Morgunblaðið - 15.05.2004, Síða 40

Morgunblaðið - 15.05.2004, Síða 40
40 LAUGARDAGUR 15. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ Hallgrímur B. Geirsson. Styrmir Gunnarsson. Framkvæmdastjóri: Ritstjóri: STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Aðstoðarritstjórar: Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen. Fréttaritstjóri: Björn Vignir Sigurpálsson. S amfylkingin hefur andæft af hörku en ábyrgð frumvarpi forsætisráð- herra um takmörkun á eignarhaldi fjölmiðla. Það heggur að okkar mati nærri tjáningarfrelsi og athafnafrelsi, og skerðir úr hófi fram rekstr- argrundvöll fjölmiðla, sem við telj- um einn mikilvægasta grundvöll þess lýðræðisskipulags sem við bú- um við. Frumvarpið er flutt undir því yfirskini að tryggja frelsi og fjöl- breytni á vettvangi fjölmiðla, en við teljum ákvæði þess á hinn bóginn líkleg til að leiða til fábreytni í inni- haldi dagskrár og framboði á efni. Þrátt fyrir þær breytingar sem stjórnarliðar hafa lagt til á frum- varpinu kom fram á fundi efnahags- og viðskiptanefndar þingsins að Samkeppnisstofnun telur að frum- varpið stríði samt gegn markmiðum samkeppnislaga. Margvísleg rök hníga ennfremur að því að frum- varpið kunni að stangast á við nokk- ur ákvæði stjórnarskrárinnar. Frumvarpið er að okkar mati aft- urvirkt, en í skýrslu fjölmiðla- nefndar menntamálaráðherra var sérstaklega mælt gegn afturvirkum lögum. Raunar er auðvelt að sýna fram á að frumvarpið gangi í ýms- um atriðum gegn því sem telja má meginniðurstöður fjölmiðlaskýrsl- unnar. Ástæður hraðans Þrátt fyrir aðvörunarorð í fjöl- miðlaskýrslunni um samþjöppun á eignarhaldi kemur skýrt fram í henni að í dag sé fjölbreytni ríkjandi á markaðnum, ekki síst vegna þeirra fjölmiðla sem Norður- ljós reka. Einn helsti höfundur fjöl- miðlaskýrslunnar, Davíð Þór Björg- vinsson, prófessor, áréttaði þetta í sjónvarpsþættinum Íslandi í dag 27. apríl sl. þegar hann kvað fjölbreytni hafa aukist þegar Fréttablaðið byrjaði að koma út, fjölbreytnin hafi svo eflst enn frekar þegar „...DV kemur út með þeim krafti sem það er að gera þessa dagana og þegar að Íslenska útvarpsfélagið er að reka allar þessar útvarpsstöðvar og sjón- varpsstöðvar...“ Það er því ekki að undra að í fjöl- miðlaskýrslunni sé hvergi gefið til kynna að nauðsynlegt sé að grípa til tafarlausra aðgerða. Þvert á móti kemur víða fram í henni að höf- undar hennar virðast þveröfugrar skoðunar. Þeir ætla lögum, ef sett yrðu, að hafa áhrif inn í framtíðina þegar útvarpsleyfi rynnu smám saman út. Davíð Þór Björgvinsson hnykkti á þessu í fyrrnefndum þætti þegar hann sagði hugmynd skýrsluhöfunda vera þá að „...þegar að gildandi útvarpsleyfi renna út að þá taki hinar nýju reglur við sko þegar að tekin er ákvörðun um end- urúthlutun þeirra“. Þvert á þetta felur frumvarpið í sér að útvarps- leyfi verða afturkölluð frá þeim fyr- irtækjum sem ekki hafa uppfyllt skilyrði laganna að tveimur árum liðnum. Lögin verða því klárlega afturvirk. Samkvæmt orðum Davíðs Þórs hefði því ríkisstjórnin getað gefið sér góðan tíma til að fjalla um málið og reyna að mynda breiða samstöðu eins og hefð er fyrir í okkar sam- félagi þegar á að ná fram grundvall- arbreytingum. Skýringuna á mun- inum á tilgangi skýrsluhöfunda og áformum frumvarpsins les ég úr þeirri staðreynd, að frumvarpið er eins og klæðskerasaumað til að deyfa skin Norðurljósanna. Það virðist óhjákvæmilega beinast að þessu eina fyrirtæki. Jónatan Þór- mundsson, lagaprófessor, segir þetta geta falið í sér „dulinn til- gang“ sem eitt og sér kynni að varða við stjórnarskrána. Öll þjóðin veit að ábyrgðarmaður frumvarps- ins hefur átt í hörðum útistöðum við stærstu eigendur fyrirtækisins. Mér blandast ekki hugur um að til- gangur forsætisráðherra er ekki síst að standa við þau áform að koma böndum á fjölmiðlaveldi þeirra á meðan hann hefur tök til þess. Þau tök missir hann um leið og hann afhendir stólinn formanni Framsóknarflokksins í haust. Það er í mínum huga eina ástæðan fyrir því að málið er jafn flausturslega unnið og keyrt í gegnum þingið af jafn miklum þunga og raun ber vitni. Hættur sem tengjast samþjöppun Ég er almennt þeirrar skoðunar að í atvinnulífinu eigi að ríkja eins mikið frelsi og hægt er. Alþingi ætti að öðru jöfnu frekar að leitast við að létta af því hömlum en auka þær. Fjölmiðlun hefur hins vegar sér- stöðu. Aðhald fjölmiðla gagnvart stjórnvöldum, stjórnmálamönnum og atvinnulífi er eitt beittasta vopn samfélagsins fyrir gagnsæjum stjórnarháttum og gegn spillingu. Samfylkingin telur því að um fjöl- miðla gildi önnur lögmál en atvinnu- lífið almennt og það sé sjálfsagt að ræða hvort setja þurfi lög eða regl- ur til að tryggja að þeir spegli menningarlega og pólitíska fjöl- breytni. Sú afstaða réði því að Sam- fylkingin lagði fyrr í vetur fram til- lögur á Alþingi sem beinlínis er ætlað að tryggja að samþjöppun á eignarhaldi hafi ekki óæskileg áhrif á fjölbreytni og efnistök fjölmiðla. Slík samþjöppun getur vissulega falið í sér ákveðnar hættur til fram- tíðar þó þeirra gæti ekki í dag. Tvær eru helstar að dómi okkar í Samfylkingunni: Í fyrsta lagi er ekki hægt að úti- loka að eigandi margra miðla freisti að óbreyttu að samræma ritstjórn- arstefnu þeirra í krafti eignarhalds og misnota hana síðan gegn ein- stökum stjórnmálamönnum, flokk- um, eða þá fyrirtækjum sem hann á í samkeppni við, eða til að setja sitt eigið fyrirtæki í hagstætt ljós. Í öðru lagi er hugsanlegt að stór- eigandi að fjölmiðlum, sem jafn- framt væri umsvifamikill í óskyld- um rekstri, reyndi að hygla fyrirtækjum sínum með því að láta þau njóta betri kjara varðandi aug- lýsingar. Það gæti sannarlega skipt máli ef um væri að ræða til dæmis stóran eiganda matvörukeðja eins og gildir um Baug, stærsta eiganda Norðurljósa. Ýmsar leiðir eru til að sp gegn þessum hættum. Ýtra in er að setja strangar regl takmarka eignarhald, og ha asta útfærsla þeirra leiðir t fyrirtæki á fjölmiðlamarka brotin upp með lögum. Það sem forsætisráðherra velur velur þá aðferð sem íþyngir Gegn ógnum samþjöppuna vegar hægt að vinna með ö vægari leiðum. Á sumar he fylkingin bent á í tillögum s flokkurinn hefur boðað aðr teljum að samanlagðar séu mun áhrifaríkari til að útrý óæskilegum áhrifum samþj og eigendavalds í fjölmiðlu frumvarp forsætisráðherra Tillögur Samfylkinga Þær leiðir sem felast í ste Samfylkingarinnar eru fern Í fyrsta lagi vill Samfylki treysta stöðu Ríkisútvarps ugt ríkisútvarp með gríðar breiðslu eins og RÚV gæti besta tryggingin gegn fábr menningarlegu og pólitísku fjölmiðlaskýrslunni er teki þetta viðhorf. Þar er sagt a RÚV sé að nokkru leyti til þ in „að hafa samsvarandi áh beinar takmarkanir á eign- arhaldi...“ Höfundar segja að „yrði þessi leið fyrir vali hún ekki í sér neina beina r setningu sem beindist gegn reknum fjölmiðlum“. Hér e vægt en áhrifaríkt úrræði a Efling RÚV tryggir þó ekk breytni nema RÚV sé tekið spennitreyju pólitískra vald dag lýtur RÚV beinni stjór varpsráðs sem undir foryst stæðismanns fjallar um ráð fréttamanna. Útvarpsstjór stæðismaður. Framkvæmd RÚV er sjálfstæðismaður. stæðisflokkurinn einokar a stóla innan stofnunarinnar lega einráðari innan RÚV e Baugur í Norðurljósum. Ef RÚV og frelsun þess undan tísku oki er því ein helsta ti Samfylkingin o fjölbreytni í fjö Þingmenn skeggræða fjölmiðlafrumvarpið á Alþingi undir vöku ’Í dag er staðanekkert sem reku skyndingu í umfa lagabreytingar. Þ að fara hægt í sa samræðu í samf að skipa þessum Eftir Össur Skarphéðinsson AUGLITI TIL AUGLITIS Forseti Íslands, Ólafur RagnarGrímsson, hefur ekki sagt, aðhann íhugi að notfæra sér ákvæði 26. gr. stjórnarskrárinnar vegna fjöl- miðlafrumvarps ríkisstjórnarinnar. Hann hefur heldur ekki sagt að hann hafi ákveðið að notfæra sér það. Hann hefur hins vegar ekki andmælt vangaveltum í fjölmiðlum um að hann hafi uppi slík áform. Háttsemi hans síðustu sólarhringa er óvenjuleg. Hann breytir ferðaáætlun sinni. Hann hættir við að sitja brúðkaup Danaprins og krónprinsessunnar, sem haldið hefur verið með mikilli viðhöfn í Danmörku. Í ljósi sögulegra samskipta Íslendinga og Dana kemur það á óvart. Með nokkrum rétti má segja, að eigi for- seti Íslands á annað borð að sækja slíka viðburði ætti hann hvergi frekar að vera en í Kaupmannahöfn við slíka athöfn. Röksemdafærslan í fréttatilkynningu forsetaembættisins í gærmorgun fyrir því að forsetinn færi ekki til Kaupmanna- hafnar gengur ekki upp. Hafi áhyggjur forsetans vegna fjölmiðlafrumvarpsins valdið ákvörðun hans um að sækja brúð- kaupið ekki dugar sú skýring ekki, ein- faldlega vegna þess, að frumvarpið er ekki svo langt komið í meðförum þingsins að lokaatkvæðagreiðsla sé í augsýn og forsetanum á að hafa verið það fullljóst að hann hefði af þeim sökum getað farið til Kaupmannahafnar. Það er ekki óeðli- leg krafa af hálfu stjórnvalda og almenn- ings, að forsetinn geri skýrari grein fyrir ákvörðun sinni. Þessi óskýrða ákvörðun forsetans veldur því hins vegar að forseti og for- sætisráðherra standa nú augliti til aug- litis eftir viðtal Ríkissjónvarpsins í gær- kvöldi við forsætisráðherra. Það hefur ekki fyrr gerzt í sögu lýðveldisins að for- sætisráðherra tali af slíkum þunga til forseta. Ýmislegt hefur gerzt að tjalda- baki í sögu þessara tveggja embætta undanfarna áratugi en ekki fyrr með þeim hætti, sem gerðist í gær. Forsætisráðherra telur, að forsetinn sé vanhæfur til þess að beita 26. gr. stjórnarskrárinnar vegna fjölmiðlafrum- varpsins vegna margvíslegra tengsla við forráðamenn þess fjölmiðlafyrirtækis, sem í umræðum að undanförnu hefur tal- ið að frumvarpinu væri helzt beitt gegn sínum hagsmunum, þ.e. forráðamenn Norðurljósa. Forsætisráðherra segir, að forseti hafi hvorki leitað upplýsinga hjá sér, utanríkisráðherra eða forseta Al- þingis um störf þingsins næstu daga og vikur og hafi þess vegna ekki haft á neinu að byggja í ákvörðunum sínum. For- sætisráðherra telur líka, að það verði erf- itt að útskýra fjarveru forseta fyrir dönskum stjórnvöldum. Þótt landsmenn hafi ýmsar skoðanir á hlutverki forseta Íslands eru þó allir sammála um að eitt helzta verkefni hans sé að vera sameiningartákn þjóðarinnar. Ef djúpstæðar deilur verða á milli for- seta og ríkisstjórnar er ljóst að erfitt verður fyrir forseta að gegna því hlut- verki og jafnvel ómögulegt. Það er ekki hyggilegt að efna til slíkra deilna. PÓLITÍSK SKIL Á INDLANDI Sigur Kongressflokksins með SoniuGandhi í broddi fylkingar í nýaf- stöðnum kosningum á Indlandi kemur á óvart. Fráfarandi stjórn Indlands hafði verið mjög sigurviss í kosningabarátt- unni, sem hún háði undir kjörorðinu „Indland ljómar“, og áttu fáir von á því að Atal Bihar Vajpayee og flokki hans, BJP, flokki þjóðernissinnaðra hindúa, yrði vikið frá völdum. Allt bendir nú til þess að Sonia Gandhi verði næsti forsætisráð- herra Indlands. Hún er ekkja Rajivs Gandhis, fyrrverandi forsætisráðherra, sem var myrtur í tilræði árið 1991. Eitt sinn hótaði hún að skilja við mann sinn ef hann færi í pólitík, en árið 1998 tók hún við stjórn flokks hans. Kongressflokkur- inn var þá í lægð og í kosningunum 1999 syrti enn í álinn þegar hann fékk færri þingsæti en nokkru sinni í 119 ára sögu hans. Gandhi er fædd á Ítalíu, en hún hef- ur tekið upp indverska siðu og klæðaburð og talar hindí. Henni tókst meðal annars í krafti Gandhi-nafnsins að snúa flokknum á sitt band, þótt ýmsir flokksmenn hafi haft efasemdir um að hún ætti að vera leiðtogi hans. Gandhi dembdi sér í kosn- ingabaráttuna af miklum krafti og ferð- aðist um landið þvert og endilangt. And- stæðingar hennar réðust gegn henni og lagði BJP-flokkurinn áherslu á að ekki væri hægt að kjósa hana vegna þess að hún hefði fæðst á Ítalíu. Undir þessa gagnrýni tóku meira að segja ýmsir í Kongressflokknum, en hún lét hana ekki á sig fá og eftir sigurinn er Kongress- flokkurinn orðinn stærsti flokkur Ind- lands á ný. Talið er að hún eigi sigurinn ekki síst að þakka stuðningi kvenna, líkt og tengdamóðir hennar, Indira Gandhi, á sínum tíma. Indland er næstfjölmennasta ríki heims og býr þar nú rúmlega einn millj- arður manna. Mikil uppsveifla hefur ver- ið í efnahagslífi landsins. Hagvöxtur hef- ur verið átta af hundraði og tæknivæðing hröð. Hún hefur hins vegar verið bundin við þéttbýlið. Í sveitunum hefur lítið breyst og þar búa tveir af hverjum þrem- ur íbúum landsins við fátækt og þröngan kost. Indverjar senda flaugar út í geim- inn, en 70% kvenna eru ólæs. Kosninga- áróður um hnattvæðingu Indlands á hraðri leið inn í öld tækni og framfara átti lítinn hljómgrunn meðal hinna fátæku. Búast má við því að einhverjar breyt- ingar verði í efnahagsstefnu Indlands í kjölfar stjórnarskipta. Kongressflokkur- inn kvaðst í kosningabaráttunni styðja umbætur, en með manneskjulegri ásýnd, og sagði að ríkisfyrirtæki, sem skiluðu hagnaði, yrðu ekki einkavædd. Kongressflokkurinn getur ekki stjórnað einn og er nú ljóst að hinn marxíski Kommúnistaflokkur Indlands styður Gandhi í embætti forsætisráðherra. Flokkurinn hefur lýst yfir því að hann sé alfarið andvígur einkavæðingu. Saga Gandhi-ættarinnar er samofin sögu Indlands eftir að það fékk sjálfstæði frá Bretum. Jawharlal Nehru var for- sætisráðherra 1947 til 1964, dóttir hans, Indira Gandhi, var forsætisráðherra frá 1966 til 1977 og aftur frá 1980 þar til hún var ráðin af dögum árið 1984. Rajiv Gandhi, sonur hennar, varð forsætisráð- herra við andlát hennar og sat til 1989. Hann var myrtur 1991. Nú hefur sonur Rajivs og Soniu Gandhi kvatt sér hljóðs í stjórnmálum. Rahul Gandhi vann afger- andi sigur í kosningum um þingsæti í rík- inu Uttar Pradesh, sem hefur verið póli- tískt vígi fjöskyldunnar. Líta margir svo á að þar sé kominn framtíðarleiðtogi Ind- lands. Nú er hins vegar tími Soniu Gandhi kominn og hennar bíður erfitt hlutverk því að Indland er land gríðar- legra andstæðna. Indverska skáldið Ar- undhati Roy lýsir því í grein að eitt sinn hafi borið fyrir augu hennar vinnuhóp, sem var að grafa ljósleiðara við kertaljós, og sagði hún að það hefði verið lýsandi fyrir land, sem engu væri líkara en togað væri í tvær áttir í einu. Það verður ekki auðvelt að leiða þetta fjölmenna ríki til aukinnar velmegunar fyrir alla.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.