Pressan - 09.07.1992, Blaðsíða 27

FIMMTUDAGUR PRESSAN 9. JÚLÍ 1992
27
STJÓRNMÁL
Avinningarnir afEES
I öllu því írafári sem menn hafa þyrlað
upp í tengslum við evrópska efnahags-
svæðið finnst mér eins og eitt aðalatriði
hafi gleymst, hin jákvæðu áhrif sem
santningurinn hefur á atvinnu og efnahag
landsins. Þess í stað hafa menn jagast um
það hvort í samningnum felist stjómar-
skrárbrot eða framsal á fullveldi, nú eða
hvort hann leiði til þess að löggjafarvaldið
verði framselt til Bmssel. Nú er það svo,
að þessi atriði em afar mikilvæg, og sjálf-
sagt að ræða þau út í hörgul. Það er hins
vegar fráleitt að láta eins og evrópska
efnahagssvæðið skipti ekki máli fyrir af-
komu þjóðarbúsins, en hinn óábyrgi hluti
stjómarandstöðunnar lætur eins og svo sé.
Það er hins vegar alrangt. Samningur-
inn mun skipta sköpum íyrir sjávarútveg-
inn, og mun ekki síst treysta undirstöður
sjávarþorpanna út um land. Þannig hef ég
stundum fullyrt, að samningurinn um evr-
ópska efnhagssvæðið sé framlag til raun-
hæfrar byggðastefnu.
Þetta stafar af því að niðurfellingar tolla
opna okkur leið til framrásar með unnið
sjávarfang á hinn ríka neytendamarkað í
Evrópu. Þegar samningurinn er kominn
til fullra áhrifa árið 1997, munu næstum
ailir tollar af útfluttu sjávarfangi til landa
Evrópubandalagsins falla niður eða um
90 prósent. Þetta gerir íslenskum fyrir-
tækjum af öllunt stærðum og í öllum
landshlutum kleift að ná beinu, milliliða-
lausu sambandi við verslunarkeðjur,
dreififyrirtæki eða stóra neytendur sem
kaupa beint af framleiðendum. Markað-
urinn sem skyndilega opnast okkur með
þessum hætti spannar yfir 380 milljónir
manna, sem við getum í fyrsta skipti selt
sjávarfang án þess að ókleifir tollamúrar
hindri fór.
Þetta gjörbreytir stöðu unninna afurða
á borð við saltfisk, fersk flök, sem njóta
ótrúlegra vinsælda í Evrópu, og tilbúna
fiskrétti.
Lítum bara á saltfiskinn. Við eigum í
slag um markaði við Norðmenn, Færey-
inga og jafnvel Dani og Kanandamenn
líka. Erum meira að segja á góðri leið
með að tapa fyrir Norðmönnum stórum
hluta af hinum mikilvæga markaði í
Portúgaf. En samningurinn breytir stöðu
okkar gagngert til hins betra. Hann sviptir
í einu vetfangi 20 prósenta tollum salt-
fiskflökum og færir niður í núll. Þurrkaði
saltfiskurinn einn fer úr 13 prósenta tolli
niður í 3,9 prósent. Allt í einu stöndum
við næstum jafnfætis helstu keppinautum
okkar, Norðmönnum, sem áður nutu betri
kjara gagnvart EB um saltfiskinn en við.
Samkeppnisstaða okkar er sömuleiðis
gjörbreytt gagnvart Dönum og Færeying-
um, og við stöndum miklu betur en Kan-
adamenn.
Hvar er saltfiskurinn verkaður á ís-
landi? Út um allt land í hinum litlu sjávar-
byggðum. Ef evrópska efnahagssvæðið
gjörbreytir samkeppnisstöðu saltfisks, er
hann um leið að treysta burðarása þessara
smábyggða. Þess vegna er óhikað hægt
að fullyrða, að EES sé íramlag til byggða-
stefnu á Islandi. Stjómarandstaðan reynir
hins vegar að fela það.
Það má taka fleiri dæmi. Við höfum
lengi talað um að ryðja braut fyrir tilbúna
sjávarrétti inn á Evrópumarkað. Þróunin
hefúr verið sú, að fjölskyldur hafa minnk-
að og það verður æ tíðara að báðir makar
vinni utan heimilis. Um leið minnkar tím-
inn til að elda. Af þesum sökurn er að
skapast góður markaður fyrir tilbúna fisk-
rétti. Við höfum hins vegar þurft að borga
u.þ.b. 10 prósenta toll af þeim og ásóknin
í þennan markað er slík, að tollurinn hefur
í raun komið í veg fyrir að Islendingar
hafi getað nýtt sér hann. Nú mun hann
lækka niður í rétt 3 prósent. Það, segja
markaðsfræðingarnir, getur gert gæfu-
muninn.
Frystu flökin eru líka sláandi dæmi.
Þau eru í mikilli sókn á meðal neytenda,
og meðal verðið fyrir þau á flakamarkaði í
Evrópu er um 420-430 krónur á kíló. Sjó-
frystu flökin sem frystitogaramir vinna
seljast fyrir um 330 krónur, en landffystu
flökin, hin hefðbundna framleiðsla hús-
anna í landi, nær ekki nema 270-285
krónum á kíló. Við höfum hins vegar
þurft að borga 18 prósenta toll af fersku
flökunum. Þessi fyrirstaða í formi tolla
hefur gert það að verkum, að við höfúm
ekki getað selt eins mikið af flökum og
VIÐSKIPTI
Vandinn ekki Bílddœlinga einna
Af skiljanlegum ástæðum var það reið-
arslag fyrir íbúa Bíldudals þegar Lands-
banki íslands ákvað að loka á viðskipti
við Fiskvinnsluna hf. Fyrirtækið er undir-
staða atvinnu í bænum og verði það gjald-
þrota, verður ekki séð hvemig hægt verð-
ur að tryggja byggð á Bíldudal til frani-
búðar, án mikillar opinberrar aðstoðar
(þ.e. greiðslu úr opinberum sjóðum). í
framhaldi af jteim mikla vanda sem blasir
við Bílddælingum vakna margar spum-
ingar.
Bíldudalur er hvorki fyrsta né síðasta
sveitarfélagið sem lendir í erfíðleikum
þegar hriktir í stoðum atvinnulífsins; út-
gerð og fiskvinnslu. Eg fæ ekki annað séð
en vandi íbúa Bíldudals sé hluti af miklu
stærra vandamáli. Spumingin um hvemig
bregðast skuli við er ekki þeirra einna,
heldur allra Islendinga. Eins og yfirleitt
stöndum við frammi fyrir tveimur megin-
kostum.
Menn geta ekki í einu orðinu talað um
nauðsyn þess að hagræðing eigi sér stað í
sjávarútvegi, og ítrekað að hið opinbera
tryggi að byggð í landinu raskist ekki.
Staðreyndin er sú að ef við ætlum okkur
að ná meiri hagkvæmni í útgerð og fisk-
vinnslu, og tryggja þar með bætt lífskjör,
verðum við að sætta okkur við að mörg
byggðarlög leggist að meira eða minna
leyti í eyði. Ef við viljum halda sem mestu
1 byggð, hljótum við jafnffamt að vera til-
búin til að kosta meiru til úgerðar og fá
þarmeð minni arð af auðlegð hafsins. Og
um leið sættum við okkur við að byggð sé
tryggð með beinum opinberum styrkjum.
Stjómmálamenn hafa auðvitað farið bak-
dyramegin í gegnum banka og opinbera
sjóði til að bjarga illa stöddum fyrirækjum
og sveitarfélögum. Sem betur fer hefur
mörgum bakdymnum verið lokað, þótt
enn virðist flestar vera opnar upp á gátt.
Þjóðmálaumræðan snýst æ meira urn
ofangreint, enda öllum ljóst, þótt ein-
hveijir betji höfði við stein, að byggða-
stefria undangenginna ára hefur beðið al-
gjört skipbrot. Barátta nokkurra þéttbýlis-
kjama og illa staddra sveitarfélaga mun
taka á sig nýja mynd. í þeirri baráttu mun
svokallað stór-Reykjavíkursvæði ekki
standa gegn landsbyggðinni. Þar munu
Reykjavík, Akureyri, Egilsstaðir, ísa-
fjörður, Vestmannaeyjar og fleiri blómleg
byggðarlög eiga samleið, en sveitarfélög
eins og Bíldudalur verða á hinum vængn-
um.
Umræða og deilur einstakra aðila (oft í
skotgröfum) um hvort leggja skuli á
veiðileyfaskatt eða ekki, verður hjáróma
miðað við þá miklu baráttu sem ffamund-
an er og þar munu stjómmálamenn verða
lengi að ná áttum, fyrir utan kannski
Matthías Bjamason.
Óháð því hvað mönnum finnst um ald-
ursforseta sjálfstæðismanna, hljóta menn
að dást að þeim mikla drótú og dugnaði
sem einkennir störf þingmannsins og
komið hefur berlega í ljós síðustu daga.
Eg er einn þeirra sem er oftar en ekki
ósammála Matthíasi, en viðurkenni að
hann er betri en enginn fyrir kjósendur
sína á Vestfjörðum, að minnsta kosti þeg-
ar til skamms tíma er litið. Matthías hefur
beint spjótum sínum að Landsbankanum
„NiðurstaÖan gœti ekki
verið afdráttarlausari.
Hinir fœrustu sérfrœð-
ingar hafa komist að
þeirri niðurstöðu, að
það stangist með engu
móti á við stjórnarskrá
— eða íslensk lög - - að
íslendingar gerist full-
gildir aðilar að evr-
ópska efnhagssvœð-
inu. “
markaðurinn getur tekið við. Þess í stað
höfum við alltof lengi stundað þá flóknu
iðju, að ffytja út næstum ótollaðan fisk
sem hefur síðan verið unninn í flök í Evr-
ópu. Þar með höfúm við tapað virðisauka
vinnslunnar og atvinnunni við hana úr
landi. Samningurinn unt EES breytir
þessu strax um næstu áramót. Þá geta Is-
lendingar semsagt hafið stórfelldan út-
flutning á ferskum flökum til Evrópu, og
um leið skapað mikla atvinnu og auknar
tekjur í landinu.
Nú liggur fyrir álit lögfræðinefndar,
sem var skipuð til að kanna hvort samn-
ingurinn bryti á einhvem hátt í bága við
íslensk lög. Niðurstaðan gæti ekki verið
afdráttarlausari. Hinir fæmstu sérfræðing-
ar hafa komist að þeirri niðurstöðu, að
það stangist með engu móti á við stjómar-
skrá — eða íslensk lög — að íslendingar
gerist fullgildir aðilar að evrópska efna-
hagssvæðinu. I því ljósi finnst mér satt að
segja kominn tími til að umræðan um
EES snúist ekki bara um lögfræðileg at-
riði, heldur líka um þá miklu ávinninga
sem samningurinn færir íslensku þjóð-
inni.
ÓLI BJÖRN KÁRASON
„íþeirri baráttu mun
svokallað stór-Reykja-
víkursvœði ekki standa
gegn landsbyggðinni.
Þar munu Reykjavík,
Akureyri, Egilsstaðir,
ísafjörður, Vestmanna-
eyjar og fleiri blómleg
byggðarlög eiga sam-
leið, en sveitarfélög
eins og Bíldudalur
verða á hinum vœngn-
og ekki sparað orðin frekar en endranær.
Hér verður ekki lagður dómur á réttmæti
ákvörðunar Landsbankans að loka á Fisk-
vinnsluna. En ekki er hægt að ætlast til að
bankastjórar Landsbankans, eða annarra
banka, gæti hagsmuna eigenda og þó fyrst
og fremst gæta hagsmuna þúsunda spari-
fjáreigenda, á sama tíma og þeir tryggja
að atvinna haldist í einstökum byggðar-
lögum um allt land. Það er einfaldlega
ekki þeirra. Stjómmálamenn, og þar með
Matthías Bjamason, geta ekki varpað
þeirri ábyrgð á bankakerfið, jafnvel þótt
það sé að meirihluta (því miður, enn sem
komið er) í eigu ríkisins.
U N D I R
Ö X I N N I
Eru þínir lög-
fræðingar
svona miklu
betri, Jón?
„Þeir em fremstu sérfræð-
ingar íslendinga í stjómskip-
unarrétti og Evrópurétti."
En það eru virtir sér-
fræðingar í þjóðarétti
annarrar skoðunar en
þeir.
„Eg endurtek bara svarið.
Þetta eru kennararnir í
stjórnlögum og Evrópurétti
við Háskólann og um leið
menn sem eru kunnugir
tengslum þjóðaréttar og
landsréttar. Þess vegna er
þessi nefnd réttnefnd stjóm-
íaganefnd og þess vegna ber
að sjálfsögðu að taka mark
á henni.“
Er það ekki veikleiki í
stjórnkerfinu að niður-
staða í svo mikilvægu máli
ráðist af því hversu marg-
ir og virtir lögfræðingar
raða sér sitt hvorum meg-
in?
„Geturðu bent mér á ein-
hverja aðra aðferð?“
Til dæmis stjórnlaga-
dómstól.
„Þetta er stjórnlaganefnd.
I okkar stjórnkerfi er ekki
stjórnlagadómstóll og ég er
ekki viss um að það sé veik-
leiki. Það er ekki augljóst að
það sé lakara að hafa þannig
kerfi að fyrirfram sé ekki
svarað unt úrslit í dómsmál-
um. En á endanum er það
löggjafinn sem metur hvort
hann vill breyta stjórnar-
skránni eða ekki.“
Efasemdir eru þá ekki
til i þínum huga?
„Það eru að sjálfsögðu til
álitamál í mínum huga.
Þetta er ekki einlalt mál.
Það hefur verið skoðað
mjög vandlega, hvert ein-
asta atriði. Þótt málið sé
margþætt og flókið, verður
svarið á endanum að vera
mjög einfalt. Svarið er að á
þessari stundu, vegna þessa
samnings, er ekki þörf á að
breyta stjórnarskránni."
Jón Sigurðsson, starfandi utanrikis-
ráðherra, kveður úrskurð lögfræðinga-
nefndar svara endanlega spurning-
unni um stjómarskrárhæfi EES-samn-
ingsins, þrátt fyrir efasemdir annarra
sórfræðinga.