Morgunblaðið - 25.11.2004, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GLATAÐ TÆKIFÆRI
Þátttakendur á ráðherrafundi Norð-urskautsráðsins í Reykjavík undir-
rituðu í gær svonefnda Reykjavíkuryf-
irlýsingu, þar sem segir meðal annars að
aðildarríki ráðsins, sem eru átta talsins,
skuldbindi sig til að stuðla að áframhald-
andi þróun og verndun umhverfisins á
norðurskautssvæðinu. Yfirlýsingin er
skref í rétta átt, en betur má ef duga
skal.
Fyrir fundinum lá ný skýrsla Norð-
urskautsráðsins um loftslagsbreytingar
á norðurslóðum, en meginniðurstöður
hennar voru þær að hitastig þar hækkaði
helmingi hraðar en annars staðar í heim-
inum og að athafnir mannsins hefðu víð-
tæk áhrif á náttúru og mannlíf á þessu
svæði. Skýrslan var kynnt á ráðstefnu
vísindamanna hér á landi fyrr í þessum
mánuði og dregur ekki upp ýkja bjarta
mynd af þróun loftslags á komandi ára-
tugum. Því er spáð að á næstu öld kunni
hitastig að vetri að hækka um tíu gráður
á þessu svæði, sem leitt gæti til hækk-
andi sjávarstöðu og útrýmingar dýrateg-
unda. Jafnframt gætu slíkar hitabreyt-
ingar haft áhrif á hafstrauma.
Í skýrslunni kemur fram að veðurfars-
breytingar af völdum útblásturs gróður-
húsalofttegunda, einkum vegna notkun-
ar á olíu, gasi og kolum, séu hvergi meiri
en í okkar heimshluta. Nú hafa öll aðild-
arríki Norðurskautsráðsins nema
Bandaríkin staðfest Kyoto-bókunina um
ráðstafanir gegn losun gróðurhúsaloft-
tegunda, en engin teikn eru á lofti um
stefnubreytingu á síðara kjörtímabili
George W. Bush.
Í ljósi þess að Bandaríkjamenn menga
mest allra þjóða, bera ábyrgð á fjórðungi
útblásturs gróðurhúsalofttegunda í
heiminum, er afstaða Bandaríkjastjórn-
ar mikið áhyggjuefni. Oft er haft á orði
að mengun virði engin landamæri.
Áhrifa loftslagsbreytinga sem verða
vegna losunar gróðurhúsalofttegunda í
Bandaríkjunum gætir um allan heim, og
ekki síst í okkar heimshluta. Þá er vart
við því að búast að þróunarlönd taki sig á
í þessu efni ef Bandaríkjamenn, sem
gjarnan stilla sér upp sem fyrirmyndar-
þjóð í flestu tilliti, skorast undan því.
Stjórn Bush hefur sagt að hún vilji grípa
til annars konar aðgerða en kveðið er á
um í Kyoto-bókuninni. Slíkar aðgerðir
hafa hins vegar látið á sér standa.
Á ráðherrafundinum í Reykjavík í gær
var ekki tekin ákvörðun um neinar skil-
greindar aðgerðir til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda, né voru Banda-
ríkin beitt teljandi þrýstingi um að axla
sína ábyrgð á aðsteðjandi vanda. Taka
má undir með Náttúruverndarsamtök-
um Íslands, sem sögðu í gær að það liti út
fyrir að ríki Norðurskautsráðsins hefðu
misst af tækifæri til að veita forystu í að-
gerðum til að bregðast við þeirri ógn sem
steðjar að lífríki norðursins.
ÓVISSUÁSTAND Í ÚKRAÍNU
Bæði stjórn og stjórnarandstaða íÚkraínu sögðu í gær að landiðrambaði á barmi borgarastyrj-
aldar. Yfirkjörstjórn landsins lýsti yfir
því í gær að Viktor Janúkovítsj, núver-
andi forsætisráðherra, hefði sigrað í
forsetakosningunum, sem fóru fram á
sunnudag. Viktor Jústsjenkó, mótfram-
bjóðandi hans, neitaði að viðurkenna
ósigur og hvatti til allsherjarverkfalls.
Síðustu daga hafa mörg hundruð þús-
und manns mótmælt meintu kosninga-
svindli um allt land, ekki síst í Kíev,
höfuðborg landsins.
Kosningarnar í Úkraínu hafa snúist
upp í val á milli austurs og vesturs. Jan-
úkovítsj er frambjóðandi fráfarandi for-
seta, Leoníds Kútsjma, sem setið hefur
í áratug, og hefur hann einnig notið
dyggs stuðnings Rússa.
Yfirvöld í Úkraínu hafa lýst yfir
áhuga á að ganga í Evrópusambandið
og sömuleiðis hefur landið átt góð sam-
skipti við Atlantshafsbandalagið í gegn-
um friðarsamstarf þess. Janúkóvítsj
hefur lýst yfir því að hann muni horfa
til austurs og meðal annars sagt að
hann hyggist gera rússnesku að opin-
beru tungumáli í Úkraínu. Jústsjenkó
er fyrrverandi seðlabankastjóri lands-
ins og gegndi embætti forsætisráðherra
frá 1998 til 2001, þegar Kútsjma vék
honum úr embætti. Hann hefur lagt
ríka áherslu á tengslin í vesturátt.
Úkraína var áður hluti af Sovétríkj-
unum og eru mikil söguleg tengsl milli
landsins og Rússlands. Í austurhlutan-
um er stór hluti íbúa rússneskumælandi
og þar á Janúkóvítsj mestan stuðning.
Stuðningur Jústsjenkós er hins vegar
mestur í vesturhlutanum þar sem úkra-
ínska er fyrsta mál. Vladimír Pútín, for-
seta Rússlands, er mjög í mun að halda
í ímynd hins rússneska stórveldis og
hafa stjórnmálaskýrendur bent á að
hann hafi að undanförnu aukið tilraunir
til að hafa áhrif í gömlu Sovétlýðveld-
unum. Hann leggur því áherslu á að
missa landið ekki í faðm vestursins og
síst myndi hann vilja að mörk NATÓ
næðu til landamæra Úkraínu og Rúss-
lands.
Framkvæmd kosninganna á sunnu-
dag hefur verið gagnrýnd og segja al-
þjóðastofnanir, sem fylgdust með þeim,
að þær hafi verið meingallaðar.
Kútsjma forseti skoraði í gær á leiðtoga
annarra ríkja að skipta sér ekki af
gangi mála í Úkraínu. Colin Powell, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna, sagði í
gær að stjórnvöld landsins yrðu að
ákveða hvort þau styddu lýðræði eða
ekki og varaði við því að það gæti haft
afleiðingar fyrir samskipti ríkjanna
yrði ekkert að gert. Jose Manuel Barr-
oso, forseti framkvæmdastjórnar Evr-
ópusambandsins, sagði sömuleiðis að
það gæti haft áhrif á samskipti Úkraínu
og ESB yrði óháðum aðilum ekki falið
að fara yfir framkvæmd kosninganna.
Fréttaskýrendur hafa sagt að mót-
mælin síðan á sunnudag minni á það
þegar Úkraínumenn flykktust út á göt-
ur árin 2000 og 2001 í mótmælaskyni
eftir að blaðamaðurinn Georgí Gong-
adze var myrtur. Þau mótmæli fjöruðu
út, en ekki er víst að það muni gerast nú
og velta menn fyrir sér hvort nú sé
komið að pólitískum umbrotum á borð
við þau, sem hafa átt sér stað í fyrrver-
andi lýðveldum Sovétríkjanna sálugu
frá árinu 1991, nú síðast þegar Eduard
Shevardnadze hrökklaðist frá völdum í
Georgíu. Ólíklegt er talið að stjórnvöld í
Úkraínu beiti mótmælendur valdi, en
þeir eru ekki aðeins úr röðum stjórn-
arandstæðinga. Stuðningsmenn stjórn-
arinnar hafa streymt til höfuðborgar-
innar og gæti slegið í brýnu milli
andstæðra fylkinga. Ógerningur er að
segja til um það hvort Janúkóvitsj og
Kútsjma, sem kallar mótmælin „póli-
tískan farsa“, eru reiðubúnir til að gefa
eftir. Hins vegar er greinilegt að Úkra-
ínumenn eru ekki reiðubúnir til að láta
hvað sem er yfir sig ganga og stjórn-
völdum í landinu ber að sýna að þau séu
reiðubúin til að stunda opin og gagnsæ
vinnubrögð og láta fara yfir fram-
kvæmd kosninganna. Úkraínumenn eru
ekki tilbúnir að sætta sig við að rang-
lega kjörinn forseti taki við völdum og
fari svo er byltingarhugur í stórum
hluta þjóðarinnar.
ÞÁTTTAKENDUR í ráðherrafundi Norð-
urskautsráðsins sem haldinn var á Nordica
hótel í gær undirrituðu svonefnda Reykja-
víkuryfirlýsingu þess efnis að átta aðild-
arríki ráðsins skuldbindi sig til þess að
stuðla að áframhaldandi þróun og verndun
umhverfisins á norðurskautssvæðinu.
Sigríður Anna Þórðardóttir umhverfis-
ráðherra stýrði fundinum og sagði að eitt
stærsta málið sem Norðurskautsráðið
stæði frammi fyrir væru loftslagsbreyt-
ingar á norðurslóðum. Meðal þess sem
rætt var á fundinum voru hugsanleg við-
brögð við hlýnun loftslags.
Rússar taka nú við formennsku í Norð-
urskautsráðinu. Sergei Lavrov, utanríkis-
ráðherra Rússa, ávarpaði fundinn og sagði
meðal annars að Rússar hygðust á þeim
tíma sem þeir færu með formennsku í
ráðinu auka aðgerðir sem miðuðu að því að
vinna gegn mengum á norðurskautinu.
Hlutverk frumbyggja
verði viðurkennt
Í Reykjavíkuryfirlýsingunni kemur m.a.
fram að mikilvægt sé að viðurkenna hlut-
verk og auka þátttöku frumbyggja í störf-
um norðurskautsráðsins og annarri
tengdri starfsemi þess. Þá er í yfirlýsing-
unni lýst ánægju með starf vinnuhópa
ráðsins og aukinn sýnileika ráðsins á al-
þjóðavettvangi.
Lögð er áhersla á mikilvægi alþjóðlegr-
ar samvinnu um að takast á við aðkallandi
málefni
skautsrá
þjóðleg
stjórnir.
hið mik
skautinu
til mögu
inn lífsm
urskauts
inu fagn
Varða
slóðum
alþjóðle
breyting
eða Arct
á vegum
sem ger
Rannsóknum
skautssvæðinu h
VINNA Norðurskautsráðsins hefur skilað
áþreifanlegum árangri og við skiljum betur flók-
ið umhverfi okkar og erum að taka skref í þá átt
að koma í veg fyrir mengun og vernda nátt-
úruauðlindir okkar.
Þetta var meðal þess sem fram kom í ræðu
Davíðs Oddssonar utanríkisráðherra á fjórða
ráðherrafundi aðildarríkja Norðurskautsráðs-
ins á Nordica hóteli í gær en utanríkisráðherra
er formaður ráðsins.
Davíð sagði vinnu ráðsins hafa leitt til þess að
menn beini sjónum sínum í auknum mæli að
samfélagslegum, efnahagslegum og menningar-
legum aðstæðum íbúanna við norðurskautið. Þá
skipti það miklu máli að hlustað sé betur á radd-
ir norðurskautsþjóðanna annars staðar í heim-
inum, eftir því sem tengsl svæðisins við aðra
heimshluta efldist.
Davíð þakkaði sérstaklega þann stuðning sem
Ísland hefði fengið í meðan það gegndi for-
mennsku.
„En athygli okkar á einkum að beinast að
framtíðinni. Norðurskautið er svæði þar sem
eru mikil tækifæri, bæði efnahagsleg og menn-
ingarleg. Um aldir hafa íbúar svæðisins sýnt
ótrúlegan hæfileika við að laga sig að breyttum
aðstæðum. Við verðum vitaskuld að gera okkur
grein fyrir þeim umhverfisbreytingum sem við
höldum áfram að mæta,“ sagði Davíð.
Sigríður Anna Þórðardóttir umhverfisráðherra, Da
ráðherrra og formaður Norðurskautsráðsins, og Gu
Betur hlustað á norðurskautsþj
HVAÐA fólk er það sem stjórnmála- og vís-
indamenn leggja svo mikla áherslu á að gegni
hlutverki við að móta framtíð norðurskauts-
ins og leggi fram þekkingu sína á sínum
heimahögum? Og hver er reynsla þessa
fólks?
Craig Fleener af Gwich’in þjóðflokknum
Fort Yukon í Alaska er íbúi af norðurskauts-
svæði og hefur reynt hlýnun á norðurslóðum
á eigin skinni.
„Eflaust hefurðu heyrt að norðurskauts-
svæðið er loftvog alls heimsins hvað snertir
loftslagsbreytingar,“ segir hann við Morg-
unblaðið. „Og í framtíðinni munu breytingar
á borð við þær sem eiga sér stað á norð-
urslóðum ná yfir allan hnöttinn. Undanfarin
ár höfum við orðið vör hlýnun á mínum
heimaslóðum í Yukon í Austur-Alaska. Síð-
asta sumar mældist úrkoman aðeins 5 cm og
hefur aldrei verið minni frá því mælingar
hófust. Af þ
on aldrei ve
hafa skógar
sumar urðu
lendis eldi a
stæður ger
svæðinu. A
háð þeim fo
ar mat og h
arlegu veðu
verður lífsb
hægt að ber
hins vegar u
breyttum a
því að við h
landgæðum
irkomulags
um dýra- og
að upp á ok
ekki til stað
því ekki ske
frjálsan aðg
Úrkomubrestur
og miklir
skógareldar
Morgunblaðið/Golli
Craig Fleener ásamt dóttur sinni, Rachel,
frá Fort Yukon í Alaska.
PAULA Dobriansky, aðstoðarutanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, sem er einn átta
fulltrúa sem standa að Reykjavíkuryfirlýs-
ingunni, þakkaði Íslendingum fyrir að
hjálpa Bandaríkjamönnum að beina augum
sínum að íbúum norðurskautsins á und-
anförnum tveimur árum og fyrir að koma
auga á möguleika á nánari vísinda-
samvinnu og upplýsinga- og sam-
kiptatækni til að stuðla að sjálfbærri þró-
un.
Bandaríkjastjórn væri umhugað um mál-
efni norðurskautsins sem sýndi sig í 845
milljón dollara framlagi til málaflokksins
frá árinu 2002.
Á undanförnum áratug hefði Norð-
urskautsráðið verið einstakur vettvangur
fyrir fulltrúa ríkisstjórna og borgara til að
skiptast á upplýsingum um mikilvæg mál-
efni norðurskautsins.
Í samtölum við fjölmiðla sagði Dobr-
iansky að þær umræður sem hefðu átt sér
stað í tengslum við málefni norðurskauts-
ins endurspegluðu líflega þátttöku aðila af
opinberum vettvangi jafnt sem óop-
inberum.
Taldi hún Reykjavíkuryfirlýsinguna
ekki bara or
staklega á s
þyrftu aðsto
yrðum og kæ
„Við erum
s.s. með því
og benda á m
anlega orku
ánægð,“ sag
Hún minn
hefðu sjálfir
hefðu þeir v
um sem sum
bókunina. V
arlönd og ön
held að við e
markmið þó
þeim. Þessi
áherslur sem
Hún sagð
mikilli eftirv
síðna lokask
sem felur í s
300 vísindam
norðurslóðu
skýrsluna o
ar.“
Bandaríkja-
stjórn umhugað
um málefni
norðurskautsins
Morgunblaðið/Golli
Dr. Paula Dobriansky, aðstoðarutanrík-
isráðherra Bandaríkjanna.