Morgunblaðið - 04.03.2004, Blaðsíða 16

ERLENT
16 FIMMTUDAGUR 4. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÚSUNDIR sjía-múslíma gengu í
gær fylktu liði í gegnum Karbala,
sem er helgasta borg þeirra, og
hrópuðu slagorð gegn Bandaríkja-
mönnum annars vegar, og gegn „út-
lendum“ hryðjuverkamönnum hins
vegar. Reiði þeirra er mikil, ódæðin í
Karbala og við Kazimiyah-moskuna í
Bagdad í fyrradag, sem kostuðu hátt
á annað hundrað manns lífið, áttu sér
stað á helgasta degi ársins í dagatali
sjía-múslíma, á þeim degi þegar þeir
minnast þess er Hussein, barnabarn
Múhameðs spámanns, dó píslarvætt-
isdauða í Karbala fyrir 1.400 árum.
Þennan dag fengu sjítar í Írak
ekki að halda hátíðlegan á meðan
súnní-múslíminn Saddam Hussein
réð ríkjum í landinu – hann óttaðist
að slík hátíðarhöld efldu samstöðu
sjíta í Írak sem aftur hefði getað orð-
ið til að þeir gerðu uppreisn gegn
stjórn hans – og því var um stór-
viðburð hjá þeim að ræða í fyrradag.
Zarqawi grunaður
Arabískt dagblað í London, Al-
Quds, greindi í gær frá því að yfirlýs-
ing hefði borist frá al-Qaeda-hryðju-
verkasamtökunum þar sem þau
neita allri ábyrgð á ódæðunum í
fyrradag. Eykur þessi yfirlýsing á
óvissuna um það hverjir voru að
verki – þó að Jórdaníumaðurinn Abu
Mussab al-Zarqawi, sem sagður er
hafa tengsl við al-Qaeda, sé sterk-
lega grunaður um að hafa skipulagt
ódæðin.
„Ég held ekki að nokkur maður
viti hver gerði þetta,“ segir frétta-
konan Molly Bingham, sem búsett
hefur verið í Bagdad undanfarið ár, í
samtali við Morgunblaðið. „Hugsan-
lega var um erlenda aðila að ræða,
einhverja aðra en al-Qaeda, það er til
nóg af mönnum sem vilja hreinsa til í
íslam og líta svo á að sjítar séu villu-
trúarmenn. En þessi ódæðisverk
hefði ekki verið hægt að framkvæma
án aðildar og aðstoðar einhverra
Íraka,“ segir hún. „Útlendingur
hefði ekki getað keypt þau vopn í
Írak, sem var beitt í árásunum,
nema með aðstoð heimamanns.
Hversu stórt hlutverk einhverjir
Írakar léku er hins vegar afar
óljóst.“
Kynt undir spennu
Þrjú hundruð manns biðu bana í
hryðjuverkaárásum í Írak í febrúar-
mánuði og tilræðin í fyrradag gefa
mönnum ástæðu til að óttast að
marsmánuður verði jafnvel enn blóð-
ugri. Sumir fréttaskýrendur spá því
raunar að spennan muni magnast í
Írak, og enn fleiri eigi eftir að falla, í
aðdraganda valdaskiptanna sem
Bandaríkjamenn hafa boðað að muni
eiga sér stað 1. júlí nk.
Spenna í samskiptum trúarhóp-
anna og þjóðarbrotanna í Írak hefur
raunar verið að magnast undanfarna
mánuði, þetta er ekki í fyrsta skipti
sem ráðist er sérstaklega á sjíta og í
byrjun febrúar voru meira en 100
Kúrdar drepnir í árásum í borginni
Erbil í Norður-Írak.
Er talið líklegt að markmið ódæð-
ismanna í fyrradag, eins og í Erbil í
febrúar og öðrum árásum í Írak und-
anfarin misseri, hafi verið að kynda
enn frekar undir þessari spennu.
Hvað þeim gengur til með slíkum
markmiðum er ekki fullkomlega
ljóst – þó að auðvitað blasi við að at-
burðir eins og þessir grafa undan til-
raunum Bandaríkjamanna til að inn-
leiða vestræn gildi í þessum hluta
heimsins, og að það sé áreiðanlega
eitt af markmiðum ódæðismannanna
að valda Bandaríkjunum skaða.
Sennilega eru ódæðismennirnir að
reyna að hafa áhrif á hvað gerist í
Írak eftir að Bandaríkjamenn fram-
selja völd sín í hendur heimamönn-
um.
Viðbrögð Sistanis mikilvæg
Þannig má nefna þann möguleika
að ódæðismennirnir, sem talið er að
séu flestir súnnítar (hvort sem um er
að ræða dreggjar Baath-flokks
Saddams, íslamistann Zarqawi eða
róttæka íslamista, alls ótengda
Zarqawi og Baath-flokknum), vilji
stuðla að því að súnnítar í landinu
brýni járnin og komi í veg fyrir að
ríkisstjórn er lyti forystu sjíta – sem
eru mun fjölmennari en súnnítar í
Írak – taki við er Bandaríkjamenn
afsala sér völdum.
„Fyrst og síðast var þetta tæki-
færi til að ráðast á sjíta á stund þeg-
ar þeir voru samankomnir til að iðka
trú sína – en klofningurinn í íslam
veldur því að ýmsir eru ósáttir við
það hvernig þeir iðka trú sína,“ segir
Molly Bingham.
Hún segir miklu máli skipta
hvernig Ayatollah Ali al-Sistani,
helsti trúarleiðtogi sjíta í Írak,
bregst við á næstu dögum. „Ef hann
reiðist og segir sjítum að byrja að
drepa alla súnníta sem þeir mæta, þá
munu þeir gera það,“ segir hún.
Hins vegar séu vísbendingar um
að sjítar muni ekki – að minnsta
kosti ekki að svo stöddu – falla í þá
gildru, sem ódæðismennirnir hafa
lagt fyrir þá. „Ég held ekki að nokk-
ur Íraki telji að borgarastríð muni
bæta hag hans og sem stendur virð-
ist ekki sem sjítar ætli að bíta á agn-
ið. En aðeins tíminn mun leiða það í
ljós,“ sagði Bingham í samtali við
Morgunblaðið.
Ódæðum ætl-
að að kynda
undir spennu
AP
Fjöldaútför var haldin í Karbala í gær vegna sjítanna sem féllu í ódæðum í borginni í fyrradag.
Í yfirlýsingu, sem eignuð er al-Qaeda,
kemur fram að samtökin báru ekki ábyrgð
á ódæðunum í Írak í fyrradag. Davíð Logi
Sigurðsson, sem heimsótti Írak fyrir
skemmstu, rýnir í stöðu mála í landinu.
david@mbl.is
ER EKKI lágt fargjald allt sem
þarf? Ryanair, öflugasta lággjalda-
flugfélag Evrópu, lætur nú reyna á
það hvað farþegar eru tilbúnir að
leggja á sig til að fá sem ódýrast far,
og enn verður dregið úr rekstr-
arkostnaði hjá flugfélaginu.
Nýlega tilkynnti það, að ekki yrði
lengur hægt að draga fyrir gluggana
í farþegarými flugvéla félagsins, ekki
hægt að halla aftur farþegasætunum,
fjarlægðar yrðu höfuðpúðahlífarnar
á sætunum og einnig sætisvasarnir
þar sem venjulega er að finna örygg-
isleiðbeiningar og tímarit. Í staðinn
verða öryggisleiðbeiningarnar festar
aftan á sætin.
Þá sagði í tilkynningu félagsins að
ef til vill yrði farið að innheimta sér-
stakt gjald fyrir farangur sem far-
þegar láta setja í farangursrýmið, og
að leðuráklæði verði sett á sætin í
flugvélunum vegna þess að það er
auðveldara og ódýrara að þrífa og
endist lengur.
Með því að sleppa þessum „auka-
hlutum sem ekki er brýn þörf á“ í
nýjustu Boeing 737 þotum félagsins
lækkar kaupverð hverrar vélar um
hundruð þúsunda dollara, að við-
bættum viðhaldskostnaðinum sem
jafnan hlýst af því þegar sæti sem
hægt er að halla aftur brotna.
Paul Fitzsimmons, helsti tals-
maður félagsins, sagði að markmiðið
með þessu öllu saman væri að sparn-
aðurinn myndi skila sér til viðskipta-
vinanna.
Salernum fækkað
Margt af því sem er í farþegarými
flugvéla heyrir undir reglugerðir,
svo sem sætisólar, loftræsting, lýsing
og fjöldi útganga. En að öðru leyti
ráða flugfélögin því sjálf hvaða þæg-
indi þau bjóða farþegum sínum upp á
– ef nokkur.
Þannig væri félögunum frjálst að
hafa engin salerni í farþegarýminu á
styttri leiðum og bjóða farþegum
ekki vatn að drekka. Helsti keppi-
nautur Ryanair, easyJet, hefur
fækkað salernum um borð í vélum
sínum úr þrem í tvö – og í staðinn
komið fyrir farþegasæti sem skilar
félaginu tekjum.
Toby Nicol, yfirmaður hjá easyJet,
sagði að enginn hefði kvartað undan
þessum breytingum. „Ef maður býð-
ur ekki upp á ókeypis mat um borð
og sýnir engar kvikmyndir myndast
engar raðir við salernin. Í hefð-
bundnu flugi myndast slíkar raðir
eftir matinn og þegar kvikmyndinni
lýkur.“
Ennfremur dregur það úr líkunum
á að farþegar með vélum easyJet og
Ryanair sakni þessara hluta að leið-
irnar sem evrópsku lággjaldafélögin
fljúga eru flestar stuttar, að með-
altali um ein klukkustund, og sú
lengsta um tveir og hálfur tími.
Í Bandaríkjunum, þar sem flug-
leiðir eru yfirleitt lengri, er þróunin
hjá lággjaldafélögum öfug við það
sem er í Evrópu. JetBlue Airways,
sem er í örum vexti, býður lág far-
gjöld en líka leðurklædd sæti, sjón-
varp fyrir hvern farþega og aukið
fótarými. Delta Air Lines hefur fylgt
fordæmi JetBlue með því að bjóða
upp á gervihnattasjónvarp og tölvu-
leiki um borð í vélum lággjaldadótt-
urfélags síns, Song.
Ryanair lætur farþega sína ekki fá
sætisnúmer, enga ókeypis drykki
eða mat, enga ferðapunkta og býður
enga aðstoð við að ná tengiflugi. Fé-
lagið notar ekki aðalflugvelli, setur
strangar skorður við farang-
ursþyngd, gefur farmiðana yfirleitt
út á Netinu og farþegar fara ekki um
landgöngurana þegar þeir fara um
borð og frá borði.
Líklega engar kvartanir
Flugmálafræðingar segjast munu
verða hissa ef viðskiptavinir taka upp
á því að kvarta vegna nýjustu sparn-
aðarráðstafananna hjá félaginu. Far-
þegum sé mest í mun að fargjöldin
séu sem lægst. Einn fræðingurinn
hrósaði Ryanair og easyJet fyrir að
sleppa hlutum sem í rauninni væri
engin þörf fyrir á stuttum leiðum.
„Það skiptir litlu hvort hægt er að
halla sætinu aftur. Fólk tekur ekki
eftir því að það er ekki hægt að draga
fyrir gluggann. Og farþegarnir nota
sætisvasana yfirleitt sem ruslapoka,“
sagði fræðingurinn. Hann var líka
hrifinn af því að fækka salernunum,
en sagði að það yrði of langt gengið
ef félögin færu að láta farþegana
borga sérstaklega fyrir afnot af sal-
ernum.
Enn dregur Ryanair úr
þægindum farþega sinna
AP
Farþegar á leið úr vél Ryanair í Brussel. Ekki eru notaðir landgönguranar.
Segja markmiðið
vera að skila
sparnaðinum í
vasa viðskipta-
vinanna
London. AP.
’Það skiptir litluhvort hægt er að
halla sætinu aftur.‘
REPÚBLIKANINN Arnold
Schwarzenegger, ríkisstjóri Kali-
forníu, vann óvæntan sigur í at-
kvæðagreiðslu
meðal kjósenda í
ríkinu á þriðju-
dag um tillögur,
sem hann hefur
lagt fram og
miða að því að
reisa við fjárhag
Kaliforníu. Til-
lögur
Schwarzen-
eggers fengu
stuðning nær tveggja þriðju hluta
atkvæða en skoðanakannanir fyrir
atkvæðagreiðsluna bentu til að þær
yrðu felldar.
Tæplega þriðjungur kjósenda í
Kaliforníu studdi tillögur Schwarz-
eneggers fyrir mánuði en ríkis-
stjórinn hefur farið mikinn síðustu
vikur til að afla tillögunum fylgis.
Hann hélt fundi víða og safnaði um
10 milljónum dala í kosningasjóð,
sem notaður var til að auglýsa í
sjónvarpi og öðrum fjölmiðlum.
Schwarzenegger naut stuðnings
margra helstu leiðtoga demókrata í
málinu. Sagði ríkisstjórinn, þegar
úrslitin lágu fyrir að þau sýndu að
kjósendur vildu að repúblikanar og
demókratar ynnu saman.
Tillögurnar voru annars vegar
svonefnd tillaga 57, sem gerir ráð
fyrir því að Kaliforníuríki gefi út
skuldabréf fyrir 15 milljarða dala
til að ná endum saman. Hin til-
lagan, númer 58, gerði ráð fyrir að
þak yrði sett á útgjöld og að rík-
isþinginu verði bannað að sam-
þykkja frekari lántökur.
Schwarz-
enegger
vann sigur
Arnold
Schwarzenegger
Los Angeles. AP, AFP.