Morgunblaðið - 03.09.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 3. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
UM langt skeið var fjárveit-
ingum til Háskóla Íslands svo hátt-
að, að Alþingi ákvað, hvaða
kennsluembætti
skyldu vera við
skólann, og hvert
embætti var sett á
fjárlög. Samþykki
ráðherra og Alþing-
is þurfti til að
stofna nýja stöðu.
En nú er þetta allt breytt. Alþingi
ákveður heildarupphæð fjárveit-
ingar til háskólans. Síðan ákveður
háskólinn sjálfur, hversu deila skuli
fénu milli deilda og stofnana. Eng-
in embætti eru lengur við háskól-
ann, heldur eru menn ráðnir í stöð-
ur (oft til 5 ára) með gagnkvæmum
uppsagnarfresti.
Smíðað var reglukerfi til að
segja fyrir um, hvernig deila skyldi
fé milli deilda og skora háskólans.
Kerfi þetta mun upprunnið í
Bandaríkjunum, en hingað komið
frá Svíþjóð. Það var hannað til að
segja fyrir um rekstur framleiðslu-
fyrirtækja. Svíar munu nú hafa
lagt þetta kerfi af í skólastofn-
unum. Í Bandaríkjunum mun raun-
in hafa orðið sú, að fyrirtæki sem
nýttu sér kerfið fóru beint á haus-
inn, og var þó hugmyndin sú að
lágmarka kostnað og hámarka af-
köst, mæld í afurðamagni.
Litið er á stúdenta sem hráefni,
kennslu sem umbreytingu hráefnis
og stúdent með gráðu er lokapró-
dúktið, sem á að kosta sem minnst.
Frumeiningin, sem notuð er sem
mælikvarði á kostnað við skóla-
haldið, er svokölluð „þreytt ein-
ing“. Ein eining er viku vinna.
Fimm eininga námskeið er því talið
vera fimm vikna samfelld vinna. Að
loknu slíku námskeiði taka nem-
endur próf, og þeir teljast þá hafa
lokið fimm þreyttum einingum.
Hver þreytt eining er svo metin til
fjár, og deildir og skorir fá
greiðslur samkvæmt því. Við
ákvörðun þess, hvað greiða skuli á
hverja þreytta einingu, er gert ráð
fyrir því, að í hverri kennslustund
sitji 30 nemendur. Í vissum til-
vikum hefur þó verið gerð und-
antekning og er þá miðað við 15
nemendur í kennslustund.
Kerfi þetta hefur það í för með
sér, að greitt er fyrir framleiðsluna
eftir á. Þegar svo þar við bætist, að
greiðsla fyrir hverja þreytta ein-
ingu er undir framleiðslukostnaði,
þá leiðir af því, að þær greinar sem
svo er farið með teljast safna halla,
eða skuld. Fjármálastjórn háskól-
ans leggur þá hart að þeim, sem
fyrir þessum greinum standa, að
spara, og spara meira. Þetta er svo
gert. Aðeins er kennt hið nauðsyn-
legasta lágmark. En yfirleitt dugir
það ekki til. Það á að spara enn
meira. Eftir því sem meira er spar-
að er námsframboð fátæklegra; og
nemendum fækkar; en við það
lækka tekjur greinarinnar. Að því
kemur, að þeir sem ráða fyrir
kennslu í þeim greinum, sem svo
eru meðhöndlaðar, eru í erfiðri
stöðu: Annaðhvort að loka, hætta
að kenna þessar greinar, því að
bardaginn er vonlaus, eða þá að
rýmka fjárveitingar. En þar sem
seinni kosturinn stendur ekki til
boða standa nú allmargar greinar
frammi fyrir því, að þær verði
þurrkaðar út af kennsluskrá há-
skólans. Svo er nú komið fyrir all-
mörgum greinum heimspekideild-
ar.
Háskóli Íslands er ríkisstofnun.
Ríkið lætur kjaranefnd ákveða laun
prófessora, en semur við Félag há-
skólakennara um önnur laun.
Ætla mætti, að ekkert væri því
til fyrirstöðu, að ríkið greiddi út
þau laun, sem ríkið ákveður. En
svo er ekki. Fjárhirzla ríkisins
greiðir laun, en fjármálaráðuneytið
miðar við, að laun prófessora séu
ekki hærri en 225.000 á mánuði.
Allt sem er umfram það er tekið af
rekstrarfé háskólans. Há fjárhæð
fer því í það að greiða laun, sem
annars væri hægt að nota til að
greiða annan kennslukostnað.
Á þetta allt hefur verið bent ár-
um saman. En stjórnarráðið lætur
engin tár eða sárbænir hagga sér.
Af því verður ekki dregin önnur
ályktun en sú, að þetta sé stefna.
Það á að leggja niður kennslu í fjöl-
mörgum greinum. Háskólinn á að
draga saman seglin.
Meðal þeirra greina, sem þjarm-
að er að, eru íslenzka og saga.
Fjórir prófessorar í íslenzku hafa
hætt og horfið af vettvangi nýlega.
Enginn hefur verið ráðinn í stað
þeirra. (Einn lektor er að vísu ný-
ráðinn í íslenzku.) Sumir halda, að
íslenzka og saga séu kjarnagreinar
háskólans. Enginn annar háskóli er
skyldur til að leggja stund á sögu
íslenzku þjóðarinnar og tungu
hennar. En nú er stefnan þessi:
þegar kennari fer á eftirlaun ber
að ráða engan í stað hans. Þannig
er hægt og bítandi hert að hálsi
heimspekideildar.
Kerfi þetta sér um, að háskólinn
fær engar tekjur af þeim stúd-
entum, sem koma inn í skólann, en
ljúka engum prófum. Þá væri ráð
að útiloka þessa stúdenta fyr-
irfram, annaðhvort með inntöku-
prófum eða aðgangstakmörkunum.
En varla telja alþingismenn það
vænlegt til vinsælda að moka millj-
ónum í inntökupróf í háskólanum
til að koma í veg fyrir að stór hluti
þeirra sem taka stúdentspróf geti
leitað sér menntunar þar, í stað
þess að nota þessar milljónir í að
efla starfið og gera háskólanum
kleift að koma nemendum sínum til
nokkurs þroska. Lausn þeirra
vandamála, sem hér hafa verið reif-
uð, verður að koma í fjárlögum árs-
ins 2004. Lengur verður ekki fetað
eftir þeirri braut sem farið hefur
verið eftir hingað til.
Hægfara harakiri
Eftir Arnór Hannibalsson
Höfundur er prófessor í
heimspeki við heimspekideild
Háskóla Íslands.
AUSTURBÆJARBÍÓ markaði
einhver stærstu þáttaskil sem orðið
hafa í samkomuhúsamenningu Ís-
lendinga. Þegar það
var byggt af miklum
stórhug eftir stríðið
rúmaði það tæplega
átta hundruð manns
í sæti (787), eða
næstum tvöfalt fleiri
en stærstu húsin
fram að því. Þar var fyrsta stóra al-
íslenska kvikmyndin sýnd, „Síðasti
bærinn í dalnum“. Kvikmynd Frið-
riks Þórs Friðrikssonar, „Bíódagar“,
byggist á endurminningum hans og
fleiri úr Austurbæjarbíói, þar sem
bylgja kvikmynda, sem lituðu þenn-
an tíma, skall á landsmönnum. Þetta
var bíó Roy Rogers, Lone Ranger
og Hopalong Cassidy, bíóið, sem
fóstraði best alveg nýtt fyrirbæri í
lífi ungra íslenskra drengja, „has-
arblaða“-verslunina eftir þrjú-
sýningar. Mikilvægast var þó gildi
hússins sem alhliða menningarhúss
vegna stærðar þess og furðu góðs
hljómburðar. Jón Þórarinsson hefur
rakið vel hið merka hlutverk þess við
að færa til Íslendinga marga af
merkustu erlendu tónlistarmönnum
þess tíma, bæði á sviði klassískrar
tónlistar og djasstónlistar. En þá er
ógetið allra hinna frægu erlendu
skemmtikrafta og dægurlagastjarna
sem fengu þarna hús við hæfi til að
heilla Íslendinga. Nægir að nefna
jafn ólíka listamenn og Delta Rythm
boys, Alice Babs, Snoddas, Torolf
Tollefsen, Kinks og Searchers.
Merkar svipmyndir eru til í sænska
sjónvarpsþættinum „En ö at synge
paa“ af hljómleikum Kinks í Austur-
bæjarbíói, þar sem fyrst getur að
líta íslenska „bítlakynslóð“ að láta til
sín taka í salnum, og kornungir, ís-
lenskir tónlistarmenn, vaxt-
arbroddur íslenskrar rokktónlistar,
stíga sín fyrstu spor á sviði. Þetta
hús var ómetanlegt fyrir íslenska
skemmtikrafta og dægurtónlist-
armenn. Þetta var húsið þar sem
KK-sextettinn, hljómsveit Svavars
Gests, Lúdó sextett og ótal aðrar
bestu hljómsveitir landsins fóru á
kostum. Þetta var húsið þar sem
Haukur Morthens, Ragnar Bjarna-
son, Ellý Vilhjálms, Helena Eyjólfs-
dóttir, Erla Þorsteinsdóttir, Sigrún
Jónsdóttir og Öskubuskur, Ingi-
björg Þorbergs og Tónasystur og
margir fleiri áttu sínar stærstu
stundir fyrir framan troðfullan sal
áheyrenda eftir að Baldur og Konni
höfðu kynnt hvert atriði á sinn ein-
staka hátt. Fjölmargar kabarettsýn-
ingar voru haldnar í húsinu, svo sem
skemmtanir, sem Pétur Pétursson,
þulur og umboðsmaður, hélt undir
heitinu „Fimmtíu íslenskir skemmti-
kraftar“. Þegar Hallbjörg Bjarna-
dóttir kom til landsins til að
skemmta landanum gerði hún það
auðvitað í Austurbæjarbíói. Sá, sem
þetta skrifar, hefur komið fram í
þessu húsi um meira en fjörutíu ára
skeið, og þekkir ekkert hús, sem gef-
ur eins góða, dúndrandi stemningu.
Háskólabíó var að sönnu stærra, eft-
ir að það kom til sögunnar, en ná-
lægð skemmtikrafta við áheyrendur
var ekki hin sama, og áhorf-
endafjöldinn ekkert tiltakanlega
meiri. Þegar leikarar Leikfélags
Reykjavíkur vildu leggja sitt af
mörkum undir kjörorðinu „Við
byggjum leikhús“ héldu þeir kabar-
ett- og revíusýningar sínar, svo sem
„Þegar amma var ung“, að sjálf-
sögðu í Austurbæjarbíói, því að
þetta hús hafði og hefur enn yf-
irburði yfir önnur hús hvað snertir
það að sameina tvennt sem er svo
erfitt að sameina, hljómburð og
marga áheyrendur. Þegar það gerist
verður stemningin einstök og bæði
áheyrendur og flytjendur lyftast
upp í magnaðri upplifun. Í þessu
húsi voru haldnir dramatískir bar-
áttufundir af ýmsu tagi. Þar þrum-
aði hin þunga bassarödd Guðmunar
jaka, svo að öftustu sætaraðirnar
nötruðu. Burtséð frá gildi Austur-
bæjarbíós í menningarsögunni tel ég
að það sé lágmarkskrafa, eigi að rífa
það, að fyrst verði tryggt að annað
hús sé fyrir hendi, sem er jafngott
hvað snertir hina einstöku aðstöðu,
sem ég hef lýst. Ég skora á þá, sem
vilja þetta hús feigt, að benda mér á
annað, sem getur komið í þess stað.
Finnist það ekki vaknar spurningin
um það, hvort það jaðri ekki við
menningarlega sjálfseyðingarhvöt
að fórna slíku verðmæti, sem Aust-
urbæjarbíó er.
Bíóið burt – og
hvað svo?
Eftir Ómar Þ. Ragnarsson
Höfundur er skemmtikraftur.
EFTIR sex sigurskákir í röð
varð stórmeistarinn Hannes Hlíf-
ar Stefánsson (2.560) að sætta sig
við jafntefli gegn Birni Þorfinns-
syni (2.349) í níundu umferð í
landsliðsflokki Skákþings Íslands.
Tvær umferðir eru eftir á mótinu
og einn vinningur í þeim mundi
tryggja Hannesi Íslandsmeistara-
titilinn. Hann er með 8 vinninga,
en helsti keppinautur hans, stór-
meistarinn Þröstur Þórhallsson
(2.444) er með 6½ vinning eftir
jafntefli í níundu umferð gegn
Guðmundi Halldórssyni (2.282).
Róbert Harðarson (2.285) er einn í
þriðja sæti með 5½ vinning. Þröst-
ur er því sá eini sem á möguleika á
að ná Hannesi, en miðað við gang
mála á mótinu fram til þessa verð-
ur það að teljast ólíklegt að Hann-
es gefi efsta sætið eftir. Fimm
skákum af sex lauk með jafntefli í
níundu umferð. Ingvar Ásmunds-
son (2.321) sigraði Davíð Kjart-
ansson (2.320) í 36 leikjum.
Það var vel af sér vikið hjá Birni
Þorfinnssyni að ná jafntefli gegn
Hannesi. Jafntefli var samið eftir
40 leiki í hróksendatafli þar sem
Björn hafði eitt peð gegn þremur
peðum Hannesar. Eftir 35 leiki
kom eftirfarandi staða upp:
Framhaldið varð: 36.c4 h4
37.c5 g3 38.hxg3 hxg3 39.Hf4
Kh6 40.Hg4 og jafntefli var samið.
Lesendur geta velt því fyrir sér
hvort Hannes hafi átt kost á væn-
legri leið en hann kaus.
Staðan í landsliðsflokki þegar
tvær umferðir eru eftir á mótinu
er þessi:
1. Hannes H. Stefánsson 8 v.
2. Þröstur Þórhallsson 6½ v.
3. Róbert Harðarson 5½ v.
4.–5. Sævar Bjarnason, Ingvar
Þór Jóhannesson 5 v.
6. Stefán Kristjánsson 4½ v.
7. Jón Viktor Gunnarsson 4 v.
8.–9. Björn Þorfinnsson, Ingvar
Ásmundsson 3½ v.
10.–11. Davíð Kjartansson, Guð-
mundur Halldórsson 3 v.
12. Sigurður D. Sigfússon 2½ v.
Síðasta umferð, bæði í lands-
liðs- og kvennaflokki, verður tefld
í dag, miðvikudag, og hefst hún kl.
17. Teflt er í Hafnarborg í Hafn-
arfirði. Áhorfendur eru velkomn-
ir.
Harpa og Lenka efstar
í kvennaflokki
Harpa Ingólfsdóttir (2.057) og
Lenka Ptácníková (2.215) eru efst-
ar og jafnar í kvennaflokki á Skák-
þingi Íslands með 6½ vinning eftir
átta umferðir af tíu. Aðalskák sjö-
undu umferðar var barátta titil-
hafanna tveggja, stórmeistarans
Lenku Ptácníkovu og alþjóðlega
meistarans Guðfríðar Lilju Grét-
ardsóttur (2.058), en þar hafði
Lenka betur. Önnur úrslit urðu
þau, að Hallgerður Helga Þor-
steinsdóttir sigraði Önnu Björgu
Þorgrímsdóttur og Harpa Ingólfs-
dóttir fékk vinning gegn Elsu
Maríu Þorfinnsdóttur.
Staðan á mótinu er þessi fyrir
tvær síðustu umferðirnar:
1.–2. Harpa Ingólfsdóttir, Lenka
Ptácníková 6½ v.
3. Guðfríður Lilja Grétarsdóttir
5½ v.
4.–5. Anna B. Þorgrímsdóttir,
Hallgerður H. Þorsteinsd. 2½ v.
6. Elsa María Þorfinnsdóttir ½ v.
Jóhann stigahæstur
Skákstiganefnd Skáksambands
Íslands hefur reiknað út skákstig
íslenskra skákmanna 1. septem-
ber. Stigahæstir eru:
1. Jóhann Hjartarson 2640
2. Hannes H Stefánsson 2610
3. Margeir Pétursson 2600
4. Jón Loftur Árnason 2535
5. Helgi Áss Grétarsson 2530
6. Helgi Ólafsson 2530
7. Friðrik Ólafsson 2510
8. Karl Þorsteins 2500
9. Þröstur Þórhallsson 2465
10. Jón Viktor Gunnarsson 2445
11. Guðmundur Sigurjónsson 2445
12. Stefán Kristjánsson 2420
13. Bragi Þorfinnsson 2405
14. Björn Þorfinnsson 2390
15. Héðinn Steingrímsson 2390
16. Magnús Örn Úlfarsson 2385
17. Jón G Viðarsson 2380
18. Sigurður Daði Sigfússon 2370
19. Elvar Guðmundsson 2360
20. Björgvin Jónsson 2355
Það er Auðbergur Magnússon
(1.530) sem bætir sig mest, en
hann hækkar um 50 stig.
Hrannar Arnarsson (2.020)
hækkar um 45 stig og Helgi
Brynjarsson (1.505) um 40 stig.
Einnig voru reiknuð atskákstig
og þar er Jóhann Hjartarson einn-
ig efstur:
1. Jóhann Hjartarson 2620
2. Hannes H Stefánsson 2590
3. Helgi Ólafsson 2585
4. Margeir Pétursson 2575
5. Helgi Áss Grétarsson 2555
SKÁK
Hafnarborg, Hafnarfirði
SKÁKÞING ÍSLANDS 2003
24.8.–4.9. 2003
Hannes Hlífar með örugga
forystu fyrir lokaumferðirnar
Daði Örn Jónsson
dadi@vks.is
 


 

   


 

           





   

  

  
 
!"" #

 " 
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.