Eintak - 03.03.1994, Blaðsíða 24

Húbert Nói
Nálægðin við náttúruna mótaði mig mikið á þessum árum, elt-
ingaleikur við iax í Elliðaánum, hættulegur ísinn á stíflunni og
stillurmeð mófuglasöng, römmuðum inn með silúettu af Esj-
unni, eru tilfinningaminni sem ég er enn að taka út úr mér og
.............. skoða í ýmsu Ijósi. “
anum bjó Bergþóra Ingólfsdóttir:
„Ég hugsa aftur til þess tíma þeg-
ar ég var barn að alast upp og
‘stækka með Safamýrinni. Margar
myndir birtast. Flestar ef ekki allar
eru persónulegar upplifanir. Hvert
barn upplifir sína veröld. Þess
vegna eru allar æskuminningar úr
einstökum heimi þess sem lifði
þær.
Ein sterkasta myndin er útsýnið
úr svefnherbergisglugganum mín-
um. Þar bar helst fyrir augu skiltið á
Borgarapóteki með misbiluðum
ljósastöfum og Lyngás. Ég fann til
með börnum og unglingunum sem
voru þar á daginn vegna þess að
þau voru geymd innan girðingar.
Aðra mynd man ég líka vel. Hún
er af manni sem iíka var innan
girðingar þó hún væri ekki jafn
sýnileg og girðingin umhverfis
Lyngás. Ég fmn enn til með þeim
manni. Mig langar að segja söguna
af honum.
Heimili mitt var eitt af þeim ör-
fáu í Safamýrinni sem keypti Þjóð-
viljann. Við systkinin dreifðum efni
fyrir Alþýðubandalagið í kosning-
unum til borgarstjórnar og Alþing-
is.
Eitt árið lét Alþýðubandalagið
gera veggspjald með mynd af löpp-
um sem allar gengu í vinstri átt. Á
því stóð „Til vinstri í vor - alla leið
X-G“. Þetta veggspjald bar ég út í
Safamýrinni til alíra sem máttu
kjósa í fyrsta sinn í þessum kosn-
ingum. Veggspjaldið. var í pappa-
hólki sem var aðeins of stór í bréfa-
lúgurnar svo ég mátti hringja bjöll-
unni og afhenda veggspjaldið með
bros á vör.
Þá kemur þessi maður til dyra.
Hann tekur á móti veggspjaldinu
fyrir hönd sonar síns. Háhn
lítur á myndina og
tekur svo á rás á
eftir mér niður
tröppurnar á húsinu
sínu, öskrandi með
pappahólkinn á
loftl. Síðan hef ég fundið til
með þessum manni og öðrum sem
eins er komið fyrir. Þeir sem ekki
geta unnt öðrum að vera annarrar
skoðunar en sinnar eru afgirtir."
ARBÆRINN
Húbert Nói
Sveit í borg
„Þegar foreldrar mínir tóku þá
ákvörðun að flytja úr Vesturbæn-
um í hálfbyggt Árbæjarhverfíð var
ég ekki inntur álits enda aðeins
fimm ára gamall. Þó lét ég skoðun
mína sterklega í ljós þegar ég fékk
tækifæri til, hangandi á hliði leik-
skóla við Tjörnina öskrandi á frels-
ið. Þá var búið að kynna mig fýrir
öllu stærri leikvelli sem var þetta
nýja hverfi til sveita.
Þessi heimur hafði þó sín endi-
mörk í höfuðáttunum sem voru
Elliðaárnar í suðri, Árbæjarsafnið í
vestri, kartöflugarðarnir í norðri og
Rauðavatnið í austri. Að fara út fýr-
ir þennan heim var að fara út úr
heiminum og þaðan áttu fáir aftur-
kvæmt.
Að búa í Árbænum var líkt því að
búa í þorpi út á landi, allir þekktu
prestinn, kaupmanninn, bakarann,
og bóksalann. Þessi nálægð skapaði
sérstakt andrúmsloft sem hafði sína
kosti og galla eins og þekkt er úr
litlum samfélögunum.
Árbæjarhverfíð innihélt á þess-
um tíma yngstu hús á íslandi, og
Hverfið mitt...
þau elstu sem voru hluti af Árbæj-
arsafni. Þangað var farið með nesti
sem var maulað undir hlöðnum
vegg og stelpur kysstar, ef einhverj-
ar voru. Á17. júni fóru íbúar hverf-
isins í skrúðgöngu að safninu og
stilltu sér upp á danspalli fyrir
framan yfirbyggt svið og horfðu á
skemmtiatriði úr höfuðstaðnum.
Þessi lýsing hljómar forn en er ekki
fjarri lagi og því til sönnunar var ég
og sóknarbörnin í hverfínu fermd í
torfkirkju í Árbæjarsafni.
Þarna geisuðu veður eins og
maður kynnist til fjalla; fjúkandi
þakplötur og vinnuskúrar ásamt
skólabörnum voru daglegt brauð.
Mér finnst aldrei hreyfa vind eftir
að ég flutti aftur í Vesturbæinn.
Snjóþyngsli voru einnig miklu
meiri en hér niður á sléttunni og oft
komu foreldrar ekki heim úr vinnu
fyrr en seint á kvöldin eftir að hafa
læst sig í velþroskaðan skafl á Bæj-
arhálsinum. Nálægðin við náttúr-
una mótaði mig mikið á þessum ár-
um, eltingaleikur við lax í Elliðaán-
um, hættulegur ísinn á stíflunni og
stillur með mófuglasöng, römmuð-
um inn með silúettu af Esjunni, eru
tilfinningaminni sem ég er enn að
taka út úr mér og skoða f ýmsu
ljósi.
Þetta umhverfi hefur eflaust ver-
ið innblástur í andlegan líkama
sveitunga minna eins og Georgs
Guðna málara, Guðna Franzson-
ar klarinettuleikara og Ragnars
Axelssonar, alías RAX, ljósmynd-
ara. En úr þessu umhverfi blésu líka
út efnislegir likamar eins og til að
mynda Jón Páll Sigmarsson og
Hjalti Úrsus Árnason. Jón Páll var
yfirlýstur sterkastur allra í þessum
micro cosmos sem hverfið var og
hélt þeim titli út í gegnum macro
cosmos. Það var gott að
standa í skugganum
af Jóni Páli ef ógn
stóð af óvildarmönn-
um, þótt mér vitan-
lega hafi hann aldrei
slegist eða verið
fyrir slagsmál
Kvikmyndahús var starfrækt í
hverfinu, Kofabíó, sem var gamalt
samkomuhús í miðju hverfinu. Þar
voru sýndar þöglar myndir og
gömul hjón sem sáu um reksturinn
seldu heimagert poppkorn við
dyrnar.
Þótt ég sé alinn upp í yngsta
hverfinu í Reykjavík rétt um 1970
þá minnir margt á kringumstæður
fyrr á öldinni og þessi samþjöppun
í tíma hefur reynst mér mikil nær-
ing.
SKERJA-
FJÖRÐURINN
Jón Birgir Pétursson
Litli Skerjó
Litli Skerjó er eitt borgarhverfa
Reykjavíkur, og tvímælalaust það
merkasta og hefur til þessa verið
sýndur allt of lítill sómi. Hvenær
kom forsetinn þangað til dæmis
síðast? Jú, Ásgeir Ásgeirsson rölti
þangað stöku sinnum, en það var
eftir að hann lét af störfum og var
sestur að í næsta nágrenni í prófess-
orabústöðunum. Jú annars, Eisen-
hower ók um hverfið, og veifaði til
okkar krakkanna, en þá var hann
ekki heldur orðinn forseti, bara
borðalagður hershöfðingi.
Hverfið Litli Skerjó byggðist upp
á árunum upp úr 1930. Það átti
uppbygginguna því að þakka að
Einar Ben., þjóðskáldið og maður-
inn sem reyndi að selja norðurljós-
in, fór á hausinn nokkru fyrr, og
lóðum fyrirtækisins hans varð að
koma í eitthvert verð. I hverfmu
voru liðlega 30 hús við fimm litlar
götur, þegar stríðið var búið að fara
höndum um það. Allar bera göt-
urnar nöfn sem minna á Einar
Ben., sem ætlaði að byggja höfn og
hafnarhverfi við Skerjaíjörð, -
vegna þess að þaðan var styttra til
Bretlands en frá núverandi hafnar-
stæði! Þetta var samfélag fólks sem
ber margs konar svipmót og alls-
konar áhugamál. Þarna voru for-
stjórar, iðnmeistarar, sjómenn,
kennarar, og verkamenn, þarna
voru fulltrúar flestra stétta.
Þegar hinn konunglegi breski her
hafði hertekið landið 1940 datt ein-
hverjum vitleysingnum í verk-
fræðideild hersins i hug að búa til
flugvöll í fúamýrinni, versta stað
sem fyrirfannst. Ein brautin, sú
sem heitir í dag á fagmáli 04, datt
ofan í Skerjafjarðarbyggð miðja og
klauf hana í herðar niður. Húsin
sem þarna stóðu voru annað hvort
rifin, eða þeim dröslað inn í Laug-
arneshverfi þar sem þau standa
enn.
Eftir stóðu tvö byggðarlög, Litli
og Stóri Skerjó, vinabæir. Aðrir ná-
grannar okkar í Litla Skerjó voru
hinir böldnu og hrekkjóttu Gríms-
staðarhyltingar, Holtarar, steinsnar
í burtu, aðskildir af Skildinganes-
hólum, ævafornum ísaldarklöpp-
um. I þeirra hverfi voru matvöru-
búðir og mjólkurbúðir sem Litlu
Skerfirðingar þurftu að sækja. Eng-
inn slapp þaðan með matbjörgina
ólaminn. Margir Holtaranna urðu
síðar lögregluþjónar!
Unga fólkið upp úr stríðslokum
var furðu margt í svona litlu hverfi
eins og Litla Skerjó, fjölskyldur
voru sæmilega barnmargar og
kunnu vel að bjarga sér, höfðu
hænsn, og jafnvel kindur og kýr í
útihúsum til að drýgja tekjurnar.
Margur vaskur sveinninn óx upp í
þessu litla samfélagi, sem og mörg
meyjan. Ibúar hverfisins hafa und-
anfarin misseri hist á veitingahús-
um eina kvöldstund, og þar hafa
mætt á annað hundrað manna og
rifjað upp gamlar Skerjósögur.
Flugvöllur Bretanna boðaði
þáttaskil hjá íbúunum. Sérstaklega
eftir að Ameríkanar komu okkur til
hjálpar 1941. Þá kynntust ungir
menn hernámsgróðanum fyrir al-
vöru. Hópar hermanna komu úr
hádegismat á slaginu klukkan eitt,
og þá var um að gera að standa við
Þjórsárgötuna þar sem ekið var inn
á flugvöllinn, því Kanarnir sendu
frá sér skæðadrífur af sælgæti til
lýðsins og höfðu gaman af. Þessu
höfðu Bretarnir aldrei tímt. Og
flugstarfsemin hafði sínar skugga-
hliðar. Tvívegis horfði greinarhöf-
undur á flugvél farast. I fýrra skipt-
ið lenti orrustuflugvél á næsta húsi í
aðeins 10-15 metra fjarlægð frá
glugganum þar sem hann var að
leik. Þá fór nú um kappann, sem
kastaði sér niður stigann ofan af
hæðinni, beint í fang föður síns. I
seinna skiptið horfði hann á flugvél
stingast lóðrétt niður í mýrina við
nýja stúdentagarðinn.
Eins og ég sagði, fólkið var með
ýmsu svipmóti og margrar gerðar í
Litla Skerjó. Þetta var ekki beinlínis
samvalið og staðlað lið eins og ger-
ist í vel skipulögðum hverfum
borgarinnar í dag.
Kelling ein afgömul hafðist við í
pínulitlu einbýlishúsi ásamt syni
sínum, afburða skákmanni og fót-
boltamanni, og var sögð brugga
besta landa bæjarins og selja á böll-
um suður með sjó. Hún átti það til
að æða um göturnar með öxi í
hönd á eftir æpandi krakkaormum.
Hún var ævinlega
full af sæmsæris
kenningum og tjáði
foreldum mmum
eitt sinn að sonurinn
væri í slagtogi við
glæpaflokkj sem
væri undir stiórn
eins af gullaldarhetj-
BLESUGRÓFIN Valdís Óskarsdóttir
Fátæktarhverfi
Blesugrófin er lítið hverfi innst í
Fossvogi rétt vestan við Reykjanes-
braut við markalínu Kópavogs.
Valdís Óskarsdóttir kvikmynda-
klippari sleit þar barnsskónum en
flutti í burtu árið 1969 þá 19 ára
gömul. Hún segir að eftir á að
hyggja þá virðist hverfið hafa orðið
til án mikils skipulags og flestir
íbúanna verið af verkalýðsstétt og
fremur litlum efnum búnir.
„Húsin í Blesugrófmni báru fá-
tækt íbúanna vissulega vitni,“ segir
Valdís. „Flestir bjuggu í timbur-
húsum eða hjöllum og eftir því
sem fjölskyldurnar stækkuðu var
byggt við og oft endaði það með
því að upprunalegu húsin voru rif-
in og fólk flutti inn í nýbygging-
arnar sem orðið höfðu til á mörg-
um árum. Hverfið var nokkuð af-
skipt frá borginni og ég minnist
þess að þegar kviknaði í kom
slökkviliðið ekki á staðinn fyrr en
allt var brunnið til kaldra kola.
Húsin voru mörg skrautleg og
frjálsleg frá byggingarlistarlegu
sjónarlniði og eitt af þeim var kall-
að kastalinn. Kastalinn nafði upp-
runalega verið breskt neðanjarðar-
byrgi á stríðsárunum sem breytt
hafði verið í íbúðarhús. I kastalan-
um bjuggu hjón og krökkunum í
hverfinu stóð mikil ógn af kastala-
karlinum. Ef að bolti fór inn á lóð-
ina hjá honum var hann afskrifað-
ur, slíkur var óttinn. Kerlingin var
hins vegar ljúfari og ég man að
þegar ég var að selja merki þá beið
ég átekta og fylgdist með karlinum
fara út en vogaði mér ekki að knýja
dyra fyrr en hann var kominn í ná-
munda við skeiðvöllinn sem stóð
töluvert í burtu. Kerlingin opnaði
þá dyrnar og keypti af mér en sagði
mér óttasleginni röddu að flýta
mér í burtu áður en karl kæmi aft-
ur í kotið.
Göturnar báru ekki eiginleg heiti
heldur voru A gata, B gata og
þannig koll af kolli.' Hverfið skipt-
ist í efri- og neðri Blesugróf en hæð
á milli A- og D götu stóð á milli
byggðakjarnanna. Við hæðina bjó
hrekkjusvínafjölskylda sem öðrum
börnum Blesugrófarinnar stóð
mikil ógn af. Annars var mikið um
leiki meðal krakkanna og sam-
heldni í hópnum sem taldi um 30-
40 börn. Helstu leikirnir voru fall-
in spýtan, kíló og strikapíla og á
veturna var farið á sleða eða teikað.
Við lékum okkur einnig mikið í
hólmanum í Elliðaánum en kvísl-
arnar tvær sem þær eru samsettar
úr voru annars vegar kallaðar áin
og hin, skítalækurinn. Það henti
stundum að minnstu börnin duttu
í lækinn og urðu rennandi blaut og
við sem eldri vorum þorðum ekki
að fara með þau heim. Þess í stað
var farið á skeiðvöllinn og þau
klædd úr fötunum sem hengd
voru til þerris í útsýnisturni sem
þar stóð. I hólmanum var hylur
sem sagður var svo djúpur að ef
maður dytti ofan í hann þá kæmi
maður upp í Kína. Ég fór í göngu-
túr þarna fyrir nokkrum árum og
sá þá að þessi mikli hylur var ein-
ungis lítil hola.
Við gengum í Austurbæjarskóla
og þá fundum við að við vorum
ekki af sömu stétt og hin börnin og
ekki gjaldgeng í hópnum. Okkur
var ekið á milli í skólabíl sem var
merktur stórum stöfum Gísli Ás-
geirsson, í höfuðið á bílstjóran-
um og eigandanum. Það var ein
búð í hverfinu sem gegndi einnig
hlutverki sjoppu en hún hét bara
Búðin og stóð hún við A götu. Við
B götu var síðan sunnudagaskól-
inn en þar var einnig sýnt bíó sem
naut mikilla vinsælda því á þessum
tíma var náttúrulega ekkert sjón-
varp.
Besta vinkona mín bjó fýrir ofan
róluvöllinn og stundum fór ég í
heimsókn til hennar á kvöldin og
þá las mamma hennar upp úr
þjóðsögum Jóns Árnasonar fyrir
okkur. Þetta voru mergjaðar
draugasögur og við lifðum okkur
inn í frásögnina af lífi og sál. Ég
hljóp síðan ein heim í myrkrinu á
eftir og þurfti þá að fara framhjá
Mangaskúr. Mangi gamli bjó þar
Valdís
ÓSKARSDÓTTIR
ég var tíu ára
fengum við, einir af
íbúum Blesu-
grófarinnar, síma.
Húsið varó þá að
konar sím-
hverfið og
þuifti að ná í
íbúa hringdi i
okkur. “
mmt
og stundum var Gilsi gamli í
heimsókn hjá honum og sátu þeir
við drykkju. Körlunum sinnaðist
gjarnan og þá bárust hróp og há-
reysti úr skúrnum og ég varð mjög
hrædd.
Þegar ég var tíu ára fengum við,
einir af fýrstu íbúum Blesugrófar-
innar, síma. Húsið varð þá að
nokkurs konar símstöð fyrir hverf-
ið og fólk sem þurfti að ná í aðra
íbúa hringdi í okkur. Ég var þá
send til að ná í fólkið en oft fór
maður bara út á tröppur og galaði
yfir hverfið á viðkomandi í sí-
mann.
Það var líka oft hallæri með vatn
á veturna því stundum fraus í
leiðslunum sem voru lítið niður-
grafnar. Þá fór maður út með heitt
vatn og hellti ofan á rörin til að
reyna að losa um stífluna.
Blesugrófin var fátækrahverfi
borgarinnar á þessum tíma en flest
fólkið var hörkuduglegt, þó nokk-
uð bæri á óreglu, og það kom sér
burt um leið og efni leyfðu. Þekkt-
ustu einstaklingarnir sem ég minn-
ist þaðan eru Haraldur Þor-
steinsson bassaleikari, Ómar
Óskarsson gítarleikari úr Pelican
og Tryggvi Emilsson rithöfund-
ur.“
24
FIMMTUDAGUR 3. MARS 1994