Pressan - 28.05.1992, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR PRESSAN 28. MAI 1992
25
E R L E N T
Leyf mér að geta...
þú ert í serbnesku
viðræðunefndinni!
Verður útbreiðsla kjarna-
vopna hamin?
Þegar Alexander Tsjeryshev
var að vaxa úr grasi á sjötta ára-
tugnum voru kjamorkutilraunir
aðaláhugamál hans. Og það leið
sjaldan langur tími milli þess,
sem hann gat fylgst með risa-
vöxnum sveppskýjunum rísa
upp úr eyðimörkum Kazakhst-
ans. Hann var ekki gamall
drengur þegar hann hafði einsett
sér að smíða sprengjur þegar
hann yrði stór.
Núna er dr. Alexander
Tsjemyshev forstöðumaður eðl-
isfræðirannsókna í Arzamas-16,
sem er leyniborg rúmlega 300
km austur af Moskvu. Það er
núna fyrst, sem gjömingaþoku
Kalda stríðsins er að létta og
borgin og íbúar hennar að koma í
ljós. Og í fyrsta skipti á ævinni er
Alexander með bakþanka.
„Hér áður fyrr mátti ég ekki
segja neinurn að ég smíðaði
kjamorkuvopn. Núna má ég
segja það hverjum, sem heyra
vill, en ég vil ekki játa það. Og
ég sé það á konunni minni
hvemig málum er komið. Hún er
sífellt útkeyrð og eyðir öllum
tíma sínum í að leita að mat,“
segir Alexander í samtali við
breska blaðið The Independent.
Ibúar leyniborganna nutu áður
alls konar forréttinda. Matvæli
vom aldrei af skomum skammti,
hversu illa sem áraði utan gadda-
vírsins. Nú em hillumar í kjör-
búðum Arzamas-16 tómar, en
borgin er enn lokuð og fyrir vik-
ið berast engar vörur að utan eftir
öðrum leiðum líkt og gerist í öðr-
um borgum, þar sem bændur
koma sjálfir og selja afurðir sín-
Jevgeníj Avrorín er yfumaður
vísindarannsókna í Tsjeljabínsk-
70, sem er 45.000 manna leyni-
borg í Uralijöllum, og hann hef-
ur svipaða sorgarsögu að segja af
sér og sínum. Fyrir nokkrum ár-
um fékk hann til ráðstöfunar
landspildu vegna áhuga síns á
garðyrkju og þar ræktaði hann
fallegan garð með skrautblóm-
um og ávaxtatrjám. Nú er hann
búinn að uppræta blómin og
ræktar í staðinn kartöflur og aðr-
ar matjurtir.
Tsjeljabínsk er nær gjaldþrota.
Kaup bæjarbúa er lágt á þessum
verðbólgutímum, en samt fá
menn ekki alltaf útborgað. Allar
vísindarannsóknir liggja að
meira eða minna leyti niðri
vegna fjárskorts, en jafnvel þó
svo væri ekki segir Avrorín erfitt
að hugsa um óhlutbundin vísindi
þegar ekkert er til að borða.
Sjálfur er Avrorín með mjög hátt
kaup, enda líkast til hæfileikarík-
asti sprengjusmiður landsins, en
það samsvarar um 10.000 krón-
um á mánuði.
En þrátt fyrir að Alexander og
Jevgeníj séu báðir snjallir menn
er afar lítil ef nokkur þörf fyrir
hæfileika þeirra, að minnsta
kosti heima fyrir. Báðir voru af-
sprengi Kalda stríðsins. „En nú
hefur allt breyst,“ segir Jevgerúj.
„Þegar ég hóf störf vorum við
fullir föðurlandsástar. Við tníð-
um því í raun og vem að ógnin úr
vestri væri raunveruleg og vor-
um reiðubúnir að gera hvað sem
var til að veija land okkar. Núna
þurfum við í fyrsta skipti að
hugsa um sjálfa okkur.“
Og það veldur mörgum
áhyggjum. Vestrænn vamarsér-
fræðingur orðaði það þannig að
hið eina, sem væri verra en rúss-
neskur kjamavopnasnillingur,
væri atvinnulaus rússneskur
kjamavopnasnillingur. Þrátt fyrir
að Vesturlandabúum sé umhug-
að um að markaðshagkerfi kom-
ist á í Rússlandi og fyrrverandi
leppríkjum þess, óttast menn
mjög að aðþrengdir kjama-
vopnasérfræðingar kunni að
selja þekkingu sína hæstbjóð-
anda. Nóg er eftirspumin.
Og framboðið ætti ekki að
vera vandamál. Að sögn Viktors
Míkhaflovs, nýskipaðs kjam-
orkumálaráðherra Rússlands,
em meira en 100.000 manns í
kjamavopnaiðnaðinum og þar af
hafa um 3.000 aðgang og þekk-
ingu á öllum leynilegustu upp-
lýsingum. Leyniþjónusta Banda-
ríkjanna (CIA) telur reyndar nær
lagi að ætla um milljón manns í
kjamavopnaframleiðslu, en er
sammála Míkhaflov um tölu
þeirra, sem beinlrnis hafa verk-
þekkingu til þess að smíða
kjamavopn sjálfir.
Lögum samkvæmt geta vís-
indamenn, sem tekið hafa þátt í
leynilegum rannsóknum hersins,
ekki flust úr landi án sérstaks
leyfis og það getur tekið milli
fimm og tíu ár að fá það. A móti
kemur að glundroðinn er slíkur
að auðveldlega er hægt að fá
leyfið á mun skemmri tíma ef
reidd er af hendi sérstök þóknun
til viðkomandi möppudýra. Og
stjómvöld í Irak, Iran, Alsír, Lí-
býu, Pakistan og Norður-Kóreu
eru meira en tilbúin til þess að
hlífa kjamavopnasérfræðingum
við því að þurfa sjálfir að setja
útsæðið niður. En freistar slíkt
Rússanna?
Dr. Avrorín telur að enn sé lít-
il hætta á slíku. „Við ættum ekki
að gera of mikið úr þessari
hættu. Við vitum ekki af einum
einasta manni, sem hefur tekið
slíku tilboði. Menn mega ekki
gleyma því að til að spekileki af
þessu tagi eigi sér stað, þurfa
menn að klífa yfir mjög háan
siðgæðisþröskuld. Þessir menn
vita fullvel um hversu hættuleg
þekking þeirra getur reynst þeim
sjálfum og mannkyni öllu.“
En hann játar að hættan sé til
staðar. „Ef menn fara að horfa
upp á fjölskyldur sínar svelta
getur allt gerst.“
Hugsanlega ofmeta sumir þó
þekkingu rússnesku vísinda-
mannanna. Það þarf nefnilega
ekki neitt sérstaklega mikla eðl-
isfræðikunnáttu til að smíða
frumstæða kjamorkusprengju og
eins og sum hinna nýrri kjam-
orkuvelda hafa sannað, geta þau
smíðað býsna fullkomin vopn
með tækni, sem auðvelt er að
nálgast. Aðalmálið er að komast
í tæri við hráefhi, úran eða plú-
tóníum.
Einfaldasta leiðin væri hins
vegar að kaupa sér tilbúin
kjamavopn og sumir fullyrða að
slíkt sé vel mögulegt, þó svo
bæði rússnesk og bandarísk
stjómvöld telji slíkt nær óhugs-
andi. En eins og Avrorín segir er
framtíðin óljós: „Það er enginn
vandi að gera áætlanir 10 ár ffam
í tímann. Það er erfíðara með
næstu fimm. Og ómögulegt með
næstu viku.“
Andrés Magnússon
Hærra olíuverð fram-
undan í sumar
Sádí-Arabar, sem yfirleitt
hafa aðhyllst lágt ohuverð, hafa
að undanfömu gefið til kynna
að þeir hyggist snúa við blað-
inu á næstunni, sem mun vafa-
laust hafa veruleg áhrif á olíu-
markaði um heim allan. Aðal-
ástæðumar em taldar fyrirhug-
uð hækkun á olíusköttum í Evr-
ópu og aukin fjárþörf konungs-
ríkisins sem siglir í kjölfar
stríðsins við Persaflóa á síðasta
ári.
Þrátt fýrir að verðhækkunin
kunni aðeins að vera tímabund-
in gæti olfuverð hækkað um
þrjá Bandaríkjadali á olíufatið
eða um 15 krónur á bensínlítr-
ann og sennilega yrði hækkun-
in á bensíni einhverju meiri. Nú
kostar olíufatið um 18-21 dal.
Þetta kann að skýra óvænta
afstöðu Sáda á fundi Samtaka
olíuútflutningsríkja (OPEC) í
Vínarborg í síðustu viku. Fyrir
fundinn höföu þeir látið í veðri
vaka að þrátt fyrir eindregna
andstöðu Irana myndu þeir
leggja til að olíuframleiðsla
OPEC yrði aukin um að
minnsta kosti eina milljón fata
á dag. Tilgangurinn var að geta
mætt aukinni eftirspum, sem
búist er við þegar fer að hausta.
Öllum að óvömm skrópaði
Hizham Naser, olíuráðherra
Sádí-Arabíu, og sendi í sinn
stað Fayez nokkum Bader, sem
er hafnamálastjóri landsins!
Bader fór ekki fram á neina
framleiðsluaukningu og sam-
þykkti framlengingu á núver-
andi framleiðsluþaki, en það er
23 milljón föt á dag.
S L Ú Ð U R
Hnefaréttlætismál
Bandaríski kvikmyndaleikarinn
og áhugaboxarinn Mickey Ro-
urke lét hafa eftir sér í The Even-
ing Standard í Lundúnum á dög-
unum, að „blóðið í Los Angeles
[væri] á höndum þeirra sem hvatt
hafa til ofbeldis... hinna illgjömu
svörtu spámanna kvikmynda og þetta í hringnum?
rabbtónlistar...“ og vísaði svo til mynda Spike Lee og John Single-
ton og tónlistar Public Enemy. Spike var spurður út f þetta af blaða-
manni Entertainment Week á kvikmyndahátíðinni í Cannes á dögun-
um og hann var ómyrkur í máli: „Mickey Rourke er djöfúlsins aum-
ingi! Hann er andskotans kynþáttahatari, snargeggjaður mótorhjólaa-
uli... ég meina, hvað gerir þessi maður? Hann er fífl! Hann ekur um á
vélhjóli hjálmlaus, enda er hann kexruglaður eftir allt boxið. Hvemig
getur þessi maður sagt að við John Singleton séum ábyrgir fyrir
óeirðunum í Los Angeles? Eins og kvikmyndir hans séu ábyrgar!
Hann ætti að raka sig og fara í sturtu þessi aumingi...“
Heitt sumar I bíó
í sumar verður að venju fjöldi nýrra
kvikmynda ffumsýndur og er mál manna
að sjaldan hafi jafnmargar stórmyndir ver-
ið um hituna. Nú þegar er byijað að sýna
Alien3 og Lethal Weapon 3 og í næsta
mánuði hefjast sýningar á Batman Re-
turns, Eddie Murphy- myndinni Boom-
Alien3 í sturtu: Skyldi erang og kvikmyndinni Patríot Games,
hann hafa séð Psycho? sem gerg er efór skáldsögu Tom Clancy,
og er sjálfstætt ffamhald Red October. Það er hins vegar Harrison
Ford, sem tekur við hlutverki Jack Ryan af Alec Baldwin. í júh'
byija ævintýramyndimar af alvöm. Bujfy, The Vampire Slayer fjallar
um blóðsugur í Hollywood, teiknimyndasémið Ralph Bakshi sendir
frá sér Cool World með Kim Basinger, en í henni er blandað saman
teikningum og kvikmyndatöku. Þá má ekki gleyma Honey, 1 Blew
Up The Kid, þar sem Rick Moranis stækkar tveggja ára gamlan son
sinn margfalt. Við þetta bætist svo ffamtíðarspennumyndin Univer-
sal Soldier, með Dolph Lundgren og Jean-CIaude Van Damme í
aðalhlutverkum.
Pönkið 15 ára
í gær vom 15 ár liðin ffá því að singullinn God
Save the Queen með Sex Pistols kom út og áður en
nokkur vissi af breytti pönkið ásjónu vestrænnar
tónlistar. Þrátt fyrir að platan væri bönnuð í BBC
seldust samt 150.000 eintök af henni á fimm dög-
um. Af félögunum í Sex Pistols er John Lydon (-
Johnny Rotten) sá eini, sem haldið heftír sínu
striki, en hann er nýbúinn að gefa út plöm með
hljómsveit sinni, PIL. Adeilan er litlu minni en
fyrir 15 ámm, en á móti kemur að hann er í bland 10 ámm eftir út-
farinn að syngja um hluti eins og ástina. Það kom 9 u 9 ‘ epper'
mönnum í opna skjöldu en tengist vafalaust því að foringinn er ný-
kvæntur 20 ámm eldri konu og hættur heróínneyslu. Þessa dagana
mun karlinn vera að skrifa sjálfsævisögu sína, sem kemur út á næsta
ári.
Meira um Freddie
Minningartónleikamir um Freddie Mercury þóttu
takast með ágætam þrátt fyrir að hljómurinn í útsend-
ingu Rfkissjónvarpsins væri afleitur. Þannig mun
ágóðinn af þeim hafa numið um tveimur milljörðum
íslenskra króna. Betur má þó ef duga skal og hyggjast
vinir Freddie í óperuheiminum leggja sitt af mörkum.
Fremst meðal jaffiingja í þessum hópi er spænska sópr-
ansöngkonan Montserrat Caballé, sem söng ópem-
smellinn Barcelona ásamt Mercury. í næsta mánuði em fyrirhugaðir
miklir ópemtónleikar til minningar um Freddie í Lundúnum.
The Independent
On Sunday
Auðugri og ómengaðri
Þegar umhverfisvemdarráðstefna Sameinuðu þjóðanna verður sett
í Ríó de Janeiro í næsta mánuði mun ein spuming öðmm ffemur vefj-
ast fyrir mönnum: Verður auðugri heimur ekki mengaðri heimur?
Margir telja svo vera. Þar á meðal er Bandaríkjaforseti og þess vegna
hefur hann heykst á að stjóm sín fallist á tiltekin markmið í umhverf-
ismálum og samningsbundnar skyldur, sem lagðar skulu á iðnað, því
hann óttast að slíkar takmarkanir muni há efnahagsbata. Á hinn bóg-
inn setur Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn ífam allt aðrar hugmyndir í ár-
legri þróunarskýrslu sinni.
Bent er á að loftmengun hijái þriðja heiminn sérstaklega, en á sama
tíma er þar (og í Sovétríkjunum fyrrverandi) eytt meira en 13.340
milljörðum króna í niðurgreiðslur á orku. Það er um það bil fjómm
sinnum meira en varið er í þróunaraðstoð. Væri niðurgreiðslunum
hætt yrði orka nýtt mun betur, mengun yrði minni og löndin hefðu úr
mun meiri fjáinuunuin að spila til skynsamlegri framfaramála.
Sjóðurinn telur verslunarfrelsi engan veginn ógna umhveríinu.
Andstæðingar fríverslunarsamnings Bandaríkjanna og Mexíkó telja
að bandarísk iðnfyrirtæki muni sækja til Mexíkó vegna slakari krafna
um mengunarvamir þar. Sjóðurinn telur þennan ótta úr lausu lofti
gripinn og bendir á að fjölþjóðleg fyrirtæki noti nær alltaf sömu tækni
í þróunarheiminum og hinum iðnvædda og þau gætu þannig haft mik-
il áhrif til góðs.
Jörðin getur hæglega hýst nokkra milljarða íbúa til viðbótar. Auð-
lindimar em nægar—bæði hinar efnislegu og hinar huglægu. En það
er annað mál hvort stjómmálamenn em nógu slyngir til að tryggja að
jiessum auðlindum verði ráðstafað með sem hyggilegustum hætti og
það er vitaskuld aðalvandi ráðstefnugestanna í Ríó.
Ekki allt
búlð.