er talað um frið.
„Ég fór óskaplega bjartsýn af stað
en þegar upp er staðið finnst mér
það eiginlega niðurstaða ferðarinnar
að fólk sé afskaplega vantrúað á að
það komist á friður,“ segir hún.
„Maður hefur það á tilfinningunni að
það hljóti eitthvað að fara að gerast,
að þetta ástand sem ríkir núna geti
ekki varað mikið lengur. Palestínu-
menn hafa sýnt mikið langlundargeð
á meðan á þessu hernámi [Ísraela]
hefur staðið þó að sumir hafi farið út
í sjálfsmorðsárásir í algerri örvænt-
ingu. Það hefur verið að kosta
óbreytta Ísraela lífið.
En núna heyrði maður fólk segja
að það þyrfti að fara að skipuleggja
þessa uppreisn fólksins [intifada], að
eitthvað þyrfti að fara að gerast;
annaðhvort kæmi til alþjóðlegt frið-
argæslulið eða þá að fólk færi að
verja sig. Verja húsin sín, verja land-
búnaðarhéruðin. Þetta getur ekki
haldið svona áfram.“
Björk segir að friður verði að fara
að komast á „eða það þarf meiri átök
til að það gerist eitthvað sem mun
síðan skila árangri“.
Ertu að segja að stefna eigi að ein-
hvers konar hernaðarsigri?
„Staðan er sú að Ísraelar hafa ver-
ið með alveg gríðarlega „aggressíft“
hernám. Þetta er ekkert venjulegt
hernám, þeir fara alltaf lengra og
lengra inn í lönd Palestínumanna.
Þeir eru ekki bara að taka landið,
þeir eru að taka lífsviðurværi fólks-
ins [frá því]. Þegar svona mikið og
grimmt hernám hefur varað lengi þá
hlýtur það að kalla á meiri átök. Ég
held það hljóti að vera. Eða það er
mín tilfinning,“ segir Björk. Hún
kveðst vera tilfinningamanneskja,
hörmulegar aðstæður Palestínu-
manna veki með henni mikla reiði.
Seinna segir hún eina tiltekna
spurningu hafa farið að leita á sig
eftir því sem á ferðalagið leið. „Mað-
ur spyr sig einfaldlega: er Ísraelsher
ekkert heilagt í landinu helga?“
Ekki „öryggisgirðing“
Sveinn Rúnar beinir talinu að síð-
asta viðkomustað þeirra Bjarkar í
heimsókninni, borginni Qalqiliya á
Vesturbakkanum. Þar hafa Ísraelar
reist gríðarmikinn múr við landa-
mærin sem skilja að heimastjórnar-
svæði Palestínumanna og Ísrael.
„Þeir hafa lokað þá [Palestínumenn-
ina] algerlega að og líka bændurna í
þorpunum frá sínum ökrum og sín-
um ávaxtagörðum. Þannig missa
þeir allt sitt. Þarna lifir fólk núna
bara á bónbjörgum,“ segir Sveinn
Rúnar. „Atvinnuleysið er 70% á
svæði sem er þó í eðli sínu gróður-
sælasta vin Palestínu og vatnsauð-
ugasta svæðið. Það er engin tilviljun
að á þessum litla bletti hafa sest að
50 þúsund [Ísraelar] landnemar af
þeim 200 þúsundum sem í heildina
hafa tekið sér land á Vesturbakkan-
um.“
Segir Sveinn Rúnar að þarna
verði manni ljóst til hvers svonefnd
öryggisgirðing, sem Ísraelar hafa
léð máls á að byggja, er í raun og
veru. „Hún hefur ekkert með öryggi
að gera. Hún hefur með landtökuna
að gera og það markmið að ná vatn-
inu.“
Sveinn Rúnar er spurður hvort
þær vonir, sem menn hafa bundið við
Vegvísinn til friðar, séu byggðar á
sandi. Hann svarar því ekki beint í
fyrstu en þó er ljóst að von manna er
býsna veik. Sveinn Rúnar segir á
hinn bóginn: „Ég held að ef hægt sé
að gagnrýna Arafat fyrir eitthvað og
forystu Palestínumanna þá er það að
hafa ekki stutt þessa „intifödu“ [upp-
reisn]. Alveg öfugt við það sem Ísr-
aelar hafa haldið fram, en þeir hafa
talað um að þessi intifada hafi verið
skipulögð af Arafat af því að hann
vilji ekki frið. Þeir segja að það hafi
sýnt sig þegar hann hafnaði sam-
komulaginu sem bauðst í Camp Dav-
id [árið 2000] og átti að tryggja Pal-
estínumönnum 97% af landinu.
Þetta er ekkert annað en lyga-
þvæla en þetta er áróður Ísraela.
Þess vegna hafi hann gripið til þess-
arar blóðugu uppreisnar frá og með
septemberlokum [2000]. Átyllan hafi
verið heimsókn Sharons á Musteris-
hæðina. Svona tala Ísraelar um
þetta.
Sannleikurinn er [hins vegar] sá
að „intifadan“ seinni verður ekki til
úr engu. Palestínumenn hafa að vísu
sumir talað um að för Sharons á
Musterishæðina hafi valdið því [að
ofbeldisaldan hófst]. En þó að það
hafi vissulega verið tilefnið, atburð-
urinn eða neistinn sem kveikti í púð-
urtunnunni, þá var púðurtunnan
samt til staðar. Hún var til staðar
vegna þess að Oslóar-samkomulagið
[frá 1993] hafði ekki leitt til neins. Á
meðan viðræður stóðu endalaust yf-
ir, sem sjaldan leiddu til nokkurs, þá
hélt hernámið alltaf áfram. Það er
landtakan sem er grundvallaratriðið
í þessu öllu; landtakan, þessi kjarni
zíonismans sem hefur verið óbreytt-
ur í hundrað ár.“
Sveinn Rúnar svarar játandi þeg-
ar gengið er eftir því hvort hann sé
beinlínis að segja að vandinn felist þá
í því hversu óskipulögð seinni upp-
reisn Palestínumanna, sem hófst ár-
ið 2000 og hefur kostað þúsundir
manna lífið, hafi verið. Að Arafat
hefði átt að skipuleggja uppreisnina,
rétt eins og Ísraelar segi hann hafa
gert. „Það er það sem er gallinn við
þessa „intifödu“ núna, að hún er
óskipulögð. Þú hefur alla þessa hópa,
sem starfa hver í sínu lagi.
Ég man hvernig þetta var þegar
við komum í heimsókn 1990. Þá var
sameiginleg forysta fyrir „intiföd-
unni“. Hún hafði brotist út sem
sjálfsprottin viðbrögð við kúguninni.
[...] Í seinni „intifödunni“ hefur þetta
ekki verið fyrir hendi.
Við höfum heyrt talsmenn Palest-
ínumanna segja okkur að þessi
„intifada“ leiði ekki til neins góðs.
Þeir hafa beinlínis verið á móti henni
vegna þess að leiðtogar Palestínu-
manna hafa ekki séð neina aðra leið
heldur en friðarviðræður. Þeir hafa
ekki séð neitt nema friðarviðræður
og treysta [síðan] á að Bandaríkja-
menn axli sína ábyrgð og knýi Ísr-
aelsmenn til að fara að alþjóðalög-
um. Þetta hefur verið stefna Arafats
og ráðandi forystu PLO. Aftur á
móti hefur „intifadan“ verið fólkið
sjálft, samtök ýmissa andspyrnu-
hópa á svæðinu.“
Blaðamaður spyr hvort blóðbaðið
hefði ekki orðið mun meira en þó er
raunin ef uppreisnin hefði verið
skipulögð. Því neitar hann. Með
meiri skipulagningu hefði baráttan
verið markvissari. „Þetta verður
miklu örvæntingarfyllra svona,“
segir hann. „Það er alls ekki af hinu
góða að forysta landsins stefni alfar-
ið og eingöngu á friðarviðræður við
hernámsaðila á meðan aðrir hópar í
landinu segja að það hafi ekkert
uppá sig að tala við mann sem er
kominn með alvæpni inn í þitt hús, er
búinn að drepa börnin og taka landið
þitt. Þú getur ekkert rætt við slíkan
aðila, ekki fyrr en hann er búinn að
koma sér út úr þínu húsi.“
Hittu Hanan Ashrawi
Björk og Sveinn Rúnar komu víða
í þriggja vikna ferðalagi sínu. Þau
hittu m.a. lækninn Mustafa Bargh-
outi, sem sótt hefur Ísland heim, og
þingkonuna þekktu, Hanan Ashr-
awi. Þá hittu þau nokkra forsvars-
menn sveitarfélaga, s.s. borgarstjór-
ana í Gaza-borg, Betlehem og
Qalqiliya, auk forystumanna ýmissa
kirkjudeilda. Ennfremur áttu þau
fundi með starfsfólki friðarsamtaka.
Þau tóku einnig þátt í kröfugöngu
fyrir frelsun palestínskra fanga í ísr-
aelskum fangelsum. Hefur blaða-
maður orð á því undir lokin að þetta
hafi sannarlega ekki verið neitt sum-
arfrí og taka Sveinn og Björk undir
það. Ferðin hafi hins vegar verið
bæði gagnleg og áhugaverð. Þau
hyggist hins vegar halda á Snæfells-
nes í vikunni til að varpa mæðinni.
„Uppreisnin hefur
verið of óskipulögð“
Hjónin Sveinn Rúnar
Hauksson læknir og
Björk Vilhelmsdóttir
borgarfulltrúi eru ný-
komin úr ferðalagi til
Palestínu. Þau sögðu
Davíð Loga Sigurðs-
syni hvað hefði drifið á
daga þeirra í ferðinni.
Hryðjuverk Ísraelshers blasa við í Khan Yunis: fjölbýlishús, sem gefin
voru af Austurríki, gjöreyðilögð eftir eldflauga- og stórskotaárás.
Sveinn Rúnar með pabbastrák í
SOS-barnaþorpi í Betlehem.
david@mbl.is