Heimilistíminn - 15.02.1979, Blaðsíða 8
Fyrri grein
FRAMFARIR í SIGLINGUM OG
LANDSÞEKKINGU Á 18. ÖLD
1.
Þaö sem háöi siglingum mest á miööld-
um var hve allar staösetningar á sigling-
arleiöum voru óvissar. Þegar skip
lagöi upp frá bog í Noregi til dæmis
Björgvin, og ætlaöi til Vestfjaröa, áttu
siglingarmenn alveg eins von á því, aö
þeir lentu á Austfjöröum eöa fyrir noröan
land. Þar aö auki voru hafvillur tlöar og
öryggisleysi I siglingum almennt. A 15.
öldvarömikil breyting áþessuogný sigl-
ingatækni kom til sögunnar og geröi allar
úthafsiglingar öruggari, og eftir fund
Vesturheims uröu hér stórbreytingar á,
og þróunin varö ör og föst.
Siglingar til íslands uröu langtum
öruggari á 15. öld, og brutu Englendingar
og Þjóöverjar veldi Norömanna og Is-
lendinga á bak aftur á noröanveröu
Atlantshafi og um Dumbshaf. Einveldi
þeirra varö lokiö á siglingarleiöum þess-
ara hafa, en þaö haföi staöiö frá upphafi
miöalda.og haföi geysilega þýöingu fyrir
sögu og menningu þessara þjóöa, og
landafundi mikla og vlötæka þekkingu á
norturhöfum.
Eftir aö svartidauöi geisaöi I Noröur-
heimi um miöbik 14. aldar, dró mjög úr
þörfinnifyrir fisk, ogskreiö, sökum fólks-
fækkuhar af völdum pestarinnar.
Björgvinjarkaupmenn, voru aöalút-
flytjendur skreiöar til Hansaborganna, og
höföu yfir pestina keypt talsvert af skreiö
frá Islandi, þörfnuöust ekki lengur
Islenskrar skreiöar, sökum þes aönorski
markaöurinn uppfyllti þarfirnar. Þetta
varö kaupmannaveldi Björgvinjar mjög
hagkvæmt, aö þurfa ekki lengur aö leggja
i áhættusamar siglingar til tslands eftir
skreiö. En meö þessum breyttu viöhorf-
um losnaöi Island mjög úr sambandi viö
Noreg. En ekki liöu langar stundir, þar til
Hansakaupmenn þörfnuöust á nýjan leik
skreiöar frá tslandi ogfiskjar af islands-
miöum.
Evrópa reis úr öskustó svartadauöa
endurnærö og sterk, þó þaö tæki nokkurn
tima, eftir hinn mikla mannfelli pestar-
innar. Þaö tók talsveröan tima aö koma
viöskiptum, verslun og fiskveiöum á út-
hafinuisamthorf. Aldrei fyrr I sögu sinni,
varö islenska þjóöin jafnafskekkt og af
vegi ibúa Noröurlanda og á 14. öld. Þetta
haföi geysilega þýöingu fyrir menningu
okkar og sögu. Þýsk áhrif er streymdu um
Noröurlönd í þennan mund. Jafnt I máli
og bókmenntum, náöu ekki til islands.
Mál okkar og tunga helst hrein og skir,
jafnt I töluöu, rituöu og bókfestu máli.
Hingaö bárust ensk áhrif og jafnvel
frönsk I skáldskap og menntum. Enskan
var óllk Islenskunni, svo ólik, aö áhrifa
ægtti llttá mál okkar. En þvl meiri uröu
áhrifin i bókmenntum og öörum listum,
jafnvel myndræn endurreisnarstefna
varö I kveöskap, og uröu traust og föst I
landinu. En athugum fleira.
Hansakaupmenn fóru brátt aö keppa
viö Englendinga um yfirráöin á hafinu,
fyrst I staö á Noröursjó, en siðar um fiski-
veiöará úthafinu, Atlantshafinu. úthafiö I
vkid sinni ogauöi i fiskveiöum, varö sviö
þessara þjóöa I auknum mæli er líöa tók á
14. og 15. öldina.
Englendingar uröu heimagangar I aöal-
verstöövum á íslandi, keyptu þar fisk og
skreiö, rökuöu samanauöi, og tslendingar
græddu lika áviöskiptum viö þá,og senni-
legter, aö Islenska þjóöin hafi aldrei veriö
jafn auöug og jafn mikil velmegun I land-
inu og á þessum öldum.
Rlkismenn á islandi riöu um héruö meö
miklu sveinaliöi, tygjaöir glitrandi
erlendum herklæöum og vopnum. Aröur
af nýjum afrakstri lénsfyrirkomulags
miöalda streymdi inn I landiö eftir lög-
málum viðskipta erlendrar verslunar og
samningum viö erlenda aöila.
En þetta skipulag varö i skjótri svipan
littaöviljaogætlunum dönsku Aldinborg-
arkonunganna, er komnir voru til valda I
Danmörku. Hollustu umboösmenn þeirra
á tslandi, vildu sitja einir aö krásunum,
bola öðrum þjóöum frá ströndum tslands
og koma á skipulagi, er tryggði þeim föst
og ákveöin tök á verslun og viöskiptum
landsins. Einokunin varö ávöxtur þessar-
ar stefnu.
2.
Með einokuninni hófst eitt mesta kyrr-
stööu og hörmungartimabil I islenskri
sögu. Stór afturför varö I viöskiptum og
versiun landsmanna. Engar framfarir I
siglingum, sömu gömlu skipin komu til
landsins ár eftir ár, engin nýjung I ts-
landssiglingum öld eftir öld. Breyting á
þessusviöi varö ekki fyrr en tók aö roöa
fyrir nýjum degi i viöskipta- og verslun-
armálum þjóöarinnar, að fariö var aö
undirbúa nútimasiglingar til tslands.
8