Pressan - 27.02.1992, Blaðsíða 36

36
FIMMTUDAGUR PRESSAN 27. FEBRÚAR 1992
Töffara
Steinunn
Halldórsdóttir
stjórnmálafræðispekúlant
og söngnemi
„Svona gœja...þú veist
dömuhúkkara, á stór-
um amerískum bíl."
Stefán
Jónsson
leikari
„Mér detta í hugýmsir
töffarar og þá sérstak-
lega Bobby Harrison. “
Helga
Stefánsdóttir
leikmynda- og
búningahönnuður
„Mér dettur í hug
svona hallœrisleg
týpa."
Eyþór
Amalds
tónlistarmaður
„John Wayne.
Ása Björk
Ólafsdóttir
alvegaðverða
myndlistarkona
„Það eru svona hljóm-
sveitagæjar sem þurfa
að vera voðalega
kaldir út á við...yfirleitt
karlmaður sem má
ekki sýna tilfinningar. “
Steingrímur
Másson
kvikmyndagerðarmaður
„Sólgleraugu og leður-
jakki."
Ingibjörg Gréta
Gísladóttir
leikkona
„George Michael.
Alfreð
Gíslason
handknattleiksmaður
„Fyrst og fremst ein-
hver sem þykist vera
eitthvað annað en
hann er."
Berglind
Jónsdóttir
módel
„Dóttir mín...hún er
töffarinn minn."
«1
KfíuFBUST ÞfSS
AÐÍSIENSKI
BÍMUHIN
YKBILATINN UUS
Norski saksóknarinn krafðist
dauðadóms yfir Ólafi Péturs-
syni vegna hlutdeildar hans í
stríðsglæpum nasista. Hann
var hins vegar dæmdur til 20
ára hegningarvinnu. Þegar ís-
lensk stjórnvöld höfðu fengið
hann lausan úr fangelsi flutti
hann til íslands og bjó þar til
dauðadags, 1972.
Fyrstu viðbrögð almennings og hluta ríkisstjórnarinnar við kröfu Wiesenthal-stofnunarinnar um
framsal eða íslertsk réttarhöld yfir Eðvald Hinrikssyni, öðru nafni Evald Mikson, vegna meintra
stríðsglæpa voru að stilla málinu upp sem árás á íslenskan ríkisborgara. Þessi viðbrögð minna á
afstöðu íslenskra stjórnvalda árið 1947 þegar þau fengu Ólaf Pétursson lausan úr fangelsi í Nor-
egi, en þar hafði hann verið dæmdur til 20 ára hegningarvinnu vegna stríðsglæpa.
Hinn 31. maí árið 1947 var
kveðinn upp dómur f lög-
mannarétti Gulaþings í Bergen
í Noregi yfir Ólafi Péturssynj,
Hann var fundinn sekur um að
hafa starfað fyrir leyniþjón-
ustu þýska hersins á hemáms-
árum hans í Noregi og með
störfum sínum fyrir hana átt
þátt í dauða og fangelsisvist
fjölmargra Norðmanna.
Saksóknari fór fram á
dauðadóm yfir Ólafi en meiri-
hluti dómaranna dæmdi hann
til 20 ára hegningarvinnu.
Ólafur var fundinn sekur
um að hafa komið hátt f fimrh-
tíu manns undir hendur þýsku
leyniþjónustunnar. Af þeim
herliðinu í Danmörku um borð
f íslensku skipi. Esju, áður en
það lagði frá bryggju í Kaup-
mannahöfn á leið til íslands.
Ólafur hefði síðan verið send-
ur til Noregs að beiðni norskra
lögregluyfirvalda til að bera
Vitni. Við yfirheyrslur yfir
honum kom síðan í Ijós að
hann hefði framið alvarleg af-
brot. Bjarni sagði að athugun
utanríkisráðuneytisins hefði
leitt f ljós að ekki hefði verið
farið eftir réttum reglum við
handtöku Ólafs og framsal
hans til Noregs og hefði ráðu-
neytið óskað eftir skýrslu frá
norskum stjórnvöldum um
þetta mál. Bjami sagðist ekki
Bjarni Benedikts-
son, þá utanríkis-
ráðherra, tók mál
Ólafs Pétursson-
ar upp í ríkis-
stjórninni. Hann
greindi frá því að
fjölskylda Ólafs
leitaði mjög fast
eftir aðstoð ráðu-
Jóhann Jósefs-
son fjármálaráð-
herra taldl
áatæðulaust að
bfða eftir skýrslu
Norðmanna ef
réttarreglur hefðu
verlð brotnar á
Ólafi.
Garðar Þor-
steinsson, þing-
maður Sjálfstæð-
isflokks, sagði að
Ifta bærl á málið
„prinsipelt" og fá
mannlnn fram-
seldan sem Is-
lending.
neytisins.
voru 9 ýmist skotnir í Noregi
eða létust í þýskum fangabúð-
um. Frá þessu máli hefur með-
al annars verið greint í bók 111-
uga og Hrafns Jökulssona. ís-
lenskum nasistum. og er hér
stuðst við gögn er birtast í
þeirri bók.
MÁLIÐ TEKIÐ FYRIR í
UTANRÍKISMÁLANEFND
Tæpum þremur mánuðum
áður en dómurinn var kveðinn
upp kom mál Ólafs Pétursson-
ar fyrir utanríkismálanefnd
Alþingis. Þar gerði Bjarni
Benediktsson. þáverandi Utan-
ríkisráðherra. grein fyrir því
að ættingjar Ólafs leituðu
mjög fast eftir því að íslensk
stjómvöld færu fram á framsal
hans. í máli Bjama kom frajn
að Ólafur hefði verið handtek-
inn sumarið 1945 af breska
treysta sér til að gera meira í
málinu fyrr en þcssi skýrsla
bærist. en spurði nefndarmenn
hvort þeir teldu ástæðu til
frekari aðgerða.
Jóhann Jósefsson. atvinnu-
og fjármálaráðherra. sagðist
álfta að ef réttarfarsreglur
hefðu verið brotnar á piltinum
væri varla ástæða til að bíða
skýrslunnar áður en gripið
yrði til frekari aðgerða.
Þrátt fyrir þessa skoðun Jó-
hanns samþykkti nefndin að
bíða svars frá Norðmönnum.
EKKI SPURNING UM
HVERSU LJÓTT MÁLIÐ
ER - AÐALATRIÐIÐ
AÐ ÓLAFUR ER
ÍSLENDINGUR
Næst kom málið til kasta ut-
anríkismálanefndar 2. maí
1947.
Bjami Benediktsson greindi
nefndinni þá aftur frá málinu
og minntist aftur á formgalla á
afhendingu breska herliðsins á
Ólafi til Noregs. Bjarni lýsti
þeirri persónulegu skoðun
sinni að vafasamt væri að
krafa íslendinga um framsal á
þessari forsendu yrði tekin til
greina, jafnvel þótt málið
kynni að fara til alþjóðadóm-
stóla.
Hans G. Andersen, þá þjóð-
réttarfræðingur utanríkisráðu-
neytsins, greindi nefndar-
mönnum einnig frá málavöxt-
um og sagði meðal annars að
mál Ölafs væri svo ljótt að
framtalskrafa héðan mundi
mælast illa fyrir í Noregi og
ekki yrði fallist á hana. Hann
benti auk þess á að skiptar
skoðanir væm um hvort fram-
talskrafa ætti að koma frá ein-
staklingi eða ríkisstjóm.
Garðar Þorsteinsson. þing-
maður Sjálfstæðisflokks, sagði
hæpið að meta mál út frá því
hversu ljót þau væru. Líta
bæri á málið prinsipelt og fá
manninn framseldan sem ls-
lending. Hermann Jónasson.
formaður Framsóknarflokks.
var sömu skoðunar. Einar 01-
geirsson, formaður Sósfalista-
fiokks. sagðist telja eðlilegt að
láta dóm ganga í Noregi en
fara síðan fram á náðun. Ás-
geir Ásgeirsson. þingntaður
Alþýðuflokks. vildi að af ís-
lands hálfu yrði gerð hæversk
krafa um framsal.
Garðar Þorsteinsson. Hcr-
mann Jónasson og Páll Zóp-
haníasson. þingmaður Frarn-
sóknarfiokks. vom hins vegar
harðir á því að krefjast bæri
framtals og halda fast við þá
kröfu og skjóta málinu til al-
þjóðadómstóla ef Norðmenn
yrðu ekki við kröfunni.
NOREGSKONUNGUR
VÍSAÐI ÓLAFI ÚR LANDI
Frá þessum fundi fóm ríkis-
stjómin og utanríkisráðuneyt-
ið að beita sér af fulium þunga
í málinu. Ekki var þó farið
fram á framsal fyrir réttar-
höldin. sem hófust 19. maí.
Dómurinn tók hins vegar af-
stöðu til formgallans á hand-
tökunni og hafnaði honum.
Fulltrúi íslenska utanrikis-
ráðuneytisins sat við hlið verj-
Hermann Jónas-
son, formaður
Framsóknar, vildi
líka fá manninn
framseldan til ís-
lands.
Einar Olgeirsson,
formaður Sósíal-
istaflokksins,
vildi láta Norð-
menn dæma Ólaf
en krefjast síðan
náðunar.
Ásgeir Ásgeirs-
son, þá þingmað-
ur Alþýðuflokks,
vildi leggja fram
hæverska kröfu
um framsal.
anda Ólafs við réttarhöldin í
Bergen og átti hann í viðræð-
um við fulltrúa norska dóms-
málaráðuneytisins um hugsan-
legt framsal Ólafs eftir að
dómur væri kveðinn upp. Síð-
an var málið sótt af fullum
þunga; fyrst í gegnum sendi-
ráð Islands í London og frá
sendiráðinu í Osló eftir að það
var opnað. Eftir nokkurt þref
féllust norsk stjórnvöld á að
vísa Ólafi úr landi án sakar-
uppgjafar ,.af sérstakri tillits-
semi“ við ísland. Þar sem
konungur Noregs var sá eini
sem hafði umboð til slíks
þurfti að taka málið fyrir á rík-
isráðsfundi og var það gert í
ágúst 1947.
Ólafur Pétursson kom síðan
til Islands 17. þess mánaðar.
ALDREI VAFI
UM SEKT ÓLAFS
Allan tímann sem íslensk
stjórnvöld höfðu afskipti af
málinu lék aldrei nokkur vafi
á sekt Ólafs. Hann hafði sjálf-
ur játað á sig öll þau atriði
sem hann var fundinn sekur
um. Enginn þeirra sem komu
nálægt máli. hvort sem það
voru ráðherra. nefndarmenn
utanríkismálanefndar eða
embættismenn. hefði átt að
velkjast í nokkrum vafa um
það. Þeir kusu hins vegar að
líta framhjá því en leggja í
staðinn ofuráherslu á form-
galla á framsali breska her-
liðsins á Ólafi til Noregs.
Það var þó ekki vegna þess
formgalla sem Ólafi var vísað
úr landi. Dómurinn í Bergen
hafnaði því atriði og ekkert í
norskum gögnum sem birst
hafa um málið bendir til að
þessi formgalli hafi haft áhrif
á afstöðu þarlendra stjórn-
valda. Ólafi var sleppt ..af sér-
stakri tillitssemi" við íslensk
stjórnvöld og vegna þeirrar
áherslu sem þau lögðu á mál-
ið.
HVERNIG GETUR
STRÍÐSGLÆPAMAÐUR
í SVO STÓRUM STÍL
SLOPPIÐ VIÐ
REFSINGU?
Mál þetta vakti nokkra at-
hygli í Noregi. enda voru
glæpir Ólafs kunnir flestum
Norðmönnum. Þar gekk hann
undir nafninu ..íslenski böðull-
inn". Niðurstöðum málsins
var mótmælt; bæði í dagblöð-
um og eins í stórþinginu.
Sem dæmi um andann í
þessum mótmælum skal hér
birtur kafii úr ræðu sem þing-
maðurinn Dailand hélt er hann
fylgdi fyrirspurn sittni um
málið úr hlaði: ..Pétursson var
fyrst dæmdur 1947. Sennilegt
má telja. að dómurinn hefði
orðið mun þvngri en 20 ára
fangelsi ef hann hefði verið
dæmdur fyrr. Eins og sjá má.
var hann einn hinn ntesti skað-
ræðismaður þeirra. sem við
höfðurn í Noregi á stríðsárun-
um.
Þegar það varð kunnugt. að
norsk yfirvöld hefðu látið
þennan mann lausan og afhent
hann íslenskum yfirvöldum.
vakti það ekki litía gremju. _
sérstaklega vestanljalls. Spurt
var um það. hvemig það gæti
verið. að stríðsglæpamaður í
svo stórum sti'l gæti sloppið
við refsingu."
Gunnar Smári Egilsson