Morgunblaðið - 08.04.2004, Side 16

16 D FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er betra að þegja en
margt að segja,“ sagði Helgi
og vísaði okkur til sætis í
einni af stofunum á Gamla-
Hrauni. Bærinn stendur niðri
við sjó á milli Eyrarbakka,
eða Bakka eins og Helgi
nefnir plássið, og Stokks-
eyrar. Niður úthafsöldunnar
dynur í eyrum og sunnanúði af hafi umvefur
allt í mildum þokusudda. Fangelsið á Litla-
Hrauni, eða „vinnuhælið“ eins og Helgi kallar
þá landsþekktu stofnun, blasir við af tröpp-
unum. Helgi er löngu hættur öllum búskap
og segist helst slæpast þessa dagana. Bú-
skapnum á Gamla-Hrauni lauk óvænt þegar
óveður setti lokapunktinn.
„Það gerði ofsaveður af austri hér 1992.
Veðrið gekk til, það er það versta þegar
snýst í útsuður,“ segir Helgi. „Veðrið tók
helminginn af fjósþakinu og sama dag fóru
skepnurnar héðan og hafa ekki komið síðan.
Ég var með níu kýr, kálfa og tvo hesta.
Seinna reif ég það sem eftir var af þakinu svo
nú er fjósið þaklaust.“ Þennan óveðursdag
var ekkert í sjóinn, eins og Helgi orðar það.
Annað en 1960 þegar öldurótið ruddið brim-
varnargarðinum yfir túnin svo þau voru eins
og hraun yfir að líta. „Versta veðrið sem ég
man er líklega það sem gerði hér 1990 þegar
allir sjógarðar fóru og sjógarðurinn var
byggður upp á Eyrarbakka. Þá gekk sjór hér
alveg upp að bæ. Það fór allt á kaf.“
Fer vel með ellina
Helgi er fæddur á Bakka í Ölfusi 14. júní
1921 og verður því 83 ára í sumar. „Ég hef
stundum verið sagður ljúga því að ég sé
fæddur 1921. Ég fór til læknis á heilsugæsl-
unni á Eyrarbakka að láta sprauta mig gegn
flensu. Þegar ég var búinn að skrifa mig og
fæðingardaginn á blaðið horfði hann á mig og
blaðið til skiptis og sagði: Þú ferð vel með ell-
ina! Ég hafði heyrt það áður, hvað sem hæft
er í því.“
Eftir fyrsta ár æviár Helga á Bakka færði
fjölskyldan sig um set að Torfastöðum II,
næsta bæ við Alviðru þaðan sem Þorvaldur
Jónsson faðir Helga var ættaður, og bjó fjöl-
skyldan þar í fjögur ár. Móðir Helga var
Málfríður Sigurðardóttir frá Hlíð í Grafningi.
Haustið 1926 varð fjölskyldan fyrir áfalli.
„Pabbi fékk snert af lömunarveiki. Það
varð að tvístra barnahópnum, við vorum fjög-
ur systkinin og ég elstur,“ segir Helgi. Næst
honum var Steinþóra, fædd 1922, þá Sigurjón
fæddur 1924 og Guðgeir fæddur 1926. Mar-
grét Sigríður fæddist í Alviðru í Ölfusi 1928
og dó sama ár. Frá Torfastöðum lá leiðin að
Borg í Eyrarbakkahreppi. Fjölskyldufaðirinn
Þorvaldur dvaldist í Reykjavík meðan hann
var að ná aftur heilsu. Þau keyptu svo
Gamla-Hraun árið 1930.
„Þegar við komum hingað var smalað sam-
an öllum krökkunum,“ segir Helgi. Á Gamla-
Hrauni bættust í hópinn systkinin Sigurður,
fæddur 1934, og Þorbjörg Hulda, fædd 1940.
„Við vorum fyrst í torfbæ eins og þá var al-
gengt. Sigurður Gíslason, móðurafi minn,
byggði svo þetta hús 1934. Hann var trésmið-
ur og útgerðarmaður og byggði öll stærstu
húsin á Eyrarbakka fyrir 1930. Þar á meðal
Vinnuhælið,“ segir Helgi. Mörgum árum síð-
ar, eða 1945, byggði Helgi svo sjálfur við bæ-
inn á Gamla-Hrauni.
Að heiman til vinnu
Helgi leitaði sér vinnu utan heimilisins og
var löngum við byggingarvinnu. Fyrst fór
hann til vinnu hjá setuliðinu í Kaldaðarnesi.
„Ég var þar heilt sumar og þótti vistin
ágæt. Það var aldrei gerð árás á okkur.
Fyrst vann ég í flugvellinum og svo við
braggasmíð og svoleiðis. Þar kynntist ég
mörgum ágætum Bretum.“
Ólíkt mörgum ungum mönnum af Suður-
landi segist Helgi hvorki hafa verið til sjós né
farið á vertíð. Hann hélt sig þess í stað við
smíðarnar þegar hann var ekki heima við bú-
störfin.
„Ég fór að vinna á Selfossi og var fyrst hjá
„Hallæris-Fúsa“, Vigfúsi Guðmundssyni.“
– Hvers vegna fékk hann þetta viðurnefni?
„Það var allt í hallæri hjá honum. Fátæktin
var svo mikil. Þeir sem bjuggu og höfðu
skepnur höfðu arð af þeim. Gátu étið skepn-
urnar og selt eitthvað af kjöti og mjólk í
mjólkurbúið. Svo voru menn hér með mikla
kartöflugarða og höfðu meira upp úr þeim en
skepnunum. Á Gamla-Hrauni höfðum við 24
tonn af mjólk á ári og annað eins af kart-
öflum. Við sáum meðal annars spítalanum í
Landakoti fyrir kartöflum og seldum tugi
tonna. Það er sendinn jarðvegur hér og við
keyrðum þara í garðana yfir veturinn. Svo
„Ég þoli
ekki fargan“
Helgi á Gamla-Hrauni hefur
búið einn frá því móðir hans
lést 1978. „Ég hef enga hús-
hjálp og hef aldrei haft. En ég
er vanur húsverkum…
Sænskur maður sem kom
hér sagði að það væri eins og
ég hefði tvær konur!“