Morgunblaðið - 26.07.2003, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
B
ANDARÍKJAMENN hafa viður-
kennt, að ekki sé unnt að komast að
niðurstöðu í viðræðum við Íslend-
inga um varnarmál á tæknilegum
forsendum. Nauðsynlegt sé að líta
jafnframt til pólitískra þátta. Tvennt er þessu til
staðfestingar: bréf George W. Bush, forseta
Bandaríkjanna, til Davíðs Oddssonar forsætis-
ráðherra og símtal Davíðs við Condoleezzu Rice,
þjóðaröryggisráðgjafa Bandaríkjaforseta, síðast-
liðinn laugardag.
Þegar litið er yfir þróun mála í samskiptum ís-
lenskra og bandarískra stjórnvalda undanfarna
mánuði, má greina tvo meginþræði. Annars vegar
viðleitni Bandaríkjastjórnar til að fá íslenska við-
mælendur sína til að fallast á einhliða bandaríska
ákvörðun um varnarviðbúnað í Keflavíkurstöð-
inni. Hins vegar viðleitni ríkisstjórnar Íslands til
að fá bandaríska viðmælendur sína til að sam-
þykkja, að enga ákvörðun um varnarviðbúnað á
Keflavíkurflugvelli sé unnt að taka án samþykkis
Íslendinga.
Með bréfi Bandaríkjaforseta og símtali aðal-
ráðgjafa hans um öryggismál hafa Bandaríkja-
menn enn á ný staðfest, að fullt samráð skuli haft
við Íslendinga. Fengist hefur mikilvæg fullvissa
um, að fyrri tilkynningar um einhliða ákvarðanir
Bandaríkjamanna séu ekki í samræmi við varn-
arsamninginn.
Davíð Oddsson hefur fylgt því fast fram, að
tækifæri gefist til að ræða framtíð varnarsam-
starfsins, án þess að yfir viðmælendum hvíli ein-
hliða tímasetningar eða tæknilegar ákvarðanir
Bandaríkjamanna. Það markmið forsætisráð-
herra hefur náðst.
Eðlilegt samhengi
Í ljósi varnarsamstarfs Íslands og Bandaríkj-
anna í meira en hálfa öld felst í því eðlilegt sam-
hengi, að Bandaríkjastjórn gangi fram á þann
veg, sem nú hefur verið ákveðið.
Á tímum kalda stríðsins lögðu Bandaríkja-
menn jafnan áherslu á nauðsyn þess, að í Kefla-
víkurstöðinni og á Íslandi væri hinn besti viðbún-
aður til að tryggja öflugar varnir á Íslandi og
Norður-Atlantshafi. Íslensk stjórnvöld sam-
þykktu þessar óskir Bandaríkjamanna. Olli það
oft harðvítugum pólitískum deilum á alþingi og ut-
an þess.
Undir lok kalda stríðsins var einna harðast deilt
hér á heimavelli um endurnýjun á ratsjárkerfi
varnarliðsins. Gekk hún eftir. Einnig hefði komið
til árekstra, ef Bandaríkjamenn og NATO hefðu
Meginþræðir varnar
Eftir Björn Bjarnason
„Íslendingar eiga ekki að óttast að ræða jafnframt n
ist meira og annars konar framlags af þeirra hálfu
segir dómsmálaráðherra m.a. í grein sinni. Hér má
tengslum við heræfinguna Norðurvíking.
Á
UNDANFÖRNUM áratug hafa
orðið gagngerðar breytingar á
íslenskum lögum og reglum er
varða félaga- og skattarétt og
tengdar réttarheimildir. Þessar
breytingar hafa ekki eingöngu stuðlað að
bættu starfsumhverfi íslenskra fyrirtækja
og starfsmanna þeirra, heldur einnig leitt til
aukins áhuga erlendra stórfyrirtækja á að
stofna hér fyrirtæki, þ.m.t. íslensk eignar-
halds- og fjármögnunarfyrirtæki innan sam-
stæðu sinnar. Alþjóðafyrirtækin eru enn
ekki mörg, sem stunda slíka fjármála-
starfsemi hér á landi, en þau sem komin eru
tilheyra vel þekktum bandarískum, kanad-
ískum og breskum fyrirtækjasamstæðum.
Nú liggur fyrir að þessi fáu félög munu sam-
tals greiða rúmlega 400.000.000 kr. í beina
skatta á Íslandi fyrir árið 2002. Þá er ekki
meðtalið öll þau óbeinu áhrif sem þessi
starfsemi hefur á tekjur þjóðarbúsins, hvort
heldur er varðar ferðamál, innlenda fjár-
málaþjónustu eða önnur tengd kaup á inn-
lendri vöru og þjónustu.
Bindandi álit í skattamálum
Þessi félög (einkahlutafélög eða sam-
eignar-/samlagsfélög) sækja iðulega um
bindandi álit fjármálaráðuneytis áður en
þau hefja starfsemi sína á Íslandi. Í bind-
andi álitum er staðfest hvernig fari með
skattlagningu félaganna hér á landi skv.
landslögum og viðeigandi tvísköttunarsamn-
ingum. Fjármálaráðuneytið hefur haft sér-
staka löglærða starfsmenn til að sinna þess-
um verkefnum og því hefur þekking og
reynsla á þessu sviði aukist þar til muna á
síðustu árum.
Sóknaraðgerðir til framtíðar
Innlendir og erlendir sérfræðingar á
þessu sviði hafa bent á að Ísland gæti sett
sér það markmið að verða mikilvæg al-
þjóðleg fjármálamiðstöð í framtíðinni – líkt
og Lúxemborg og Sviss. Ísland er aðili að
EES, en stendur að öðru leyti utan EB. Það
skiptir talsverðu máli í þessu sambandi,
enda tekur EES-samningurinn ekki beint til
skattareglna. Til dæmis eru lönd eins Lúx-
emborg, Írland, Belgía, Holland, Svíþjóð og
Danmörk í EB og þurfa því að sæta þeim
ákvörðunum sem koma frá Brussel um sam-
eiginlega skattastefnu Evrópusambandsins.
hlúð sé
hætti. A
greipum
leika á a
að það l
óbeinar
að fjölb
Í raun
almennu
Ísland a
ar er þö
staka tæ
félagalö
skattlag
afdrátta
munu n
ákveðnu
þess að
skatt ve
urfyrirt
sér stað
mikilvæ
lenskra
tvískött
Á Ísla
skapa g
leyti er
angri á
ur sýnt
sinna þe
breytni
mennta
ugustu
tök atvi
að stjór
málum.
Án skýr
þetta al
ýmsum
land vir
Okkar tækifæri munu meðal annars liggja í
því að við munum hafa frjálsari hendur við
almenna lagasetningu á þessu sviði heldur
en EB-lönd. EB-löndin eru þó í auknum
mæli að aðlaga almennar landsreglur sínar
breyttu samkeppnisumhverfi og er Svíþjóð
nýjasta dæmið í þeim efnum.
Varnaðaraðgerðir
Auk þess að laða til landsins erlend fyrir-
tæki, er ljóst að aðgerðir stjórnvalda hafa
stuðlað að því að halda mörgum íslenskum
fyrirtækjum hér heima. Brýnt er þó að huga
að tæknilegum breytingum á skattareglum
til að halda þeim hér til framtíðar, sér í lagi
varðandi skattskyldu á söluhagnaði. Breyt-
ingar þarf einnig að gera á lögum um stað-
greiðslu og staðgreiðslu á fjármagnstekjum
til að gera þær tilteknar skyldur um skatt-
lagningu þóknana framkvæmanlegar.
Almennar reglur
Af ýmsum ástæðum er ekki vænlegt að
hafa sértækar reglur um lága skattprósentu
sérstaklega fyrir erlendra aðila eða al-
þjóðlega starfsemi. Ef horft er til framtíðar
er mikilvægt að starfsemi fyrirtækja á Ís-
landi byggist á almennum lagareglum, en
ekki sértækum lágskattareglum. Taka ber
tillit til viðhorfa OECD og einstakra reglna
EES, s.s. um ríkisstyrki, til að ná fram
lausnum til lengri tíma. Þetta eru atriði sem
stór alþjóðleg fyrirtæki horfa á við val sitt á
staðsetningu fjármálastarfsemi sinnar. Til
dæmis er löngu ljóst að lög um starfsemi al-
þjóðlegra viðskiptafélaga (kveða á um 5%
skattlagningu á tiltekna alþjóðlega starf-
semi) hafa ekki virkað frá upphafi og að
mínu mati væri réttast að breyta þeim lög-
um og afnema þessar sérskattareglur í
áföngum.
Reynsla að baki
Ísland hefur þegar hlotið ákveðna byrj-
endareynslu á þessu sviði. Staðreyndin er sú
að erlendir aðilar vilja koma hingað með
starfsemi sína og þeir sem hafa tekið
Alþjóðleg fjármálastarfsemi á
Höfu
andi
Eftir Bjarnfreð Ólafsson
’ Ekki er vænlegt að hafa sértæk-ar reglur um lága skattprósentu
sérstaklega fyrir erlenda aðila ‘
LÍK TIL SÝNIS
Myndir af líkum þeirra Uday ogQusay Hussein, sonum Sadd-ams Hussein er féllu í skot-
bardaga í borginni Mosul fyrr í vik-
unni, hafa vakið upp sterkar
tilfinningar og mikla umræðu víða um
heim.
Á ritstjórnarskrifstofum fjöl-
margra dagblaða hefur verið rætt og
deilt um hvort birta ætti myndirnar og
þá jafnframt hvort birta ætti þær í lit
og með hversu áberandi hætti. Nið-
urstaða flestra blaða hefur verið sú að
rétt væri að birta myndirnar. Þetta
væri ekki spurning um hvort birta
ætti myndirnar, fréttagildi þeirra var
hreinlega of mikið, heldur hvernig
þær yrðu birtar. Þótt vissulega verði
að fara varlega í að birta myndir af
limlestum líkum geta fjölmiðlar ekki
horft fram hjá þeirri skyldu sinni að
þeir verða að endurspegla heiminn
eins og hann er en ekki eins og menn
vildu kannski að hann væri. Þannig
verður ekki hjá því komist að birta
myndir af vettvangi styrjalda, slysa
eða myndir af svæðum þar sem hung-
ursneyð ríkir, hversu hrikalegar sem
þær kunna að vera. Fjölmiðlar eiga
hins vegar ekki að velta sér upp úr
slíkum myndum til þess eins að vekja
upp óhug hjá fólki. Stundum hafa nær
allir fjölmiðlar tekið ákvörðun um að
tilteknar myndir hefðu ekkert upplýs-
inga- eða fréttagildi. Það átti til dæm-
is við um myndir af aftöku hryðju-
verkamanna í Pakistan á bandaríska
blaðamanninum Daniel Pearl fyrir
rúmu ári. Aðrar myndir hafa vakið
upp mikla reiði, ekki vegna þess að
þær hafi verið birtar, heldur vegna
þeirra atburða er þær sýna. Þekkt
dæmi eru myndir af ungum palest-
ínskum drengi er lét lífið í fangi föður
síns er þeir lentu í miðjum skotbar-
daga á hernumdu svæðunum.
Oft eru fréttamyndir þess eðlis að
þær hljóta að vekja upp sterkar til-
finningar hreinlega vegna þess að þeir
atburðir sem þær endurspegla eru
skelfilegri en orð fá lýst. Það átti til
dæmis við um myndir frá Rúanda í
kjölfar fjöldamorðanna þar á síðasta
áratug. Það má segja að það hafi jafn-
framt átt við um myndir er birtar voru
frá Monróvíu, höfuðborg Líberíu fyrr í
vikunni, m.a. á forsíðu Morgunblaðs-
ins, er sýndu hvernig líkum óbreyttra
borgara er fallið höfðu í sprengjuárás-
um hafði verið safnað saman í hrúgu
fyrir utan bandaríska sendiráðið í
borginni.
Það má einnig velta fyrir sér birt-
ingu myndanna af þeim Uday og
Qusay út frá öðrum forsendum. Mark-
mið Bandaríkjamanna með því að sýna
lík þeirra opinberlega er að sannfæra
almenning í Írak og arabaheiminum
um að þeir hafi í raun fallið. Að fréttir
þess efnis séu ekki uppspuni til að
blekkja fólk. Fjölmargir Írakar óttast
enn að Saddam og samstarfsmenn
hans komist aftur til valda. Svo virðist
sem jafnvel myndirnar af líkum þeirra
bræðra hafi ekki orðið til að sannfæra
alla um að þeir séu í raun látnir. Vissu-
lega hlýtur ákvörðun um að birta
myndir og halda sýningu á líkum
ávallt að vera umdeilanleg. Í ljósi að-
stæðna í Írak að stríðinu loknu er sú
niðurstaða að gera það engu að síður
skiljanleg.
AUÐLINDABÖL
George Soros er einn þekktastifjármálamaður heims. Hann hef-
ur orðið kunnur fyrir hæfni til þess að
hagnast gífurlega á umsvifum á al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum og hins
vegar fyrir að veita þeim fjármunum
með margvíslegum hætti í starfsemi,
sem getur auðveldað þjóðum, sem eiga
við fátækt og bágindi að stríða að
komast á braut framfara.
Í viðskiptablaði Morgunblaðsins í
fyrradag birtist grein eftir Soros, sem
nefndist „Auðlindabölið“. Í grein
þessari segir m.a.: „Mörg þróunarlönd
með miklar náttúruauðlindir eru jafn-
vel enn fátækari en önnur ríki, þar
sem náttúran er ekki eins gjöful
…Mörg ríki með verulega auðlegð í
jörðu eða auðsuppsprettu hafa gengið
í greipar harðstjórum eða spilltum
ráðamönnum eða eru í upplausn vegna
vopnaðra átaka. Þetta vandamál hefur
verið kallað „auðlindabölið“.“
Síðan segir Soros: „Nú hefur
sprottið upp öflug hreyfing gegn auð-
lindabölinu. Lítil brezk hreyfing,
Global Witness, ruddi brautina, þegar
hún barðist gegn timburútflutningi
Rauðu khmeranna yfir landamæri
Taílands og Kambódíu og ólöglegum
viðskiptum þeirra með tekk og annan
fágætan harðvið…Global Witness
sneri sér næst að demantavandamál-
inu í Angóla og barátta hreyfingarinn-
ar gegn „stríðsdemöntunum“ leiddi til
alþjóðlega vottunarkerfisins ...“
Nýlenduþjóðirnar arðrændu þjóðir
þriðja heimsins á 19. öld og fram eftir
20. öldinni með því að nýta auðlindir
þeirra í eigin þágu. Eftir að tími ný-
lenduveldanna var liðinn arðrændu
harðstjórar og einræðisherrar eigin
þjóðir með því að nýta auðlindir land-
anna í eigin þágu.
Grein George Soros sýnir að nú er
fólk víða um heim að taka höndum
saman um að koma í veg fyrir að harð-
stjórar geti komizt upp með að arð-
ræna þjóðir sínar með því að stela af-
rakstrinum af auðlindum þeirra. Það
er kannski ein bezta leiðin til þess að
auðvelda þjóðum þriðja heimsins að
standa á eigin fótum að tryggja að þær
geti sjálfar notið afraksturs af auð-
lindum sínum.
Við Íslendingar þekkjum þessi
vandamál að hluta til. Fram yfir miðja
síðustu öld nýttu aðrar þjóðir auðlind-
ir hafsins við Íslandsstrendur. Það tók
meira en þrjá áratugi frá lýðveldis-
stofnun að tryggja yfirráð Íslendinga
yfir eigin auðlindum. Baráttan fyrir
því að tryggja sanngjarna dreifingu
afraksturs auðlindanna er svo önnur
saga.
En einmitt vegna þess, að við Ís-
lendingar þekkjum þessa baráttu af
eigin raun er spurning, hvort þátttaka
okkar í alþjóðlegu starfi til þess að
auðvelda ríkjum þriðja heimsins að
komast af getur ekki m.a. verið fólgin í
því að veita þeim ráðgjöf við hvernig
bezt verði staðið að því að ná yfirráð-
um yfir auðlindum sínum og jafnframt
hvernig bezt er að dreifa afrakstri af
nýtingu þeirra til þjóðarinnar allrar.