Morgunblaðið - 28.12.2003, Blaðsíða 26

AÐ undanförnu hefir verið
nokkuð til umræðu skuldastaða
heimilanna, sem er áreiðanlega
bágborin, miðað við að hér á landi
eru lífskjör með því
besta, sem gerist í
heiminum. Þá munu
íslensk heimili vera
með þeim skuldug-
ustu. Þar kenna menn
ýmsu um. Sumir vilja
kenna um of lágu
kaupi. Rannsóknir
hafa sýnt að skuld-
setning er svipuð hjá
hálaunafólki og hjá
láglaunafólki. Dæmi
um það er hálaunaði
embættismaðurinn
sem var svo blankur
að hann varð að reka heimili sitt í
sumarbústað fyrir utan bæ. Og svo
aftur öryrkinn sem skildi eftir sig
50 milljónir þegar hann kvaddi
þennan heim.
Það vekur líka eftirtekt hvað út-
lendingar sem setjast hér að blá-
snauðir eru fljótir að koma undir
sig fótunum. Aðrir kenna um of
háu verði á landbúnaðarvörum,
þær eru þó ekki dýrastar á Íslandi
þótt ástæða væri kannski til, m.a.
vegna veðráttu. Verð á þeim vill
taka mið af því hversu hátt kaup
er greitt í framleiðslu í landinu.
Svo eru landbúnaðarafurðir aðeins
um 6% af neyslu heimilanna, svo
hver maður getur séð að þarna er
ekki að finna sökina.
Of hátt kaup getur leitt til auk-
innar verðbólgu og enn meiri
skuldasöfnunar. Varla verðum við
betur sett með því. Óheftur inn-
flutningur og þar með mikill sam-
dráttur í landbúnaði
gæti kostað nokkur
þúsund bein og óbein
störf, fyrir utan ör-
yggisleysið fyrir þjóð-
ina, að eiga allt sitt
undir öruggum flutn-
ingum til landsins eða
öruggri uppskeru úti
í löndum.
Fleiri álíka tilgátur
hefi ég heyrt, en læt
þetta nægja í bili.
En hver er þá
ástæðan fyrir þessari
skuldasöfnun?
Mín skoðun er sú að allt of stór
hluti þjóðarinnar sé með snar-
brenglað verðskyn, sökudólgur að
því mun í upphafi vera trúarbrögð-
in, kirkjan kenndi fólki að miklum
erfiðleikum væri bundið fyrir ríkan
mann að komast inn í Himnaríki.
Þetta breyttist nú mikið við siða-
skiptin en þekkist þó enn, þannig
telja listamenn að þeim beri að
vera fátækir.
Í samtali við Mbl. var listamaður
spurður m.a. um fjárhagsstöðuna,
hann segist vera fátækur eins og
listamönnum bæri að vera. „Sælt
er að vera fátækur elsku Dísa
mín,“ kvað Davíð. „Fólk í þessum
heimshluta er orðið heimskt af því
að vaða í einskisverðum pening-
um,“ skrifaði Halldór Laxness. Svo
mörg voru þau orð. Ég á afar erf-
itt með að skilja, að svangur mað-
ur sé meira skapandi en sá sem
saddur er. Við verðum bara að bíta
í það súra epli, að ekkert er hægt
að gera án peninga. Og ekki skul-
um við gleyma stjórnmálamönn-
unum, þeir virðast ekkert hafa
lært af draumi Faraós gamla með
að safna í kornhlöður ef vel gengur
og geyma til mögru áranna. Þeir
tala oft um fjármagnseigendur og
telja að frá þeim stafi allt hið illa.
Athugun hefur leitt í ljós, að gaml-
ir karlar og kerlingar, svo og ung-
menni, eiga 60–70% af innistæðum
í bönkunum, sem er þó nauðsyn-
legt til að halda atvinnulífinu
gangandi. Þetta fólk hefir neitað
sér um ýmis lífsgæði, sem yngra
fólki þykir sjálfsögð. Þessa sjóði
ætlar það svo að nota til þess að
lifa áhyggjulitlu lífi, peningalega, í
ellinni. Þessu fólki launa svo
stjórnmálamennirnir með því að
svipta það lögboðnum ellilífeyri og
skattleggja sparnaðinn í ofanálag
fyrir fórnfýsina. M.ö.o. að refsa því
fyrir. Svo eru uppi háværar kröfur
sumra stjórnmálamanna um 20%
skatt af þeim tekjum sem þetta
fólk kann að hafa af þessum aurum
og vilja færa á milli vasa eftir að
möppudýrin eru búin að naga 30–
50% af því í kostnað.
Svar gamla fólksins við þessari
ætlun, ef hún kemst í framkvæmd,
er einfaldlega að taka aurana út úr
bönkunum með samráði sín á milli
og geyma annaðhvort í bankahólfi
eða bara undir koddanum og sýna
stjórnmálamönnunum „hvar Davíð
keypti ölið“. Gamalt fólk hlýtur að
mega að fara í verkfall eins og aðr-
ar stéttir. Nú mundi reyna á félag
eldri borgara.
Íslandingar voru fátækir og
nægjusamir. En svo kom blessað
stríðið og allt í einu var nóga vinnu
að hafa. Bændur og bændasynir
hlupu frá búum sínum svo skortur
var á sumum búvörum, dæmi voru
um að hálfblindir karlar ynnu sem
smiðir fyrir þreföldu vegavinnu-
kaupi á vegum hersins. Við urðum
á stuttum tíma ein ríkasta þjóð í
heimi.
Litlir möguleikar að eyða
En er stríðinu lauk og menn gátu
farið að eyða stríðsgróðanum fór
fyrir miklum hluta þjóðarinnar
eins og blönkum manni, sem vinn-
ur í happdrætti. Lítið varð eftir,
aðeins nokkrir togarar sem voru
orðnir úreltir strax á teikniborð-
inu. En nú var komið að skulda-
dögunum, að mati stjórnmála-
manna. Allur stríðsgróði skyldi
upptækur. Ef einhverjir höfðu far-
ið vel með sinn hlut var hann
gegnumlýstur af skattayfirvöldum
og honum refsað þunglega, fengist
til þess smuga.
Og árin liðu með nokkru at-
vinnuleysi og vaxandi verðbólgu.
Inneignir manna og ellilífeyrir í
peningastofnunum fóru langt í
mínus, og engir fengu lán, nema
stórfyrirtæki og félög, sem högn-
uðust vel á verðbólgunni. Einstak-
lingarnir gátu aðeins fengið lán
með því að komast inn „bakdyra-
megin“ hjá lánastofnunum. Og árin
liðu og verðbólgan komst yfir
100% og klippt voru tvö 0 aftan af
krónunni. En um 1980 sáu þáver-
andi stjórnvöld að slíkt gat ekki
gengið og verðtryggðu inn- og út-
lán í peningastofnunum og pening-
arnir streymdu inn, en skuldugu
fyrirtækin tóku bara meiri lán, þar
til þau sprungu samanber SÍS.
Loks opnuðust augu launþegasam-
takanna og stjórnvalda fyrir því að
þetta gekk ekki lengur og sömdu
um að koma á stöðugleika í efna-
hagslífi þjóðarinnar, sem svo hefir
haldist í um áratug með þeim af-
leiðingum að kaupmáttur hefir
aukist um 30%. Ég hefi hér að
framan reynt að lýsa í grófum
dráttum frá mínum sjónarhóli,
hver er orsök hins brenglaða verð-
skyns sem hrjáir þjóðina. Og í
þessu umhverfi eru flestir ráða-
Skuldastaða heimilanna
Ólafur Þorláksson skrifar
um fjármál almennings ’Of hátt kaup getur leitttil aukinnar verðbólgu
og enn meiri skulda-
söfnunar. Varla verðum
við betur sett með því.‘
Ólafur Þorláksson
SKOÐUN
26 SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG hef tekið eftir því núna síð-
ustu vikurnar, að landar mínir eru
flestir hverjir búnir að sætta sig
við það hvernig velmegunin ætlar
að flæða um æðar þeirra, hvernig
gnægtabrunnar opn-
ast svo allir geti keypt
nánast allt sem hugs-
ast getur, hvernig
verndarar valdsins
gefa þegnunum tæki-
færi á að eignast
kertaljós og klæðin
rauð.
Þenslan er í dag
sigurtáknið, tákn
ljóssins.
Mammon mun gefa
okkur gleðileg jól.
Þegar rætt er um
virkjanamál og álver
og yfirleitt allt það sem við öfga-
mennirnir segjum að telja megi til
mála sem þjóðin gæti verið án, ef
hún hugsaði um eitthvað annað en
skjótfenginn gróða, þá benda menn
á að án hagvaxtar og án öflugrar
framgöngu vinnandi stétta, geti
þjóðin gleymt þátttöku í dansinum
kringum gullkálfinn.
Og það er akkúrat þessi dans
sem á hug þjóðarinnar allan.
Auðvitað er það réttlætanlegt að
menn verði ríkir á kostnað náttúr-
unnar, hún mun aldrei svara fyrir
sig og svo er hún verðlaus nema
hún sé nýtt í þágu þegna. Þótt það
eyðist sem af er tekið, þá vitum við
öll að af nógu er að taka. Við get-
um öll starað mót umheiminum
með gyllta glýju í augum, bara ef
við viljum láta það hátterni spyrj-
ast. Og jafnvel þótt glóandi sól úr
gulli blindi okkur hvert og eitt,
fáum við áfram að njóta hagsæld-
arinnar sem hellir sér yfir okkur,
einsog gullregn á góðum degi, ef
við bara óskum þess að njóta lífs-
ins. Náttúran er vonlaus og verð-
laus, allt þar til við ákveðum að
þreifa á henni og breyta hverju
korni, hverjum grjótmola, hverri
þúfu, hverjum hrauk, hverjum
hjalla og hverju fjalli í glóandi gull.
Ef auðvaldið í henni Ameríku
brennir ekki úr okkur augun, áðu-
ren það arðrænir okkur, þá arð-
rænir það okkur fyrst og stingur
svo úr okkur augun með sínum gló-
andi spjótum.
Um daginn átti ég nokkra vini
sem ég hélt að myndu
hjálpa mér við að leiða
áfram þá sem gullsólin
hefur nú þegar blind-
að. Ég vildi með að-
stoð vina minna af-
stýra því að geislarnir
næðu að brenna úr
mönnum augum. Ég
vildi reyna að koma í
veg fyrir meiri bruna
en orðinn er og ég
vildi með ráðum og
dáð eyða því sem
glampinn hafði þegar
náð að grópa í ásjónu
þjóðarinnar.
Til að sanna fyrir mér og ýmsum
öðrum að ég gæti fengið vini mína
til að halda hlífiskildi yfir þeim
sem orðið hafa bruna að bráð, fór
ég sem einn af þessum vinstri-
grænu öfgamönnum á landsfund í
Hveragerði.
Sannfærður um að Vinstrihreyf-
ingin – grænt framboð myndi að-
stoða mig við að binda um augu
blindrar þjóðar, bar ég, ásamt
nokkrum útvöldum, upp eftirfar-
andi ályktun:
,,Landsfundur Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs haldinn
í Hveragerði helgina 7.– 9. nóv-
ember 2003 harmar að fram-
kvæmdir við Kárahnjúka séu hafn-
ar. Hin gríðarlegu umhverfisáhrif
eru með öllu óásættanleg. Engin
fullnægjandi rök hafa verið færð
fyrir arðsemi virkjunar og stóriðju
og nú þegar er ljóst að kostnaður
stefnir fram úr öllum áætlunum.
Ennfremur ályktar fundurinn að
ekki sé of seint að afstýra því
skelfilega umhverfisslysi sem
Kárahnjúkavirkjun yrði.“
Mér til mikillar undrunar vildu
menn helst af öllu láta þessa álykt-
un hverfa. En þegar ég kvartaði og
bað menn að leyfa umræður um
ályktunina og þegar að því kom að
umræður skyldu hefjast, gekk
fram kvenkyns varaþingmaður og
krafðist þess að ályktuninni yrði
vísað frá. Sagði þessi ágæti vara-
þingmaður að vegna tímaskorts og
vegna þess að mál þetta gæti ekki
talist annað en afturhvarf til for-
tíðar, yrðu fundarmenn að vísa
ályktun minni frá.
Svo fór að frávísunartillagan var
samþykkt og þóttist ég taka þeim
ósigri með karlmennsku. En í
framhaldi þeirrar samþykktar fór
stórmenni eitt þess á leit við fund-
armenn að þeir klöppuðu mér lof í
lófa fyrir þann dug og það þor sem
ég er sagður hafa sýnt síðustu ár-
in, þegar ég hef gert þá sjálfsögðu
skyldu mína að láta náttúru lands
míns njóta sannmælis.
Lófatakið var ósvikið og ég
beygði mig bljúgur.
Svikinn af samferðamönnum
mínum, særður af þeim flokki sem
ég hélt minn ágæta vin, játaði ég í
hreinskilni fyrir þeim sem spurðu,
að þarna nennti ég ekki frekar að
dvelja.
Ég yfirgaf salinn, ók af stað upp
Kambana og í þéttri þokunni á
Hellisheiðinni hugsaði ég um það
sem ágætur vinur minn sagði mér
nýverið um virkjanir. Hann sagði
að jarðvarmavirkjanir myndu á
næstu 10–15 árum valda slíkum
straumhvörfum að virkjanir á borð
við þá sem við Kárahnjúka á að
rísa, yrðu gamaldags ónytjungar.
Og hann bætti því við, að þegar við
förum í stórum stíl að geyma raf-
orku í formi vetnis, þá verði engin
þörf fyrir gamaldags virkjanir.
Þessi vinur minn sagðist ekki sjá
hver ætti svosem að geta grætt á
Fljótsdalsvirkjun, ekki myndi ís-
lenska þjóðin bera arð úr býtum.
Jú, hann sagðist svosem sjá ein-
hvern peningagróða, að verktakinn
fengi líklega eitthvað fyrir ómakið.
Hann sagði að kostnaður vegna
virkjunarinnar ætti eftir að fara
fullkomlega úr böndunum, því í
verksamningum væri að finna
meira en 1.000 klásúlur, sem gæfu
verktakanum kost á að krefja verk-
kaupann um hærri greiðslur. Og
hann vinur minn sagði að innan tíð-
ar myndu færir lögfræðingar
ítalska verktakans fjölmenna við
Kárahnjúka, til að auðvelda
streymi fjármagns frá Lands-
virkjun til verktakans. Svo bætti
hann vinur minn því við að bráðum
kæmi í ljós að hluti verksins myndi
frestast, vegna þess að ekki væri
eins auðvelt að klína steypunni á
hnjúkana og menn héldu í fyrstu.
Og hann vinur minn sagði að verk-
takinn myndi bara græða á öllum
töfum, því þær ættu rætur í slæmri
stærðfræðikunnáttu þeirra hjá
Landsvirkjun. Ja, svo bætti hann
því við að eigendur álversins sem á
að fá orkuna frá Fljótsdalsvirkjun
myndu líklega fara með umtalsverð
auðæfi úr landi. En sú staðreynd
vakti hjá honum vini mínum fleiri
spurningar en hún svaraði.
Þegar ég spurði hann vin minn
að því, hversvegna hann héldi að
svo margir hefðu gefist upp í bar-
áttunni gegn þessari skelfilegu
virkjun, svaraði hann því til að
hann ætti erfitt með að skilja þann
aumingjadóm, því hin eiginlegu
skemmdarverk væru ekki enn
komin til framkvæmda og hann
spurði á móti: – Ef það myndi nú
kvikna í anddyrinu á Árnastofnun,
ættum við þá að reyna að þegja yf-
ir því og láta logana teygja sig í
handritin?
Þessu svaraði ég neitandi, en
fékk þá aðra spurningu: – Eigum
við þá að þegja yfir framkvæmd-
unum við Kárahnjúka þar til menn
sökkva landi undir lón?
Í þokunni á Hellisheiðinni fóru
þessar vangaveltur vinar míns að
veita mér von, en um leið fann ég
að önnur samskipti mín við aðra
vini gerðu mér gramt í geði. Ég
áttaði mig á því að flokkur sem
ekki þorði að bera ábyrgð á þeirri
viðvörun sem ég hrópaði, var ekki
sá flokkur sem ég hafði haldið
hann vera. Ég hafði á sínum tíma
gengið í flokk sem kenndi sig við
umhverfisvernd, og þegar ég bað
flokkinn minn um að vernda um-
hverfið, sýndi hann ekki þann
styrk sem ég hélt hann eiga. Mér
leið einsog slökkviliðsmanni sem
fær það starf að horfa á handrit
brenna.
Á meðan ég ók heim í þokunni,
áttaði ég mig á því að ég yrði að
kveðja þann flokk sem ég hélt að
ég gæti treyst.
Og þegar ég kom heim í hana
Reykjavík varð þessi vissa mín að
einlægri sannfæringu sem síðan
hefur ekki gert annað en festa sig í
sessi. Enda verður vart annað sagt
en sannfæringin sé alvarlega föst í
huga mér þegar ég geri ég mér
grein fyrir því að flokkur minn
styður borgarstjórn, þar sem
Framsóknarflokkurinn situr einsog
púki á fjóshaug eða ormur á gulli –
með tögl og hagldir í peningastjórn
Orkuveitunnar. Íburður og spilling
eru þar í hverju horni og ekki
hægt að líta framhjá þeim viðbjóði
sem þar þrífst og hefur lengi þrif-
ist.
Við stjórn borgarinnar eru
mönnum svo mislagðar hendur að
ég gæti lengi haldið áfram að
benda á atriði sem eru fullkomlega
á skjön við það velsæmi sem mér
var sagt að Vg ætlaði að temja sér.
Við eigum fjöldann allan af
ágætu fólk í nefndum innan borg-
arkerfisins, fólki sem við þurfum
að styðja og efla. Þetta fólk er aft-
ur á móti háð duttlungum þeirra
sem með valdið fara. Þetta fólk
þarf í einu og öllu að fara að fyr-
irmælum atvinnumanna í faginu,
þeirra sem fá borgað fyrir að sinna
pólitísku starfi.
Opið bréf til Vinstrihreyfingar-
innar – græns framboðs
Kristján Hreinsson
skrifar um stjórnmál ’Svikinn af samferða-mönnum mínum, særð-
ur af þeim flokki sem ég
hélt minn ágæta vin, ját-
aði ég í hreinskilni fyrir
þeim sem spurðu, að
þarna nennti ég ekki
frekar að dvelja.‘
Kristján Hreinsson