Heimilistíminn - 09.11.1978, Blaðsíða 11

eyjar í nokkurs konar andlega sóttkvl svo
mormónskan yröi ekki ofjarl hinnar réttu
og lögteknu trilar I landinu, þjóökirkjunn-
ar. Þetta vildu þessir aöilar framkvæma
á þannháttaöenginnmættifara Ilandi Ur
Vestmannaeyjum nema meö fullkomnu
vegabréfi sem væri gefiö Ut af yfirvöldun-
um og ábyrgöarkapelláninn i Vestmanna-
eyjum ritaöi á þaö vitnisburö um þaö, aö
viökomandi væri sannur og réttur fylgis-
maöur þjóökirkjunnar.
En þettakomst aldrei til framkvæmda,
sökum þess aö til þess skorti lagaheimild
og var þar aö auki I fullu ósamræmi viö
kröfur llöandi stundar um aukiö frelsi til
athafna hugsunar.
En hins vegar var séra Brynjólfur Jóns-
son bundinn þeim fyrirskipunum, er fól-
ust i fyrrgreindu biskupsbréfi, og geröi
hann þaö dyggilega aö fylgja þeim og
varö jafnvel enn þá ákveönari i fram-
kvæmd þeirra ætlana en séra Jón Aust-
mann nokkurn tíma var. En brátt
skipuöust mál svo I Vestmannaeyjum aö
stefnaséra Brynjólfsvarö aönokkru fyrir
þungu áfalli og komu þar til embættis-
geröir nýs sýslumanns sem var vanur
öörum hugsunarhætti og öörum fram-
kvæmdum I þessum efnum.
2
Sjáanlegt er aö sumariö og haustiö 1853
vorugeistlegu yfirvöldin farinaö óttast aö
mormónskan næöi undirtökum i Vest-
mannaeyjum og ekki yröi viö neitt ráöiö.
Margir þekktir og virtir borgarar 1 Eyjum
voru mjöghlynntir henni,lögöu henni liö I
oröi, þó þeir gengu henni ekki á hönd.
Þetta var þvi sárara fyrir umrædd yfir-
völd aö sumir þessara manna höföu veriö
þátttakendur I undirskriftunum, er áöur
var getiö. En þaö sem var óttalegast fyrir
yfirvöldin var aö endurskirnir héldu
áfram enda voru nii orönir til starfs aö
minnsta kosti þrir prestar mórmóna I
Vestmannaeyjum. Séra Jón Austmann
greinir svo i tlttnefndri skýrslu sinni:
„Ekki er um aö tala hvaö viö báöir
prestarnir, i sameiningu höfum gjört okk-
ar bezta til 1 þessu efni og þaö af heigum
staö. Hann einkum þann 8. eftir trinitatis
meö svo gott tilefni en ég þann 9. eftir
trinitatis. (Hér mun vera um aö ræöa
sunnudagana 17. júli og 24. júll 1853). En
hér skal meira til en krydduö eintóm frl-
heit hér skal til röggsemi og alvörugefni
meö gjörvöllum krafti aö mér finnst. En
segjast mætti. Þú ert laus viö þaö nú sem
og svo skal líka veröa og uggir mig, eins
og þyrnirinn I kirkjugaröinum venju
fremur vex, muni meira eftir því fara
eftir tilhlutan herra biskupsins, er ég viö
þaö algjörlega laus en sem til síöu er sett-
ur hripa um Mormónirliö héöan. Ég
gleöst engan veginn yfir heldur glotti um
tönn, sem Skarphéöinn hvernig fara muni
meö Umanum um Mormónakramiö I
Vestmannaeyjum. Fyrir þaö sem áöur
var skeö geriég nú fulla grein en sem sagt
nú hef ég enga magt, enda þótt hra
prófastur minn alvarlega héldi okkur til
þess báöum prestum i sumar, en þegar
mér er fyrirmunaö (eftir 40 ára þjónustu I
Krists embættiog sennilega vitnisburöi af
próföstum mlnum, einkum slöan ég varö
einn) aö yfirheyra hér eitt barn mér til
ánægjuog I hverju ég þykist noldkurn veg-
inn oröinn vanur viö hvaöan sem sU fyrir-
munaalda er runnin, þvi skyldi mér þá aö
svo vöxnu, geta viö komiö aö innláta mig I
trúarbragöaheilarugls og gruvelríiö. Nei.
Aörir, sem betur geta og gjöra taki viö.
Abyrgöarkapelláninn veröur herklæddur
til þess aö koma þvi öllu I stand og
stellingar sem betur fer. En uggir mig, aö
arfasáta illa muni hér brenna.”
Þaö dylst ekki i þessum wöum séra
Jóns Austmanns, aö hann er fullur
gremju yfir framkvæmdaratrBum yfir-
valdanna bæöi gagnvart honum sjálfum
og I aögeröunum gegn mormónunum. En
aö sjálfri skýrslunni lokinni hnýtir prest-
ur þessum oröum til frekari óherzlu, og
leynir sér ekki hin ákveöna andstaöa hans
gegn hinni nýju trúarhreyfingu.
„Þetta sklrnardót má ekki ske, utan
eftir þjófa visu á nóttum. Þeir voru lengi
vel örugglega vaktaöir I sumar og þeir
hér viö búnir komu aö sjáfarlóninu I
hvörju kaffært er, (likast því sem lús er
drepin I hrossi) hvar sumir supu á hvelj-
um þá sneru þeir þeim viö svo bUiö, unz
þeir komu kaffæringunni (skirnarnafniö
misbrúka ég ei) i dimmri þoku.”
Hér kemur greinilega fram, hvernig
mormónarnir endurskíröu og aö yfirvöld-
in i Vestmannaeyjum hafa staðiö á móti
þvl eins og þau gátu. En I þennan tlma var
engin löggæzla I Eyjum, enginn lögreglu-
þjónn. Þetta hefur þvi veriö framkvæmt I
boöi hreppstjórans eöa sýslumannsins I
samræmi viö prestana.
3
Vestmannaeyingum hélzt mjög illa á
sýslumönnum sinum I þennan tima. A.C.
Baumann fékk veitingu fyrir Gullbringu-
sýslu voriö 1853, og hvarf þangaö um
haustiö. En viö sýslumannsembættinu I
Vestmannaeyjum tók danskur maöur aö
nafni Andreas August von Kohl. Hann
haföi veriö liösforingi I fyrra Slésvlkur-
strlöinu og getiö sér þar nokkurt orö.
Hann var löglæröur og var um margt at-
gervismaöur.
Andreas August von Kohl var fæddur I
Rönne á Borgundarhólmi áriö 1814. Hann
tók kandidatspróf i lögum viö Kaup-
mannahafnarháskóla 1839. Aö þvi bUnu
varö hann aöstoöarmaöur I islenzku
stjórnardeildinni i Kaupmannahöfn og
fékk voriö 1853 veitingu fyrir sýslumanns-
embættinu 1 Vestmannaeyjum og tók viö
embætti um haustiö.
Von Kohl var venjulega nefndur
kapteinn Kohl sökum þess aö hann haföi
herkapteinsnafnbót. Hann varö brátt vls
þess að I Vestmannaeyjum ríkti hálfgert
I
miöaldaskipulag og miöaldahugsunar-
háttur I mörgum efnum. Fólkiö óttaöist
erlenda sjóræningja og jafnvel Tyrki. Út-
lendir sjómennfóru á stundum meö ráns-
skap ogyfirgang og ofstopa áfiskimiöun-
um og langtum fremur viö eggver og
fuglabjörg Eyjanna. Þar voru þeir oft
furöu nærgöngulir. Sumir töldu aö þeir
næöu sér I sauðkind Ur Uteyjum aöallega I
Elliöaey.
Til eru sagnir um þaö aö útlendir sjó-
menn rændu sauöfé I Elliöaey og sást til
þeirra úr landi og voru niönnuö tvö stór-
skip fullskipuö mönnum meö vopn og
verjur. Þaö voru aöallega ljáir, hákaria-
hnifar og fýlakeppir sem barefli.
Ræningjarnirnáöust og uröufyrir stórum
og miklum fjárútlátum, en var sleppt aö
þvl búnu.
Þjófanef heitir I Alsey. SU saga vakti I
minnum manna aö þaö beri nafn af þvl aö
þar hafi ræningjar farið upp á eyna og
rænt þar fé. En hitt er víst aöeftir ríiiðbik
siöustu aidar, iröu miklar kvartanir og
kærur út af yfirgangi og ofstopa erlendra
sjómanna. Geröi danska stjórnin ein-
hverjar ráöstafanir iþessu efni, og kemur
þaö fram i alþingistiöindum.
Von Kohl sýslumaöur haföi á stúdents-
árunum i Kaupmannahöfn gengiö I
„Kongens Lifkorps” og varö þar undir-
foringi. Hann varö liösforingi I hernum
áriö 1840 og var geröur aö kapteini og
flokksforingi 1843. 1 Slésvlkurstrlöinu
haföi hann á hendi þjálfun nýliöa og
annaöist heræfingar.
Andreas A. von Kohl varö röggsamt
yfirvald I Vestmannaeyjum og kom þar
upp herfylkingu er var nokkurs konar her.
Hann annaöist æfingar hennar I tóm-
stundum og haföi mikinn áhuga á fram-
gangi hennar. Hann vildi aö ungir menn
gengu I herfylkinguna af fúsum vilja og
frjálsum. Herfylkingin átti meöal annars
aö halda uppi reglu og aga á vertiöinni og
ikauptiöinni og veitti sannarlega ekki af.
Hann var einlægur bindindismaöur og
kraföist bindindis af herfylkingarmönn-
um. Séra Brynjólfur Jónsson stofnaöi
bindindisfélag I Vestmannaeyjum um
1860 og varö þaö fyrsta félag þeirrar teg-
undar i' landinu. Prestur og sýslumaöur
voru einhuga I þvi aö efla bindindis-
hreyfingu i Vestmannaeyjum um sína
daga og varö af þvi mikiö gagn og
árangur.
Ennú skal vikiö aö öörum þætt I starfi
vonKohlssýslumanns I Vestmannaeyjum
er snertí þaö mál sem hér er sagt frá, þaö
er mormónahreyfinguna i Vestmannaeyj-
um.
4
Eftír réttarhöldin i ágúst sumariö 1853
viröist hafa veriö hljótt um mormónana I
Vestmannaeyjum um skeiö 22. september
ritar séra Jón Austmann sýslumanni og
spyr hann hvort Loftur Jónsson I Þór-
laugargeröi sé hæfur til aö gegna sátta-
n