Morgunblaðið - 08.04.2004, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 2004 D 17
var mokað úr þessu rétt áður en sett var nið-
ur. Þangið er mjög góður lífrænn áburður.
Það er best að taka hann lifandi úr fjörunni.
Þegar gerði í sjóinn barst þarinn upp að
ströndinni.“
Fullur hnefi af vindlum
Helgi vann m.a. hjá Almenna bygginga-
félaginu við stækkun Ljósafossstöðvar og
vann við smíðar á Selfossi og víðar.
„Sumarið 1944 vorum við á Þingvöllum að
búa staðinn undir lýðveldishátíðina. Ég fór
heim kvöldið fyrir hátíðina því það var slag-
veður og spáði illa. Það rigndi óskaplega mik-
ið á þjóðhátíðardaginn.
Þegar búið var að ganga frá eftir hátíðina
létu þeir Árni Snævarr verkfræðingur og
Gústav Pálsson, forstjóri Almenna bygginga-
félagsins, mig vera yfir við byggingu sum-
arbústaðar Ólafs Thors. Ólafur varð svo for-
sætisráðherra um haustið.“
Helgi segist hafa kynnst Ólafi lítillega þeg-
ar hann kom að athuga hvað byggingu bú-
staðarins leið.
„Ólafur kom með fullan hnefa af vindlum
og sagði mér að dreifa þessu á karlana. Við
vorum einir átta við bygginguna. Ég hef aldr-
ei notað tóbak og ekki vín heldur – en ég pú-
aði vindlana frá Ólafi. Hann kom með þetta
af kumpánaskap.“
Eins og með tvær konur
Helgi býr einn og hefur gert frá því móðir
hans dó 1978. „Ég giftist aldrei, því ég þurfti
að hjálpa foreldrum mínum. Þeir voru heilsu-
veilir og móðir mín sérstaklega þegar hún fór
að eldast. Búskapurinn er slítandi. Vissulega
langaði mig að festa ráð mitt og fékk tæki-
færi til þess.
Ég var að læra sund í Hveragerði og
kynntist Lárusi Rist. Kynni okkar urðu
þannig að hann vildi gefa mér dóttur sína.
Hún var ekki mótfallin því, en það varð ekki.
Ég var hjá Lárusi í tvær vikur og lærði að
synda á tæpri viku. Eftir vikuna synti ég
hálfan annan kílómetra.“ Helgi segist ekki
hafa verið alveg ókunnugur sundiðkun þegar
hann fór á námskeiðið. „Ég var vanur að fara
hér í sjóinn og notaði björgunarhring til að
synda á. Þegar ég kom úteftir kenndi Lárus
mér að bera mig að því að synda án hrings-
ins.“
Það vekur athygli hvað allt er snyrtilegt og
vel til haft á heimilinu. Skyldi Helgi hafa hús-
hjálp?
„Ég hef enga húshjálp og hef aldrei haft.
En ég er vanur húsverkum. Þegar móðir mín
fór að verða öldruð og gat ekkert gert í
nokkur ár varð ég að bæta húsverkunum á
mig með búskapnum. Það er mikið snyrtifólk
í minni ætt, sérstaklega móðurættinni.
Sænskur maður sem kom hér sagði að það
væri eins og ég hefði tvær konur!“
Líkburður úr fjörunni
Brimgarðurinn við Eyrarbakka er vett-
vangur örlagaatburða, líkt og 1. apríl 1937
þegar togarinn Loch Morar fórst með manni
og mús. Ekki leið á löngu uns líkin tók að
reka á fjöruna við Gamla-Hraun.
„Þeir sáu strandið frá Stokkseyri því skip-
verjar skutu upp flugeldum. Björgunarmenn
fóru strax um morguninn og fremstur í flokki
var Jón Sturlaugsson, sem bjargaði mörgum
úr lífsháska um ævina. Togarinn hafði
strandað á Framnesboða hér suðaustur af
bænum. Skipið sökk í brimgarðinum. Það er
hægt að fara á strandstaðinn á báti þegar ró-
legt er í sjó, en þarna varð litlu bjargað. Svo
fóru líkin að fljóta upp og þegar áttin var
þannig bárust þau að landi. Við sáum hér að
heiman þar sem líkin lágu í fjörunni. Þau
voru öll allsber. Ég bar upp nokkur lík með
öðrum. Skipstjórann rak strax um morguninn
og var enn volgur þegar hann barst til lands.
Hann var lítill og feitlaginn. Líkin voru látin
inn í skúr þar sem þau voru kistulögð. Svo
voru þau flutt út á Bakka og grafin þar í
kirkjugarðinum.“
Hagur á tré, járn og fleira
Auk þess að vinna við húsasmíðar hefur
Helgi komið að eldsmíði og smíðað húsgögn
og báta svo nokkuð sé nefnt. Heimili hans
prýða bókaskápar, bókahillur, borð og fleira
sem hann hefur smíðað. Hann sýnir okkur
verkfæri sem hann smíðaði í eldsmiðju, til
dæmis stórt og mikið kúbein. Trilla sem hann
smíðaði fyrir sjálfan sig hvílist úti í skúr á
Gamla-Hrauni, að sögn Helga, full af drasli.
En hvar lærði Helgi bátasmíðina?
„Ég fylgdist með gömlum manni, Sigurjóni
Jóhannessyni, sem smíðaði báta hér á
hlaðinu. Ég lærði af honum og sjálfum mér
að smíða bátana. Hann átti hér tvo syni, ann-
an á Bakkanum og hinn á Stokkseyri. Þeir
voru báðir við bátasmíðar og smíðuðu upp-
skipunarbáta fyrir Kaupfélag Árnesinga og
Vesturbúðina, sem var dönsk verslun.“
Bátur sem Helgi smíðaði sér 1948 var knú-
inn handsnúinni vél. Helgi sat um borð og
sneri sveif og hver snúningur sneri skrúfunni
níu hringi. Þessi útbúnaður skilaði bátnum
jafn hratt og ef honum var róið. „Ég fór á
bátnum hér út fyrir brimgarðinn á þyrskling.
Dorgaði með annarri hendi og andæfði á
sveifinni með hinni,“ segir Helgi.
Rafmagnið heillaði
Helgi heillaðist af rafmagninu sem ungur
maður og smíðaði ýmis rafknúin tæki, meðal
annars útvarpssendi, og sendi út eigin munn-
hörpuleik. „Ég var hálfgerður krakki, bara 16
ára, þegar ég smíðaði senditækið. Það var
hægt að hlusta á það í útvarpinu. Ég lærði
svolítið um Marconi og heilmikið af Thomasi
Alva Edison.“
Helgi er með verkstæði í kjallaranum á
Gamla-Hrauni. Þar úir og grúir af margs
konar tólum og tækjum. Undir vegg stendur
rennibekkur sem Helgi smíðaði 16 ára gam-
all. Í fyrstu var bekkurinn fótstiginn en er nú
knúinn af rafmótor. Eins er þar hjólsög sem
Helgi smíðaði. Hann keypti sér austurrískan
rennibekk fyrir 35 árum. Fyrsta verkefnið í
bekknum var að renna ný handföng úr öx-
ulstáli í stað steyptra plasthandfanga sem
verksmiðjan útbjó bekkinn með.
Helgi sagði okkur að hann hefði smíðað
þrjú sjálfstýritæki í báta. Síðasta tækið,
kompásþræll að enskri fyrirmynd, var full-
komnast og afar nákvæmt að sögn Helga.
Tækið segist hann hafa smíðað fyrir um
hálfri öld. Hann dregur kompásþrælinn und-
an bedda. Völundarsmíð og nosturslegt að
allri gerð. „Ég þurfti ekki nema að stilla á
ákveðna gráðu og þá stýrði tækið í rétta átt.
Það var fljótara að stýra á rétta stefnu en
þegar ég var við stýrið.“
Fyrsta rafgirðingin
Áður en rafveita kom að Gamla-Hrauni
setti Helgi þar upp vindorkustöð sem fram-
leiddi rafmagn fyrir bæinn. Hann sagði okk-
ur frá því hvernig hann útbjó fjarstýringu
fyrir vindmylluna og gat stöðvað hana eða
sett af stað innan úr bænum. Merkin til myll-
unnar sendi hann um sömu lagnir og fluttu
rafmagnið frá vindorkustöðinni. Nú stendur
undirstaðan ein eftir af vindmyllunni. „Ég
var slyngur rafvirki og lagði allt rafmagn í
þetta hús,“ segir Helgi. Hann segir okkur frá
því hvernig hann setti upp fyrstu rafgirð-
inguna í sinni sveit, ef ekki á Íslandi. Þá hafði
hann aldrei heyrt af rafgirðingum en datt
þetta í hug árið 1941 og háspennukefli úr
Gamla Ford gaf stuðið í girðingarstrenginn.
Nýjasta uppfinning Helga er okkur sýnd í
miklum trúnaði og tekið af okkur loforð um
að ljóstra ekki neinu upp um tækið. Að sögn
Helga er það mjög byltingarkennt og gæti
gjörbreytt öllu grasfari á jörðinni. Með því að
beita tækinu segist Helgi hafa örvað jarð-
argróður og unnið bug á sníkjudýrum sem
spilla uppskeru. En hvers vegna má ekki
segja frá tækinu?
„Það skapar svo mikið fargan. Ég er orð-
inn svo gamall að ég þoli ekki fargan.“
Laginn við viðgerðir
„Ég er þekktastur fyrir að gera við allt
mögulegt,“ segir Helgi. „Ég hef starfað í
aukavinnu við að laga úr og klukkur. Svo hef
ég gert við sjónauka, útvarpstæki, sjónvarps-
tæki, myndsegulbönd og margt fleira. Ég er
sjálfmenntaður í þessum fræðum og það er
fátt í þeim sem ég hef ekki skilgreint. Ég
endurbæti tækin þannig að þau hætta að
bila! Sjónaukar hafa dottið og myndin orðið
tvöföld, ég laga það. Flottasti sjónaukinn sem
ég fékk til viðgerðar stækkaði 16 sinnum.
Hann var gefinn formanni einum. Þetta var
flókinn sjónauki og þurfti að passa að glopra
honum ekki í götuna. Ég varð að breyta sjón-
aukanum svo hann stækkaði tífalt og þá var
hann í lagi.“
Helgi segist aldrei hafa smíðað klukku en
gert við þær margar og smíðað stykki sem
höfðu bilað eða týnst.
„Síðasta klukkan sem ég smíðaði í var
keypt 1930. Þetta var forláta klukka, geysi-
lega flott. Það var búið að fara með hana til
úrsmiðs sem hafði hreinsað hana en ekki get-
að lagað. Ég smíðaði stykki í klukkuna og tók
úr henni annað sem var ónothæft. Útlitið á
klukkunni var frábært og fólkið sem á hana
líka frábært.“ Það þarf ekki að taka það fram
að auðvitað fór hún að ganga eins og klukka!
Af því sem Helgi hefur gert við þykir hon-
um úrin merkilegust. „Það er það fínasta. Ég
hef gert við mörg hundruð úr, gætu verið á
annað þúsund. Stundum lágu fyrir 20 úr sem
þurfti að gera við. Hingað var stríður
straumur af fólki með hluti sem þurfti að
gera við.
Ég er eiginlega hættur öllum viðgerðum.
Þarf ekkert að standa í þeim lengur. Hef
nóga peninga, er einsamall og mátulega spar-
samur.“
En hvernig líða dagarnir?
„Ég slæpist. Svo þarf ég að elda ofan í mig
og svoleiðis. Það er verst að ég get varla
gengið lengur – er orðinn svo slæmur í löpp-
unum.“
Morgunblaðið/RAX
Helgi er með verkstæði í kjallaranum á Gamla-
Hrauni. Þar úir og grúir af margs konar tólum og
tækjum. Meðal annars er þar rennibekkur sem
Helgi smíðaði 16 ára gamall. Í fyrstu var bekk-
urinn fótstiginn en er nú knúinn af rafmótor. gudni@mbl.is, rax@mbl.is
Að eigin sögn hefur Helgi smíðað þrjú sjálf-
stýritæki í báta. Það síðasta, kompásþrællinn, var
fullkomnast og nákvæmast. Tækið var lagt ofan á
segulkompás, nam stöðu kompásrósarinnar og
stýrði bátnum á valda stefnu.