Morgunblaðið - 30.09.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 2003 29
huga vel að því hvernig hægt er að fram-
kvæma þessar breytingar öllum til hagsbóta. Í
þeirri vinnu þurfi að gefast tími til að breyta
námskrá, semja um ný kjör kennara, undirbúa
starfsfólk, nemendur og skóla bæði á fram-
halds- og háskólastigi. Er gert ráð fyrir að
þrjú ár þurfi til undirbúnings að lágmarki. Því
er í fyrsta lagi hægt að skrá nemendur í
þriggja ára stúdentspróf árið 2006 eða 2007.
Í skýrslunni er miðað við að nemendum í
stúdentsnámi og almennu bóknámi fækki um
tæplega 18%. Fyrir hvern skóla er þetta sá
fjöldi sem að meðaltali er á fjórða ári. Að öllu
jöfnu verða nemendur þá um 9.400 einstak-
lingar. Ekki er hægt að spá fyrir um hvort
aukinn fjöldi nemenda sæki í styttra stúdents-
nám á kostnað starfsnáms eða hvernig til-
færsla nemenda verður á milli þessara tveggja
námsleiða.
Stöðugildum fækkar um 155
Þar sem vinnuálagið fyrir vinnuvikuna er
óbreytt fyrir bæði nemendur og kennara er
gert ráð fyrir að eingöngu nemendatölurnar
og stærð nemendahópa hafi áhrif á þann fjölda
kennara sem þarf. Ef nemendatölur eru not-
aðar til að finna heildarfjölda nemendahópa,
sem framhaldsskólakennarar þurfa að sinna í
hverri viku, má sjá að stytting stúdentsnáms
myndi fækka stöðugildum framhaldsskóla-
kennara um 155 eða 12%. Er miðað við heild-
arfjölda stöðugilda í febrúar 2002.
Þar sem skólaárið lengist og fimm dagar til
viðbótar eru teknir af prófatíma, gangi þessar
breytingar eftir, þarf að taka tillit til þess í
nýjum kjarasamningum kennara. Þeir samn-
ingar verða lausir í apríl á næsta ári. Að öðru
leyti er miðað við að fjöldi kennslustunda á
viku verði óbreyttur og kennsluskylda kenn-
ara einnig.
Eitt af stærstu úrlausnarefnunum við stytt-
ingu námstímans er að tveir árgangar útskrif-
ast í einu með stúdentspróf og geta þá sótt um
inngöngu í háskóla. Þetta mun leiða til þess að
nemendum veitist erfiðara að fá inngöngu í há-
skólanám yfir nokkurra ára tímabil nema grip-
ið verði til sérstakra aðgerða sem gera háskól-
um kleift að sinna stærri nemendahópum
tímabundið.
Í áliti Háskóla Íslands, Háskólans á Ak-
ureyri og Háskólans í Reykjavík segir að þeir
þurfi að grípa til sérstakra aðgerða til að
þjóna stærri nemendahópi tímabundið. Fæstir
þessara skóla telja sér fært á þessari stundu
að meta hver kostnaðurinn yrði. Bæði Við-
skiptaháskólinn á Bifröst og Listaháskóli Ís-
lands gera ekki ráð fyrir að geta tekið við
fleiri nemendum en venjulega, en aðrir háskól-
ar gera ekki ráð fyrir stórvægilegum vanda-
málum sökum þessa.
Mögulegur sparnaður 1,7 milljarðar
Yrði námstími til stúdentsprófs styttur er
áætlað að byggingarþörf framhaldsskólahús-
næðis myndi minnka um 11.000–11.650 fer-
metra á höfuðborgarsvæðinu og mögulega
eitthvað til viðbótar í Suðurkjördæmi. Sá
sparnaður sem í þessu fælist myndi ekki koma
fram á skömmum tíma heldur á allmörgum ár-
um eða jafnvel áratugum segir í skýrslunni.
Mögulegur heildarsparnaður yrði þá um 1,7
milljarðar fyrir höfuðborgarsvæðið, enginn
fyrir Norðvesturkjördæmi og Norðausturkjör-
dæmi og óviss fyrir Suðurkjördæmi. Mennta-
málaráðuneytið áætlar gróflega samkvæmt
núgildandi reiknilíkani og fjárveitingar á
hvern nemanda að fjármagn til skóla vegna
færri nemenda myndu lækka um tæp 18% frá
því sem nú er.
Á móti áætlaðri lækkun kostnaðar kemur
síðan viðbótarkostnaður vegna endurskoðunar
námskráa, undirbúnings framhaldsskóla,
kynningar til nemenda um breyttar aðstæður,
þróunar á breyttu matskerfi vegna styttingar
prófatíma og kostnaðar við sértækar ráðstaf-
anir meðan á breytingatímabilinu stendur.
Jafnframt gera nokkrir háskólar ráð fyrir að
þurfa töluvert viðbótarfjármagn til að geta
sinnt stærri hópi nemenda tímabundið. Sam-
hliða má gera ráð fyrir kostnaðarauka vegna
tímabundinnar fjölgunar námslána.
Skoða þarf inntak námsins
Stytting námsins felur óhjákvæmilega í sér
að draga þarf úr námsefni til stúdentsprófs,
nema áherslum í kennslu verði breytt eða
heimavinna aukin og þá einnig vinnuálag.
Samanburðarkönnun milli skólakerfa Íslands,
Danmerkur og Svíþjóðar sýndi að helstu bók-
námsgreinar, eins og móðurmál, stærðfræði,
enska, náttúrufræðigreinar og samfélagsgrein-
ar, eru 54% af skyldunámi í grunnskólum og
kjarnagreinum framhaldsskóla á Íslandi. Þetta
hlutfall er 70% bæði í Danmörku og Svíþjóð.
Í skýrslunni er ekki tekin afstaða til hvert
inntak námsins á að vera en settar eru fram
þrjár hugmyndir til umræðu um breytingar á
námsefninu verði námstíminn styttur í þrjú ár.
Túlka má niðurstöður skýrsluhöfunda á þann
veg að draga þurfi úr sérhæfingu námsefnis til
stúdentsprófs og minnka þar með frjálst val
nemenda. Þetta sé þróunin í öðrum löndum og
komi glöggt fram í finnska og norska skóla-
kerfinu þar sem aðeins er um að ræða eina
námsbraut til stúdentsprófs með valmöguleik-
um. Grunnur námsins yrði þá kjarnagreinar,
móðurmál, stærðfræði og enska, og skilvirkni
myndi aukast samhliða breyttu skipulagi.
Skýrsluhöfundar segja nauðsynlegt að huga
vandlega að því með hvaða hætti námstími er
styttur, verði það gert. Gera verður grein fyrir
hvar megi helst draga úr kennslu miðað við
námsmarkmið og einnig þurfi að taka afstöðu
til þess hvort æskilegt sé að bæta við ein-
hverjum námsþáttum og taka aðra út í stað-
inn. Annars staðar á Norðurlöndum séu
kenndar greinar í framhaldsskóla sem ekki
séu kenndar hér á landi, s.s. trúarbragðafræði,
heimspeki og fjármál. Ástæða sé til að taka af-
stöðu til þess hvort rétt sé að taka inn ein-
hverja þessara námsþátta. Þá segir að gagn-
rýnin umræða um inntak framhaldsskólans
hafi ekki farið fram hér á landi, a.m.k. ekki hin
síðari ár.
Þrjú ár í undirbúning
Með gerð skýrslunnar og stofnun starfshópa
um ákveðin mál vill menntamálaráðuneytið
yttingu náms til stúdentspróf úr fjórum árum í þrjú
allarbreyting
u menntakerfi
Morgunblaðið/Ásdís
ngi Olrich, Oddný Harðardóttir og Sólrún Jens-
stúdentsprófs í Þjóðmenningarhúsinu í gær.
Morgunblaðið/Ásdís
tyttingu náms til stúdentsprófs eftir geta nemendur hafið háskólanám að lokinni 13 ára skólagöngu.
bjorgvin@mbl.is
ELNA Katrín Jónsdóttir, formaður Félags
framhaldsskólakennara og varaformaður
Kennarasambands Íslands, segir tillögur um
styttingu námstíma til stúdentsprófs þýða
mikla vinnu af hálfu kennarasamtakanna á
næstunni. Fulltrúar samtakanna muni sitja í
þremur vinnuhópum sem fjalli um námskrá,
fjármál og starfsmannamál komi þessi breyt-
ing til framkvæmda. Hún hefur ekki kynnt
sér efni skýrslu verkefnisstjórnarinnar vel
og er því ekki tilbúin að fjalla um einstök
efnisatriði hennar.
Hún segir öll þessi atriði snerta starfsfólk
framhaldsskólanna faglega og ekki síður
nám nemenda. Hvort sem forsvarsmenn
kennara leggjast á sveif með breytingunni
eða ekki sér Elna tækifæri til að ræða innviði
í starfsemi framhaldsskólanna og velta þar
við alls konar steinum.
Kjarasamningar kennara verða lausir í
lok apríl á næsta ári. Elna segir það deginum
ljósara að þrátt fyrir að talað sé um þriggja
ára undirbúningstíma þurfi að taka fyrsta
skrefið í næstu kjarasamningaviðræðum
gangi þetta eftir. „Það væri ákaflega skyn-
samlegt að taka mið af þessu og vinna að
stuðningsaðgerðum sem væru líklegar til að
gera framkvæmdina sársaukaminni.“
Persónulega finnst henni mjög þröngt um
starfsemi framhaldsskólans eins og er. Því
sé óraunhæft að bæta einungis við fimm
kennsludögum og taka fimm daga, sem nú
séu skilgreindir prófadagar, aukalega undir
kennslu. Árið 1995 hafi kennsludögum verið
fjölgað um tíu án þess að víkka skólaárið út
fyrir níu mánuði. „Þá var farin sú leið að
klessa tíu viðbótardögum inn á skólaár sem
var býsna þétt skipað fyrir. Skynsemin segir
mér að þarna þurfi að skoða málið aðeins
betur,“ segir Elna.
Tækifæri
til umræðna
Formaður Félags
framhaldsskólakennara
Í GÆR var opnað umræðuþing mennta-
málaráðuneytisins á vefnum menntagatt.is
þar sem almenningur og fagfólk getur tjáð
sig um styttingu náms til stúdentsprófs.
Tómas Ingi Olrich, menntamálaráðherra,
segir þetta vera opinn umræðuvettvang þar
sem fólki er gefið mikið vægi í undirbúningi
ákvörðunarinnar. „Hér er um að tefla
grundvallarbreytingu á íslensku mennta-
kerfi og afar mikilvægt að öll sjónarmið fái
notið sín í umræðum um hvernig best sé að
standa að slíkri breytingu,“ segir ráðherra í
fyrsta innleggi sínum á vefnum. Vonar hann
að þátttaka á umræðuþinginu muni gera
lokaundirbúninginn að ákvörðun um stytt-
ingu námsins bæði vandaðan og gagnlegan.
Borgar Þór Einarsson, aðstoðarmaður
ráðherra, kynnti notkun vefjarins á blaða-
mannafundi í gær. Sagði hann miðað við að
hafa vefinn eins einfaldan og aðgengilegan
og kostur er um leið og mikilvægir mögu-
leikar vefjarins væru nýttir. Opnun umræðu-
þingsins markaði nokkur tímamót þar sem
almenningi gæfist kostur á að taka þátt í
skoðanaskiptum sem tekið yrði tillit til í
lokaundirbúningi málsins.
Aðgangsorð sent í pósti
Allir sem taka þátt í umræðunum verða
fyrst að skrá sig með því að gefa upp kenni-
tölu og netfang á sérstakri skráningarsíðu.
Eftir tvo til þrjá daga fær viðkomandi sent
heim lykilorð sem notað er til að skrá sig inn
á umræðuþingið og taka þátt í umræðunum.
Borgar segir þennan hátt viðhafðan til að
tryggja að fólk villi ekki á sér heimildir og
skrifi undir réttu nafni. Það stuðli að ábyrgri
og málefnalegri umræðu. Áhugasamir sem
ekki hafa fengið aðgang til að skrifa á vefinn
geta samt sem áður lesið innlegg annarra.
Bein tengsl verða á milli umræðuþingsins
og starfshópa sem vinna að tillögum um
styttingu námstímans. Hver einasta færsla
verður tekin til athugunar og vonast Borgar
til að þeir sem best þekkja til málanna taki
þátt í skoðanaskiptunum. Jafnframt er hægt
að nálgast gögn á vefnum, kalla eftir frekari
upplýsingum eða koma upplýsingum á fram-
færi. Til að senda fyrirspurnir þarf notand-
inn ekki að vera búinn að skrá sig formlega.
„Þetta verður lifandi vettvangur fyrir
skoðanaskipti,“ segir Borgar Þór Einarsson.
Umræðuþing á vefnum
Öll sjónarmið
fá notið sín
Hann reiknar því með að aðilar atvinnulífsins
taki þessum tillögum vel. Jafnframt bendir
menntamálaráðherra á að stytting námstím-
ans getur dregið úr brottfalli nemenda. Í
skýrslu menntamálaráðuneytisins kemur
fram að einungis 42% nemenda sem skrá sig í
stúdentsnám útskrifast. Tómas segir að stytt-
ing námsins gæti haft jákvæð áhrif í þá átt að
fleiri útskrifuðust með stúdentspróf þar sem
það væri ákjósanlegri kostur.
Markmiðið er ekki sparnaður
Markmiðið með þessum breytingum er
ekki að spara ríkissjóði fjármuni segir
menntamálaráðherra. Þó einhverjir peningar
sparist vegna færri nemenda í framhalds-
skólum þá komi líka til meiri fjárútlát annars
staðar sökum þessa.
Aðspurður segir hann fólk innan skólakerf-
isins skiptast í tvö horn í afstöðu sinni til
styttingar námstímans. Nú fari umræða um
þessa framkvæmd í gang þar sem öll sjón-
armið fái notið sín. Tilfinning hans sé að fag-
fólk sé frekar jákvætt út í breytingarnar.
k árs