Morgunblaðið - 03.09.2003, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 3. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. ÍSLANDSBANKI keypti í gær 7,7% eign-arhlut í Fjárfestingarfélaginu Straumihf. og á bankinn nú 25% hlutafjár í félag-inu. Um er að ræða 235,3 milljónir hluta,
eða 5,7%, sem voru keyptir á genginu 4,63.
Kaupverð þess hlutar nam því rúmum 1.089
milljónum króna. Að auki voru keypt 2% hluta-
fjár sem ekki var tilkynnt til Kauphallar Ís-
lands. Sé miðað við sama verð fyrir þann hlut
má gera ráð fyrir að Íslandsbanki hafi í gær
keypt hlutabréf í Straumi fyrir 1.480 milljónir
króna.
Bjarni Ármannsson, forstjóri Íslandsbanka
segir um aukinn hlut bankans í Straumi að fyrr
í sumar hafi eignarhlutur Íslandsbanka verið
22,5%. „Það var áður en Straumur greiddi fyr-
ir hlutabréf í Framtaki fjárfestingarbanka
með eigin bréfum en við þau viðskipti þynntist
út eignarhlutur okkar í félaginu og var orðinn
rúm 17%. Með kaupunum nú förum við aftur í
fyrri stærð og rétt rúmlega það.“
Um það hvort bankinn muni halda sig við
þennan hlut segist Bjarni eiga von á því að
bankinn muni eiga 20–25% eignarhlut í félag-
inu, í samræmi við yfirlýsingar þess efnis í
mars sl.
Bankarnir að nálgast 40%
Íslandsbanki og tengdir aðilar hafa nú sam-
kvæmt heimildum Morgunblaðisins yfir að
ráða u.þ.b. 38–39% hlutafjár í Straumi en
Landsbankinn og tengdir aðilar ráða yfir um
37%.
Samkvæmt reglum Kauphallar Íslands um
félög sem skráð eru á hlutabréfamarkaði, líkt
og Straumur, myndast skylda til að gera öðr-
um hluthöfum yfirtökutilboð þegar eignarhlut-
ur eða atkvæðaréttur tengdra aðila fer yfir
40%. Bankarnir eru nú báðir farnir að nálgast
það mark. Ekki er skilgreint í lögunum um
verðbréfaviðskipti, nr. 33 frá 2003 hver eign-
artengsl hluthafa verði að vera til að eignar-
hlutir þeirra teljist saman, þegar metið er
hvort yfirtökuskylda hafi myndast. Í tilviki Ís-
landsbanka eru lífeyrissjóðir meðal þeirra
hluthafa sem tengjast bankanum. Í tilviki
Landsbankans er um að ræða aðaleigendur
bankans og náinn samstarfsmann þeirra.
Með
banki k
Morgu
lífsins s
1,4% h
eyja, se
hlutafjá
eignarh
Alls
króna m
gær. St
Íslandsbanki k
fjórðungshlut
Íslandsbanki jók hlut sinn um tæ
fyrir nær 1,5 milljarða. Talið er
aðilar hafi nú yfir að ráða um 38
er svipað og Landsbankinn og te
ÓLAFUR Ólafsson, stjórn-
arformaður Samskipa, segir það
ekki alls kostar
rétt sem Björg-
ólfur lýsti yfir
að stór hluti
fjárfestinga á
Íslandi sé til að
vernda völd og
áhrif. Hins veg-
ar segir Ólafur
að þetta eigi vel
við um ákveðna
þætti íslensks viðskiptalífs.
„Hvað varðar íslenskt atvinnulíf
í sinni breiðustu mynd þá er þetta
ekki svona og flest fyrirtæki, s.s.
þjónustufyrirtæki, verktakafyr-
irtæki, stóriðjufyrirtæki o.s.frv.,
verða ekki flokkuð undir þessa
lýsingu. En ef litið er á þrengri
mynd íslensks atvinnulífs sem
snýr að bönkunum, trygginga-
félögunum, olíufélögum, skipa-
félögum og flugfélögum, auk sölu-
fyrirtækjanna þá sér maður að
þessi mynd var svona“, segir Ólaf-
ur og bendir á að Björgólfur sitji
inni í hringiðu þessarar myndar.
Hann tekur þó fram að þetta hafi
verið að breytast og eigi ekki
lengur við í sama mæli, eins og
megi m.a. sjá af því að tvö olíufé-
laganna hafi nýverið verið keypt
af einkaaðilum.
„Sambandið sem hætti fyrir um
15 árum síðan var svona og Eim-
skip hefur tekið við því hlutverki
með sínu deildaskipta fyrirtæki,
þ.e. það skiptist í skipadeild, sjáv-
arútvegsdeild og fjárfestingadeild,
eins og Sambandið var. Það er al-
veg ljóst að þessi félög og þau
önnur félög sem hafa verið að
fjárfesta með þeim, eins og trygg-
ingafélögin, hafa verið að fjárfesta
í völdum.
Það er óheilbrigt hversu mikil
eignabönd eru oft á milli þessara
félaga. Menn hafa til dæmis verið
að þvinga fram þjónustu við
ákveðin félög í ljósi eignatengsla.“
„Það er mikið þjóðþrifamál að
þessi hugsun verði aflögð og þessi
fyrirtæki verði rekin með arðsemi
hluthafanna einna að leiðarljósi en
ekki fyrir einhverja tengda óskil-
greinda hagsmuni.“
Ólafur segir ennfremur að fróð-
legt verði að sjá hvort Björgólfur
Guðmundsson standist sjálfur þá
freistingu sem aðrir hafi ekki
staðist, að fjárfesta vegna
valdanna. „Það verður athygl-
isvert að fylgjast með hvort þessir
menn muni fylgja sannfæringu
sinni eða ekki.“
Ólafur Ólafsson, stjórn-
arformaður Samskipa
Á vel við
ákveðinn
hluta íslensks
atvinnulífs
Ólafur Ólafsson
ÓLAFUR B. Thors, stjórnar-
formaður Fjárfestingarfélagsins
Straums, segist
telja að það
heyri til und-
antekninga að
fjárfestingar í ís-
lensku viðskipta-
lífi þjóni þeim til-
gangi að vernda
völd og áhrif á
kostnað góðrar
ávöxtunar og
hagkvæmni í rekstri.
„Ég vil nú ekki ganga svo langt
að samþykkja þessa yfirlýsingu
Björgólfs. Það eru eflaust til dæmi
um slíka fjárfestingu en í vaxandi
mæli held ég að fjárfestingar miði
að því að ná ásættanlegri arðsemi,“
segir Ólafur.
Ég tel að á síðustu árum hafi í
mjög auknum mæli hafi arðsem-
issjónarmið verið látin ráða. Arð-
semi til að tryggja sér völd heyrir til
undantekninga í dag,“ segi
Aðspurður segist Ólafur
hvort boðað verður til hluth
fundar í Straumi, slíkt verð
og meta. „Ég tel að fjárfest
Straums byggi eingöngu á
issjónarmiði og þannig hefu
verið, að minnsta kosti þan
sem ég þekki til. Mér sýnis
hvernig markaðurinn metu
Straum og þær hækkanir s
orðið á verði hlutabréfa í fé
sýni að markaðurinn meti þ
ig að rekstur Straums hafi
vel og fjárfestingar skilað s
að hluthafar hafa fengið gó
af sinni fjárfestingu. Á það
verið lögð mikil áhersla að
ur sé sjálfstætt fyrirtæki se
stundar sjálfstæða fjárfest
arstefnu sem byggist á arð
Hugsunin um völd hefur al
ið uppi á borðinu hjá Straum
ur eingöngu fjárfestingar-
semissjónarmið sem hafa r
ferðinni hjá félaginu,“ segir
B. Thors.
Ólafur B. Thors, stjórn-
arformaður Straums
Verndun valds
og áhrifa
heyrir til und-
antekninga
Ólafur B. Thors
EDDA Rós Karlsdóttir for
stöðumaður greiningardeil
Landsb
segir að
íslensk
séu bori
við fyrir
lendis m
að þau h
skilað n
arðsemi
fjár. Þa
stutt þá
að fjárfe
arnar hafi snúist meira um
arðsemi. Borið saman við þ
þekkist erlendis hafi íslens
fyrirtæki almennt heldur e
greitt nægan arð til eigend
og jafnvel valið að fjárfesta
öðrum fyrirtækjum. Undan
hafi þó komið fram vilji hjá
Edda Rós Karlsdó
Landsbankanu
Arðsemi ek
næg á Íslan
Edda Rós
Karlsdóttir
Björgólfur Guðmundsson telur stóran hluta fj
gangi að vernda völd og áhrif. Er þetta ré
STRJÁLBÝLI OG MENGUN
Það kemur líklega engum semheimsótt hefur höfuðborgir ná-grannalanda okkar á óvart að
Reykjavík skuli vera strjálbýlasta
höfuðborg Norðurlanda, eins og fram
kom í blaðinu sl. sunnudag. Tæpast
hafa þó margir átt von á því að mun-
urinn á milli strjálbýlustu borgarinn-
ar, Reykjavíkur þar sem 419 íbúar
eru á hverjum ferkílómetra, og þeirr-
ar þéttbýlustu, Kaupmannahafnar
þar sem íbúar eru tæplega sex þús-
und á hverjum ferkílómetra, væri jafn
mikill og raun ber vitni. Þessi munur
er þó vitnisburður um vanda sem
Reykvíkingar munu þurfa að takast á
við fyrr eða síðar ef borgin á að
þróast með þeim hætti sem telst
æskilegt í nútímasamfélagi, þar sem
fólk vill komast leiðar sinnar fljótt og
örugglega en jafnframt búa við sem
minnsta mengun í aðlaðandi um-
hverfi.
Augaleið gefur að kostnaður við
samgöngumál er mun meiri í borgum
sem eru strjálbýlar heldur en í þeim
þar sem byggð er þéttari, enda verða
einkabílar þar sá ferðamáti sem flest-
ir reiða sig á í sínu daglega lífi vegna
þess hversu langt þarf að fara eftir
þjónustu og til vinnu. Af þessum sök-
um eru almenningssamgöngur ekki
nýttar sem skyldi auk þess sem að-
stæður til að fara ferða sinna fótgang-
andi eða á reiðhjóli verða afleitar.
Hér sem víða annars staðar, ekki síst
í Bandaríkjunum, hefur tilhneigingin
verið sú að ráðast í uppbyggingu sam-
göngumannvirkja og bílastæða til að
greiða fyrir umferð á einkabílum –
sem þó leysir yfirleitt ekki vandann
nema til skamms tíma – í stað þess að
gera róttækar skipulagsbreytingar,
þétta byggð og efla almenningssam-
göngur.
Frétt sem birtist í blaðinu í gær
vekur fólk óneitanlega til vitundar um
hverjar afleiðingarnar eru ef ekki er
brugðist við þessum þáttum skipu-
lagsmála, en þar kom fram að koltví-
sýringsmengun í Reykjavík væri vax-
andi vandamál og að mælingar sýndu
að mikil einkabílanotkun segði þar
verulega til sín. Hvað samanburð á
þessum tveimur höfuðborgum,
Reykjavík og Kaupmannahöfn, varð-
ar, þá vekur það athygli í þessu sam-
bandi að um leið og mengun eykst
vegna vaxandi umferðar einkabíla í
Reykjavík, hefur koltvísýringsmeng-
un í Kaupmannahöfn minnkað um-
talsvert á undanförnum árum. Aukn-
ingin hér á sér stað þrátt fyrir að nær
öll önnur orka en sú, sem nýtt er til
samgangna, komi frá endurnýjanleg-
um orkugjöfum án koltvísýrings-
mengunar.
Það er því ekki seinna vænna að
reyna að snúa við þeirri þróun sem
orðið hefur í Reykjavík á þessu sviði á
síðustu áratugum og taka skipulag
þéttbýlis föstum tökum með tilliti til
framtíðarinnar. Að öðrum kosti munu
höfuðborgarbúar í vaxandi mæli
þurfa að búa við öll þau vandamál sem
þegar eru til staðar í öðrum löndum í
tengslum við umferðarþunga; tafsöm
ferðalög, mengun, hávaða og streitu.
ALVARA ÚTBOÐA
Niðurstaða kærunefndar útboðs-mála þess efnis að ákvörðun
Vegagerðarinnar um að hafna öllum
útboðum í Héðinsfjarðargöng hefði
verið ólögmæt var fyrirsjáanleg.
Enda segir Jón Rögnvaldsson vega-
málastjóri að þessi niðurstaða komi
ekki á óvart og þegar sé búið að senda
Íslenskum aðalverktökum og NCC,
sem áttu lægsta tilboðið í útboðinu,
bréf þar sem Vegagerðin lýsir sig
reiðubúna til viðræðna um bótafjár-
hæð.
Útboð eru alvörumál og þeir sem
taka þátt í þeim gangast undir
ákveðnar skyldur. Það yrði vart litið
vinsamlegum augum ef verktakafyr-
irtæki er ætti lægsta tilboð í tiltekið
verk myndi að útboðinu loknu lýsa því
yfir að það hefði ekki lengur áhuga á
verkinu þar sem það hentaði ekki fyr-
irtækinu lengur af einhverjum til-
teknum ástæðum. Þeir er bjóða í verk
geta ekki heldur leyft sér að breyta
tilboðum sínum eftirá til hækkunar
eða lækkunar. Tilboð eru bindandi og
þeim verður ekki breytt nema þær
forsendur er lágu til grundvallar út-
boðinu breytist.
Að sama skapi verða þeir er efna til
útboða að gangast undir tilteknar
skyldur. Því fylgir mikill kostnaður
að undirbúa tilboð, ekki síst þegar um
er að ræða viðamiklar framkvæmdir á
borð við jarðgöng. Fyrirtæki taka
hins vegar þátt í þeirri von að fá verk-
ið. Ef fyrir lægi að verkkaupinn gæti
efnt til útboða án þess að nokkur
vissa lægi fyrir um hvort í fram-
kvæmdir yrði farið væri hvatinn ekki
jafnmikill til að taka þátt í útboðinu.
Í flestum útboðum er almennur fyr-
irvari um að leyfilegt sé að hafna öll-
um tilboðum enda eðlilegt að slíkur
fyrirvari sé fyrir hendi ef aðstæður
breytast óvænt eða ekkert tilboð er
nálægt kostnaðaráætlun. Sú ástæða
sem gefin var upp af hálfu ríkisins, er
ákveðið var að hafna tilboðum í Héð-
insfjarðargöng, var hins vegar að
mikið þensluskeið væri framundan og
því æskilegt að ráðast ekki í þessa
framkvæmd að sinni. Í niðurstöðum
kærunefndar segir: „Mögulegt
þensluástand sem rökstuðningur fyr-
ir höfnun er í engum málefnalegum
tengslum við hið kærða útboð.“
Líkt og áður hefur verið bent á í
leiðara Morgunblaðsins breyttust
engar forsendar frá því útboðið var
haldið þar til að ákveðið var að hafna
tilboðum. Ákvörðun um þær miklu
framkvæmdir er munu valda þenslu á
næstu árum voru teknar löngu fyrir
kosningar. Þrátt fyrir það var ekki
farið að ræða um hugsanleg þenslu-
áhrif í tengslum við Héðinsfjarðar-
göng fyrr en að kosningum loknum. Í
stað þess að lýsa því yfir af hrein-
skilni, þrátt fyrir að kosningar væru í
aðsigi, að ekki væri ráðlegt að bæta
við framkvæmdamagnið fyrr en að
loknum stórframkvæmdunum á Aust-
urlandi, var ýtt undir væntingar íbúa
um að göngin yrðu gerð á næstu ár-
um. Þá var efnt til útboðs í maí sem
fjögur fyrirtæki tóku þátt í.
Óháð því hvaða skoðun menn hafa á
gagnsemi Héðinsfjarðarganga eru
þessi vinnubrögð gagnrýni verð.
Vegagerðin mun nú súpa seyðið af
þeim með greiðslu skaðabóta.