24 stundir - 31.05.2008, Blaðsíða 19

24stundir LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2008 19
Ráðherrar ríkjanna fimm sem
liggja að Norður-Íshafi funduðu um
réttindi til nýtingar þess í bænum
Ilulissat á Grænlandi. Niðurstöðu
fundarins sögðu þeir vera þá, að
kapphlaupi um yfirráð yfir norður-
skautinu hefði verið aflýst. Nú
skyldu alþjóðalög og vísindin ráða
ferðinni.
Hluta hagsmunaaðila boðið
Löndin fimm sem Danir stefndu
til Ilulissat áttu vegna legu sinnar
augljósra hagsmuna að gæta.
Bandaríkin, Danmörk, Kanada,
Noregur og Rússland mynda saman
keðju í kringum Norður-Íshafið.
Það vakti hins vegar athygli að sam-
ferðalöndum þeirra í Norðurheim-
skautsráðinu – Íslandi, Svíþjóð og
Finnlandi – var ekki boðið að vera
með.
„Þetta ýtir undir áhyggjur manna
um að þessi fimm ríki ætli sér að
klára dæmið áður en alþjóðasam-
félagið kemur að því,“ segir Ágúst
Þór Árnason, umsjónarmaður
meistaranáms í heimskautarétti við
Háskólann á Akureyri.
Vísindin og alþjóðalögin sem
norðurskautsríkin vonast til að leysi
deiluna snúast um Lomonosov-
hrygginn, 1800 kílómetra langan
neðansjávarfjallgarð. Hryggurinn
teygir sig þvert yfir norðurskautið,
frá Síberíu til Grænlands og Kan-
ada.
Samkvæmt gildandi alþjóðalög-
um má miða efnahagslögsögu ríkja
við neðansjávarhryggi, ef tekst að
sýna fram á að þeir séu framhald
landgrunns ríkisins. Þannig gætu
löndin sölsað undir sig hafsvæði 100
sjómílur út frá þeim stað þar sem
hryggurinn nær 2.500 metra dýpi.
Þessi lagastoð hefur í gegnum tíð-
ina verið nefnd í tengslum við út-
víkkun íslensku efnahagslögsög-
unnar umfram 200 mílur á
Reykjaneshrygg.
Hvar liggja hagsmunirnir?
Ágúst telur að Íslendingar ættu
að krefjast þess að alþjóðasamfélag-
ið fái að koma að framtíðaráætlun-
um um norðurskautið, utan 200
mílna lögsögunnar.
„Ég tel að við ættum að endur-
skoða afstöðu okkar gagnvart kröf-
um á grundvelli landgrunns. Þá
megum við velta fyrir okkur hvort
hagsmunir okkar felist ekki í því að
tryggja rétt alþjóðasamfélagsins á
svæðum sem hafa jafnmikla sér-
stöðu og heimskautasvæðin.“
Allir vilja eiga
norðurskautið
 Fimm ríki sem liggja að norðurskautinu funduðu á Grænlandi
 Hætt við að önnur lönd verði atkvæðalaus um framtíð svæðisins
➤ Siglingaleiðir milli Vest-urlanda og Asíu mætti stytta
verulega með því að fara
norðurleiðina.
➤ Von er um að miklar olíu- oggaslindir leynist undir sjáv-
arbotni Norður-Íshafs.
MÖGULEIKARNIR
© GRAPHIC NEWS
H E I M S K A
U
T
S
B
A
U
G
U
R
Norður-
póllinn
Bandaríkin
Noregur
Rússland
Kanada
Danmörk
Lomonosov - hryggur:
Er lagður til grundvallar kröfu
Rússlands, Kanada og Danmerkur.
Ríkisstjórnir þessara landa telja
hrygginn vera framhald
af landgrunni sínu.
Landhelgi landanna fimm
nær 200 sjómílur út frá
ströndum þeirra samkvæmt
gildandi alþjóðalögum.
200 sjómílur
Ríkin sem liggja að norðurskautinu hafa ólíkar hugmyndir um
tilkall sitt til svæðisins. Deilur um mörk lögsögu hafa reynst
erfiðar, en að þeim loknum á eftir að sættast á það hvernig eigi
að hluta sundur það hafsvæði sem liggur utan 200 mílnanna.
Smugurnar:
Íslendingar, Norðmenn og
Rússar hafa deilt um nytjarétt í Smugunni og
Síldarsmugunni, sem liggja utan 200 mílna lögsögu.
ÓÚTKLJÁÐ LÖGSAGA Í NORÐURHÖFUM
Andrés Ingi Jónsson
andresingi@24stundir.is
FRÉTTASKÝRING
Forsenda þess að ríki heims geti
aukið starfsemi sína í kringum
norðurpólinn er að íshellan
minnki verulega. Spálíkönum um
loftslagsbreytingar ber almennt
saman um að það muni gerast, þótt
nákvæmni þeirra sé ekki eins mikil
og óskandi væri.
„Menn orða þetta þannig að það
séu verulegar líkur á að Norður-
Íshafið geti orðið nánast íslaust að
sumri til við lok aldarinnar,“ segir
Halldór Björnsson, sérfræðingur á
Veðurstofu Íslands. „Það er ekki
víst að heimskautasjórinn verði al-
veg íslaus, en hann mun opnast
mikið á sumrin.
Í öllum líkönum er ennþá mjög
mikill hafís að vetri til. Veturnir eru
það kaldir þarna að það þyrfti að
hlýna ansi mikið til að hafís hætti
að myndast að vetri.“
Ef þessi þróun gengur eftir þá
mun sá hafís sem þekur norður-
pólinn verða líkari þeim sem um-
kringir Suðurskautslandið að vetri.
Spám um breytingar á ísbreiðunni ber saman
Sumarísinn mun
hverfa á öldinni
„Þetta er eitthvert afskekktasta
svæði sem maður getur hugsað sér
að vera á,“ segir Haraldur Örn
Ólafsson, sem gekk á norðurskaut-
ið árið 2000. „Þetta er líka mjög
óvenjulegt svæði að því leyti að
þetta er hafsvæði sem hefur verið
ísilagt í gegnum tíðina.
Maður var á sínum tíma ekki
mikið að velta fyrir sér yfirráðum
eða hagsmunum stórveldanna,“
segir Haraldur og hugnast illa
mögulegar afleiðingar aukinnar
nýtingar norðurpólsins.
„Ef ísinn fer mun það hafa gíf-
urleg áhrif á náttúruna og breyta
eðli svæðisins algjörlega. Aukinni
skipaumferð og olíuborun getur
fylgt mengun og hætta á mengun-
arslysum, þannig að maður hugsar
fyrst og fremst til umhverfisáhrifa
og áhrifa á dýr á svæðinu.“
Pólförum framtíðarinnar gæti
reynst það þrautin þyngri að feta í
fótspor Haraldar, ef spár ná fram
að ganga.
„Ef ísinn verður meira og minna
lagnaðarís þess vetrar, þá getur
orðið ansi erfitt að ganga á pólinn á
skíðum.“
Haraldur Örn þekkir pólinn af eigin raun
Framandi náttúra
og dýralíf í hættu