Morgunblaðið - 20.02.2004, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. FEBRÚAR 2004 29
STAÐA hugvitsgreina á Íslandi
er þversagnakennd. Fjármagn hér
á landi rennur til vísinda og rann-
sókna í svipuðum mæli og annars
staðar. Um 3% af vergri þjóðar-
framleiðslu er varið til
þessara greina og er
framlag hins opinbera
þar af 1,2%. Þegar á
hinn bóginn er litið til
afrakstrar kemur í
ljós að þrátt fyrir
áþekkar fjárhæðir til
vísinda og tækni eru
framlög þekkingar-
greina til hagvaxtar á
ári hverju um fimmt-
ungur eða þaðan af
minna af því sem
þekkist í nágranna-
löndum.
Við 10% – nágrannar 50–70%
Á síðustu 50 árum hafa rannsóknir
og vísindi í Bandaríkjunum lagt til
um 50% af árlegum hagvexti. Í Jap-
an er samsvarandi framlag nærri
55% og í Bretlandi, Þýskalandi og
Frakklandi hefur þekkingarþróun
skapað um 75% af árlegum hag-
vexti frá því um miðja síðustu öld.
Grannar okkar í Finnlandi og Sví-
þjóð hafa náð sama marki á síðustu
árum. Þessi hagvöxtur er sagður
sjálfbær og æskilegur því hann
gengur ekki á auðlindir jarðar.
Sambærilegar úttektir eru ekki til
fyrir Ísland. Áætluð hlutdeild þekk-
ingargreina í hagvexti hér á landi
er um 10%. Þetta þýðir að hag-
vöxtur hér á landi byggist að mestu
á aukinni nýtingu náttúruauðlinda.
Hugvit okkar Íslendinga er ekki í
askana látið – líkt og hjá öðrum
þjóðum.
Eðlilega vaknar sú
spurning hvernig þetta
megi vera. Að því
gefnu að íslenskir hug-
vitsmenn standi er-
lendum kollegum jafn-
fætis, er eðlilegt að
áætla að fjármunum til
vísinda og rannsókna
sé illa varið. Vakandi
stjórnvöld hljóta að
kanna hið fyrsta hvort
Íslendingar geti deilt
fé til þessa málaflokks
með öðrum hætti og
þá með það að leiðar-
ljósi að þekkingarþróun skili sér í
sköpun arðbærra atvinnutækifæra
og aukinni velferð.
Segjast halda í vestur
en sigla í austur
Núverandi ríkisstjórn virtist vita
fyrir um áratug að með öflugum
samkeppnissjóðum, á borð við
RANNÍS, væri helst hægt að
tryggja árangur af vísindastarfi.
Þekktar reglur gilda um úthlutun
úr samkeppnissjóðum og fagleg
sjónarmið er þar höfð í öndvegi.
Árið 1993 stefndu stjórnvöld að því
að 25% af heildarumsvifum til rann-
sókna og þróunar rynnu í gegnum
samkeppnissjóði. Ljóst er að sú
stefnumótun náði ekki eyrum fjár-
veitingavaldsins. Á árinu 1986 voru
sjóðir RANNÍS nærri 11% af heild-
arútgjöldum til rannsókna og þró-
unar, en á árinu 2001 voru sjóðir
RANNÍS aðeins 3% af heildarút-
gjöldum. Í málefnum vísinda og
rannsókna sigla stjórnvöld í aðra
átt en þau segjast stefna. Þau segj-
ast sigla austur en halda í vestur.
Yfirvöld vísinda og rannsókna
bera mikla ábyrgð. Þau sá fræjum
hins sjálfbæra hagvaxtar. Blikur
eru á lofti um að fjármunum til vís-
inda og rannsókna sé ekki eins vel
varið hér á landi og annars staðar.
Nauðsynlegt er að stjórnvöld kanni
hvort svo sé og vinni á því bráðan
bug. Lausnin er þekkt; styrkjum
samkeppnissjóði rannsókna og þró-
unar.
Hugvitið er ekki
í askana látið
Ásgeir Friðgeirsson skrifar um
fjármögnun vísindarannsókna ’Að því gefnu að ís-lenskir hugvitsmenn
standi erlendum koll-
egum jafnfætis, er eðli-
legt að áætla að fjár-
munum til vísinda og
rannsókna sé illa varið.‘
Ásgeir Friðgeirsson
Höfundur er varaþingmaður
Samfylkingarinnar og ráðgjafi í
stefnumótun og almannatengslum.
HALLGRÍMUR Helgason rithöf-
undur vakti á dögunum athygli á
málvillu sem felst í nýjum vígorðum
Símans. Þrátt fyrir andsvör auglýs-
ingastofunnar, sem væntanlega er
hugmyndasmiðurinn í
þessu tilviki, stendur
eftir sú staðreynd að
hugmyndir gerast
ekki, þær eru fram-
kvæmdar; þeim er
hrundið í framkvæmd.
Tveggja metra
há gæði?
Enskuskotin vígorð
Símans eru því miður
einungis nýjasta dæm-
ið um áhrif enskrar
tungu á þá íslensku.
Það er orðið æ algeng-
ara að notað sé orðalagið að eitthvað
hafi gerst á síðasta ári („last year“) í
stað þess að segja á nýliðnu ári, á
liðnu ári eða í fyrra. Ennfremur láta
æ fleiri eignarfornafn ávallt standa
framan við orðið sem það á við (ensk
áhrif) í stað þess að setja það aftan
við orðið, eins og meginreglan er í ís-
lensku. (Dæmi: Ég og mín fjöl-
skylda/Ég og fjölskylda mín; Minn
besti vinur/Besti vinur minn,
o.s.frv.)
Annað nýlegt dæmi um áhrif
enskunnar er orðskrípið hágæða.
Nú auglýsa jafnvel virtustu fyrir-
tæki hágæða sjónvörp, síma, tölvur,
ísskápa og guð má vita hvað. Þessi
tæki hafa væntanlega
mjög há gæði og hærri
en þau sem keppinaut-
arnir bjóða. Á íslensku
segjum við að gæði séu
mikil eða lítil, ekki há
eða lág. Hér eru ensku
orðin „high quality“
mætt í íslenskum bún-
ingi en sá búningur er
að mínum dómi ekki
samboðinn þjóðinni.
Ég vara að þessu!
Við þurfum að vera vel
á verði því áhrifa ensk-
unnar gætir víða. Að hugsa á ensku
og snara hugsuninni yfir á íslensku
er að mínum dómi mun hættulegra
en að ganga hreint til verks og
„sletta“ ensku. Ef það gæti orðið
áhyggjufullum málverndunarsinn-
um til huggunar vil ég minna á að er-
lend áhrif á íslenskuna eru ekki ný
af nálinni. Fremst á öllum mynd-
bandsspólum er að finna varnaðar-
orð til áhorfandans um að heimild
hans til að nota spóluna sé takmörk-
uð. Þessi varnaðarorð bera yf-
irskriftina AÐVÖRUN. Þá yfirskrift
er mun víðar að finna. Á íslensku er
varað við einhverju en ekki að ein-
hverju. VIÐVÖRUN er því hið rétta
orð en AÐVÖRUN er danska orðið
„advarsel“ í íslenskum búningi.
Þetta er villa frá „dönsku árunum“
en hún lifir enn góðu lífi.
Ég vil að lokum vara fólk að þess-
ari þróun og óska eftir hærri gæðum
í almennri málnotkun. Þetta er ein-
ungis mín hugmynd en við getum öll
látið hana gerast!
Mætti ég biðja um
aðeins hærri gæði?
Bragi V. Bergmann
fjallar um málfar ’Ef það gæti orðiðáhyggjufullum mál-
verndunarsinnum til
huggunar vil ég minna á
að erlend áhrif á ís-
lenskuna eru ekki
ný af nálinni. ‘
Bragi V. Bergmann
Höfundur er kynningarfulltrúi
og íslenskukennari.
borgarráð látið falla
varnaðarorð vegna
þessa. Fullyrt er að
raforkukostnaður
muni hækka á höfuð-
borgarsvæðinu um
20% og að það svæði
muni líða mikið fyrir
þessar breytingar.
Ekki hefur undirrit-
aður upplýsingar um
hversu mikið kostn-
aður mun aukast við
breytinguna en veltir
jafnframt fyrir sér
hvort ekkert kostaði
að dreifa rafmagni á
svæðinu fyrir laga-
breytingu. Getur ver-
ið að það gleymist í
umræðunni?
Sameiginlegar
auðlindir
Talað er um fiskimiðin sem sam-
eiginlegar auðlindir og að greiða
skuli sérstakan skatt til lands-
manna af fiskveiðum. Fyrirtæki ut-
an höfuðborgarsvæðisins greiða
stærstan hluta af þeim skatti sem
rennur í sameiginlegan sjóð lands-
manna sem ráðstafað er í Reykja-
vík. Þá eru flest opinber störf
tengd sjávarútveginum í Reykjavík
sem nýtur þess í ýmsum tekju-
stofnum.
Orkuauðlindirnar eru sameigin-
legar auðlindir. Við vitum að
höfuðborgarbúar dæla ekki allri
orkunni undan fótum sér heldur er
hún líka sótt út fyrir svæðið úr
sameiginlegri auðlind landsmanna.
Að því gefnu er auðvitað eðlilegt að
landsmenn njóti að mestu sam-
bærilegs raforkuverðs. Það er
reyndar ekki svo heldur nokkuð
misjafnt og víða eru þéttbýlisstaðir
á landsbyggðinni sem greiða niður
kostnað við dreifikerfi á viðkom-
andi svæði. Á flestum stöðum er að
auki hærra orkuverð en á höfuð-
borgarsvæðinu þó munurinn hafi
NÚ fer fram umræða um jöfnun
flutningskostnaðar á landinu vegna
breyttra orkulaga og líklegrar
niðurstöðu svokallaðrar 19 manna
nefndar. Hafa forstjórar orkufyrir-
tækja á suðvesturhorninu sem og
minnkað á undan-
förnum árum.
Viðhorf
Viðbrögðin við hug-
myndum um jöfnun
flutningskostnaðar á
orku rifja upp viðhorf
of margra embættis-
manna í stjórnkerfinu
gagnvart því að störf
á vegum hins opinbera
eigi samkvæmt
byggðaáætlun að fara
út á land. Margir
þessara embættis-
manna setja í hand-
bremsu og bakkgír til
öryggis gegn svona
hugmyndum (stefnu
ríkisstjórnar) og vinna
að öfugri þróun í
mörgum tilfellum.
Skv. skýrslu Verslunarráðs,
minni ríkisumsvif margfalda tæki-
færin, fjölgaði opinberum störfum
um 1.300 á árunum 2000–2002. Þó
það eigi ekki að vera markmið að
fjölga opinberum störfum hefur
þeim fjölgað á höfuðborgarsvæðinu
og því er ekki tilviljun að svæðið sé
jafnöflugt og raun ber vitni. Þessi
störf eru viðbót við þau þúsundir
sem fyrir eru. Á sama tímabili hef-
ur opinberum störfum í mínu bæj-
arfélagi fækkað þrátt fyrir fyrr-
greinda stefnu um að færa opinber
störf út á land í kjarnastaði á
landsbyggðinni.
Þarna skiptir hugarfarið öllu
máli því mín tilfinning er sú að fyr-
ir hvert starf sem við í kjarna-
byggðunum leggjum til að fari
þangað, séu tugir embættismanna
fyrir sunnan sem berjast gegn því
með öllum ráðum. Við höfum auð-
vitað lítið í þá að segja því þeim
fjölgar jafnt og þétt og vex ásmeg-
in þegar þróunin er í þveröfuga átt
hjá okkur.
Eru sumar auðlindir
sameiginlegar?
Halldór Halldórsson fjallar um
jöfnun flutningskostnaðar
’Orkuauðlind-irnar eru sam-
eiginlegar
auðlindir. ‘
Halldór Halldórsson
Höfundur er bæjarstjóri á Ísafirði.
ÚTGERÐARMAÐUR og helblár
Sjálfstæðisflokksmaður í hálfa öld
spurði flaumósa á dögunum: ,,Hvað
er að? Er Davíð að missa tökin? Er
hann að sveigja af réttri leið?“
Maðurinn hafði séð í
Morgunblaðinu vitnað
í orð foringjans á Við-
skiptaþingi undir
fyrirsögninni: ,,Frelsið
átti aldrei að vera fyrir
fáa útvalda“. Var að
furða þótt manninum
brygði!
Flokksmaðurinn
dyggi bætti því við að
ekki væri hægt að
treysta Morgun-
blaðinu lengur. Í
greininni undir hinni
furðulegu fyrirsögn
hefði blaðið m.a. haft
eftir aðalritara eftir-
farandi útideyfu: ,,Ég
er sannfærður um að
stuðningur við þá
stefnu sem hér hefur
ríkt undanfarin ár
mun fljótt fjara út, ef
þess er ekki gætt að jafnvægi ríki á
markaðinum og ekki gíni fáir yfir of
miklu.“
Hinn óttaslegni útvegsmaður var
huggaður með því að aðalritari ráð-
stjórnar ætti hér einvörðungu við
fjölmiðlamarkaðinn, þar sem skoð-
analausir menn væru farnir að ybba
gogg og misbeita fjölmiðlum á and-
íslenzka vísu. Hann þyrfti ekki að
hafa neinar áhyggjur. Dregið yrði
um barkann á slíkum öfuguggum og
ættjarðarleysingjum. Eins og aðal-
ritari hefði margtekið fram hefði hin
nýja þjóðlífsbylting heppnazt ekki
sízt fyrir eindreginn stuðning allra
fjölmiðla, sem hefðu skilið sinn vitj-
unartíma.
Og hinn óttaslegni hagræðingur í
útvegsmannastétt gekk glaður leið-
ar sinnar.
Daginn eftir kom hann til baka
ævareiður. Spurði hvurn andskot-
ann sendisveinar vildu upp á dekk?
Hann hafði þá lesið í blaðinu sínu
grein eftir aðstoðarmann aðalritara
undir fyrirsögn sem hann kannaðist
of vel við: ,,Frelsi hinna mörgu, ekki
hinna fáu“.
,,Á þessi senditík kannski við að
allri sjómannastéttinni verði sleppt
lausri í fiskistofna okkar hinna, sem
kunnum að hagræða?“ Það gekk erf-
iðlega að stilla vininn. Hann heimt-
aði að fá skýringu á eftirfarandi
setningu í grein hjálparkokksins:
,,Atvinnulífið og umgjörð þess verð-
ur að vera í sátt við fólkið í landinu.“
,,Við viljum engan andskotans frið ef
hann á að kosta að krukkað verði í
kvótann okkar, sem við
höfum hagrætt fyrir
hundruð milljarða
króna!“ æpti hinn reiði
og kvaðst mundu klaga
bæði strákskrattann og
Morgunblaðið fyrir
aðalritara.
En það er fleirum
sem blætt hefir í froðu
yfir fregnum Morgun-
blaðsins. Á bls. 4 í
blaðinu 28. janúar sl. er
vitnað í ræðu formanns
Framsóknarflokksins í
Háskóla Íslands deg-
inum áður undir fyrir-
sögninni: ,,Hin nýja ís-
lenzka stefna er ekki
dýrkun gróðans“.
Undirritaður hafði
aldrei heyrt á þessa
nýju stefnu minnzt áð-
ur. Datt honum helzt í
hug að hún ætti rætur að rekja til
þess fordæmis, sem tveir banka-
stjórar KB bankans gáfu, þegar þeir
afþökkuðu aukagetu sem þeim þó
bar fyrir vel unnin störf.
En það eru fleiri sem ekki hafa
heyrt getið um hina ,,nýju íslenzku
stefnu“. Í Fréttablaðinu 17. febrúar,
ritar Hjálmar Árnason, alþingis-
maður Framsóknar og þingflokks-
formaður, grein, sem hann nefnir:
,,Hvað gengur á?“ Honum er öllum
lokið. Tínir til ýmsan óhugnað og
spyr: ,,Hvað veldur allri þessari
skelfingu í okkar samfélagi?“ Og
hann svarar sér sjálfur og drepur
strax á aðal-málið: ,,Í fyrsta lagi má
segja að græðgin hafi náð yfirtök-
um.“
Nú sýnist hin brýnasta nauðsyn
að verðandi forsætisráðherra boði til
ráðstefnu með liðsmönnum sínum og
geri grein fyrir hinni ,,nýju, íslenzku
stefnu“. Í leiðinni gæti stríðsherrann
útlistað hina spánnýju stefnu í utan-
ríkismálum: Að Ísland fari með
ófriði á hendur öðrum þjóðum ef for-
mönnum núverandi stjórnarflokka
býður svo við að horfa.
Hvað er að?
Sverrir Hermannsson
skrifar um stjórnmál
Sverrir Hermannsson
’Undirritaðurhafði aldrei
heyrt á þessa
nýju stefnu
minnzt áður.‘
Höfundur er fv. formaður
Frjálslynda flokksins.