Morgunblaðið - 30.12.2004, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 2004 51
MENNING
Munið
að slökkva
á kertunum
❄
❄❄
❄
❄
❄
❄
Æskilegt er að setja
reglur um kerti og
kertaskreytingar á
vinnustöðum.
Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins
❄
Susan Sontag lést síðastliðinnmánudag 71 árs að aldri.Sontag var einn af áhrifa-
mestu hugsuðum Bandaríkjanna
frá því á sjöunda áratugnum er
hún sendi frá sér hina frægu rit-
gerð „Notes on Camp“ og greina-
safnið Against Interpretation en í
báðum þessum verkum gekk hún
þvert á fagurfræði samtímans.
Og þannig áttu skrif hennar eftir
að vera, nýstárlegar og
hugmynda-
ríkar athug-
anir á sam-
tímamenningu
sem fengu les-
endur iðulega til þess að sjá nýjar
hliðar á hlutunum. Henni var fátt
óviðkomandi. Þótt hún sé þekkt-
ust fyrir skrif sín um fagurfræði
og skáldskap þá fjallaði hún einn-
ig um kvikmyndir, samfélagsmál
og táknræna merkingu sjúkdóma
í samfélaginu svo eitthvað sé
nefnt. Síðasta bók hennar heitir
Regarding the Pain of Others og
fjallar um ljósmyndun og rödd
hennar í samtímanum. Og ein af
síðustu greinum hennar fjallaði
um pyntingarnar í Abu Grahib
fangelsinu í Írak og birtist í maí
síðastliðnum. Sontag átti sömu-
leiðis að baki fjórar skáldsögur,
sú síðasta In America kom út árið
2000, smásagnasafnið I, Etcetera
(1978), leikrit og kvikmynda-
handrit.
Hjálmar Sveinsson útvarps-
maður og heimspekingur hefur
kynnt sér verk Sontags vel og
vinnur að útgáfu á nokkrum
greina hennar í íslenskri þýðingu.
Hann segir hana andplatónista.
„Í einni af fyrstu ritgerðunum
hennar Gegn túlkun (Against Int-
erpretation) gagnrýnir hún bók-
menntafræðinga sem séu sífellt
að leita að dulinni merkingu und-
ir textunum sem þeir fjalla um, í
stað þess að nema hljómfall og
stíl textans eins og hann er á
blaðinu. Í stað endalausrar túlk-
unar sem leitar alltaf burt frá
textanum ættum við rækta með
okkur erótískt samband við text-
ann eins og hann er. Þetta er af-
staða gegn platónismanum sem
lítur á veruleikann eins og hann
birtist okkur sem plat. Susan
Sontag hefur áhuga á hinum
sýnilega veruleika en ekki hinu
ósýnilega; það er rauði þráðurinn
í skrifum hennar um bókmenntir,
ljósmyndir, kvikmyndir, stríð og
pólitík. Í síðustu ritgerðinni
„Sársauki annarra“ fjallar hún á
mjög beittan hátt um það ein-
kenni okkar menningar að vera
sífellt að fylgjast með þjáningum
annarra í blöðum og sjónvarpi.
Susan Sontag er að mínum dómi
snjallasti eyssayisti síðari tíma.
Skrif hennar eiga ekki að sanna
eitt né neitt og þeim er ekki ætl-
að að byggja upp akademíska
kenningu um veruleikann. Þau
eru miklu frekar knúin áfram af
sterkri réttlætiskennd og næmi
fyrir fegurð hlutanna eins og þeir
birtast okkur á stundum. Hún
hnitar stöðugt stóra og smáa
hringi í kringum kjarna hvers
máls, kjarna sem reynist oft vera
óleysanleg þversögn. Ef við líkj-
um henni við tónlistarmann, þá
er hún jazzleikari sem spinnur út
frá ákveðnum stefjum; jazzleikari
sem metur frelsi sitt ofar öllu og
pælir aldrei í fastri stöðu við há-
skólann.“
  
Sontag var ekki aðeins hluti afbandarískum mennta-
mannakreðsum heldur var hún
líka stjarna, allir vissu
hver hún var, allir
þekktu hana í sjón,
hún kom fyrir í bíó-
myndum Woodys All-
en og Andys Warhol
og það var skrifað um
hana í tímaritum á
borð við Rolling
Stone. Hún var alltaf
mjög umdeild eins og
kemur fram í minn-
ingargrein í New
York Times á þriðju-
daginn var. Þar segir
að henni hafi í senn
verið lýst sem kraft-
mikilli, veikri, frum-
legri, ófrumlegri,
barnslegri, margbrot-
inni, vinalegri, frá-
hrindandi, yfirlæt-
isfullri, lýðskrumara,
púritanskri, hóflausri,
einlægri, tilgerðar-
legri, meinlætamann-
eskju, munaðarsegg,
hægrimanni, vinstri-
manni, hyldjúpri, yf-
irborðslegri, ástríðu-
fullri, jarðbundinni,
kreddufastri, tví-
bentri, auðskilinni, óskiljanlegri,
óröklegri, röklegri, kaldri, til-
finningasamri, sínýrri, eftirá,
hrifnæmri, þunglyndri, fyndinni,
húmorslausri, svipbrigðalausri,
flugmælskri, nöldrunarsamri og
greindri. Enginn sagði hana
nokkurn tímann leiðinlega.
  
Sontag greindist með brjósta-krabbamein árið 1976 og
barðist við sjúkdóminn og afleið-
ingar hans allt til dauðadags.
Hún fór í mikla lyfjameðferð þeg-
ar hún greindist með sjúkdóminn
sem vinir hennar og aðdáendur
kostuðu en sem starfandi rithöf-
undur hafði hún aldrei greitt í
neina tryggingasjóði. Í viðtali í
The Times Magazine árið 1992
sagðist hún hafa óttast dauðann
mjög, hún hefði fyllst hræðilegri
sorg en hún hefði ekki viljað gef-
ast upp, hún hefði elskað lífið of
mikið, auk þess sem hún kynni að
meta það þegar fólk berðist fyrir
lífi sínu. Hún segist hins vegar
aldrei hafa losnað við hræðsluna,
„maður losnar aldrei undan vitn-
eskjunni um að maður var dauð-
vona, manni líður alltaf eins og
maður hafi lifað af dauðann“.
Hún segist þó aldrei geta tekið
eigin óhamingju mjög alvarlega
þegar hún hugsi til þess hversu
illa statt fólk sé flest í heiminum.
Susan Sontag öll
’„Ef við líkjum hennivið tónlistarmann, þá er
hún jazzleikari sem
spinnur út frá
ákveðnum stefjum…“‘
AF LISTUM
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Reuters
Sontag tekur hér við National Book Award fyrir
skáldsögu sína In America árið 2000.
MAÐUR hefur verið færður til yfirheyrslu hjá norsku
lögreglunni vegna gruns um aðild að ráninu á málverk-
unum Madonnu og Ópinu eftir Edvard Munch, sem stolið
var úr Munch-safninu í Osló í ágúst og eru enn ófundin.
Frá þessu var greint á fréttavef norska Dagbladet fyrir
skömmu.
Hinn ónefndi 37 ára gamli karlmaður hefur neitað sök-
um og segist hafa fjarvistarsönnun, sem þó þykir nokkuð
ótrygg. Tveir aðrir menn, sem hafa áður komið við sögu
lögreglunnar í vopnuðum ránum í Osló, eru einnig grun-
aðir um aðild.
Rannsókn á svartri bifreið af gerðinni
Audi gegnir lykilhlutverki
Í síðari hluta ágústmánaðar á þessu ári réðust tveir
grímuklæddir og vopnaðir menn inn í safnið. Annar
þeirra hélt öryggisverði og safngestum í gíslingu á með-
an hinn greip málverkin tvö. Þeir flúðu af vettvangi með
ránsfenginn í svartri bifreið sem ekið var af samstarfs-
manni. Rannsókn á bifreiðinni, sem er af gerðinni Audi,
gegndi lykilhlutverki í þeim framgangi málsins sem nú er
orðinn.
Yfirheyrslurnar þykja renna stoðum undir þá kenningu
að þjófnaðinum hafi verið ætlað að dreifa athygli lögregl-
unnar frá einhverjum öðrum glæp, segir í breska dag-
blaðinu The Guardian.
Munch-safnið hefur verið lokað síðan í nóvember og
verður opnað á ný í júní, eftir breytingar á öryggiskerfi
þess, sem kostað hafa um 50 milljónir norskra króna, eða
um 500 milljónir íslenskra.
Grunaður um Munch-þjófnaðinn
AP
Madonna eftir Edvard Munch, annað verkanna sem
rænt var í ágúst.