Morgunblaðið - 20.01.2005, Síða 18

18 FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT Íslands
fær til sín tvo mæta gesti í kvöld þeg-
ar japanski fiðluleikarinn Akiko Suw-
anai leikur með sveitinni fiðlukonsert
nr. 2 eftir Sergej Prokofíev. Með
Suwanai í för er ein af frægustu fiðl-
um veraldar, „Höfrungurinn“ svo-
kallaði, sem ítalski fiðlusmiðurinn
Antonio Stradivari smíðaði árið 1714,
en Suwanai er með fiðluna í láni hjá
japönsku stofnuninni Nippon Music
Foundation.
Efnisskrá tónleikanna hefst á sin-
fóníu nr. 6 eftir Josef Haydn, sem nú
er flutt í fyrsta skipti hér á landi. Því
næst hljómar fiðlukonsertinn og eftir
hlé er svo þráðurinn tekinn upp að
nýju í Sjostakovitsj-hringnum og nú
er komið að sinfóníu nr. 6. Það er
Rumon Gamba, aðalhljómsveit-
arstjóri SÍ, sem stýrir tónleikunum.
Árni Heimir Ingólfsson, tónlistar-
fræðingur og kennari í tónlistarfræði
við LHÍ, segir fiðlukonsert Prokofief
án efa einn vinsælasta fiðlukonsert
tuttugustu aldar. „Hann er ein-
staklega lagrænn og fallegur, bæði
er mikið af stórkostlega fallegum
syngjandi línum og hann gefur ein-
leikaranum mörg tækifæri til að leika
listir sínar tæknilega,“ segir Árni.
„Hann sameinar í raun allt sem
prýða má einn konsert. Auðvitað ger-
ir það hljóðfæraleikaranum alltaf líf-
ið auðveldara að spila á gott hljóð-
færi, þegar maður fær það á
tilfinninguna að hljóðfærið vinni með
manni og hjálpi manni frekar en hitt,
þá gefur það flutningnum nýja vídd.
Það er alltaf gaman að heyra fólk
spila á góð hljóðfæri.“
Verk fullt af andstæðum
Árni segir sjöttu sinfóníu Sjostakov-
itsj vera mjög óvenjulegt verk. „Í sin-
fóníum sínum er Sjostakovitsj alltaf
að feta mjög þröngan veg á milli þess
að vera flokkslínunni trúr og að segja
það sem honum býr í brjósti,“ segir
Árni. „Nokkrum árum áður en hann
samdi sjöttu sinfóníuna hafði hann
fallið í ónáð og var kallaður öllum ill-
um nöfnum fyrir tónlist sína, en hafði
tekist að bæta fyrir „afbrot sín“ með
fimmtu sinfóníunni. Í sjöttu sinfóní-
unni er að finna einhverjar þær
mestu andstæður sem er hægt að
hugsa sér. Hún byrjar á mjög þung-
lyndislegum kafla, þar sem er eins og
Sjostakovitsj tali upp frá hjartanu og
það er varla að finna nokkra vonar-
glætu í tónlistinni. En í seinni tveim-
ur köflunum slær hann öllu upp í
grín. Þetta er ekki hetjutónlist eins
og sovésk tónskáld áttu helst að
semja, heldur meira sirkussprell,
fíflagangur og trúðslæti. Í rauninni
næst aldrei nein endanleg niðurstaða
í þessu verki, þessir tveir heimar eru
í raun ósamrýmanlegir. Það er það
sem gerir þessa sinfóníu bæði merki-
lega og óvenjulega.“
Árni mun kynna sjöttu sinfóníuna
fyrir vinum Sinfóníuhljómsveit-
arinnar á Hótel Sögu í kvöld kl. 18.
Akiko Suwanai vakti alþjóðlega at-
hygli 1990 þegar hún vann Tsjajk-
ovskíj-keppnina í Moskvu aðeins 17
ára gömul og varð þar með yngsti
viðtakandi fyrstu verðlauna frá upp-
hafi þessarar virtu keppni. Eftir sig-
urinn lauk hún námi sínu, m.a. hjá
hinum fræga fiðlukennara Dorothy
DeLay í Juilliardskólanum í New
York, en hefur síðan skapað sér nafn
sem einn fremsti fiðluleikari sinnar
kynslóðar, þekkt fyrir einstaklega
fallegan tón og ljóðræna nálgun við
tónlistina. Akiko leikur reglulega í
Evrópu, Ameríku og Asíu, en hún er
geysivinsæl í föðurlandi sínu, Japan.
Á síðustu misserum hefur Akiko
Suwanai m.a. leikið með Berlínarfíl-
harmóníunni undir stjórn Charles
Dutoit, komið fram á Páskahátíðinni
í Lucerne undir stjórn Pierres Boul-
ez og farið í tónleikaferðir með Phil-
harmonia Orchestra og Tékknesku
fílharmóníunni ásamt Vladimir
Ashkenazy.
Tónlist | Akiko Suwanai leikur á „Höfrunginn“ með Sinfóníuhljómsveit Íslands
Gott hljóðfæri
vinnur með hljóð-
færaleikaranum
Morgunblaðið/Þorkell
Japanski fiðlarinn Akiko Suwanai mundaði „Höfrunginn“ á æfingu með Sinfóníuhljómsveit Íslands í gærdag.
svavar@mbl.is
HÖFRUNGURINN, sem ítalski fiðlu-
smiðurinn Antonio Stradivari smíð-
aði árið 1714, er ein af frægustu fiðl-
um heims. Hún er þekkt fyrir ein-
stök hljómgæði og var m.a. í eigu
hins víðfræga einleikara Jascha Hei-
fetz, sem af mörgum er talinn besti
fiðluleikari 20. aldarinnar. Eigandi
fiðlunnar seint á 19. öld, George
Hart, nefndi fiðluna Höfrunginn
vegna þess að óvenjuleg efnissam-
setning hennar og litur baksins
minnti hann á höfrung. Höfrungur-
inn er gjarnan talinn sem ein af
þremur bestu fiðlum Stradivari,
ásamt „Alard“, sem meistarinn
smíðaði 1715 og „Messíasi“, sem var
smíðuð 1716, en flestir sérfræðingar
eru sammála um að á árunum 1700
og 1720 hafi Stradivari verið á al-
gerum hátindi ferils síns. Hljóðfærið
hefur verið í eigu Nippon Music
Foundation (NMF) síðan í mars
2000.
Hans Jóhannsson fiðlusmiður segir
fiðluna merkilega fyrir það að Strad-
ivari breytir til í stíl. „Hann er farinn
að byggja fiðlurnar dálítið „karl-
mannlegri“, aðeins þyngri í smíðinni.
Hann er að fikra sig frá fínlegri út-
færslum. Höfrungnum svipar dálítið í
útliti til annarrar fiðlu sem er líka
mjög fræg, en hún heitir Soil, sem ég
held að þýði silki.“
Hans segir nöfn fiðla oft koma til
á áhugaverðan hátt. „Stundum eru
þau dregin af nöfnum eigenda, en
stundum af einhverjum spaugileg-
um kringumstæðum. Til dæmis er
fiðlan „Messías“ svo nefnd vegna
þess að kaupandi hennar þurfti að
bíða svo lengi eftir henni. Hann hét
Vuillaume og var mikill kaupsýslu-
maður og hljóðfærasmiður. Hann
keypti mikið af hljóðfærum af Ítala
sem hét Tarisio, en sá gekk frá Ítalíu
til Frakklands og sagði oft frá þess-
ari einstöku fiðlu sem hann ætti en
tímdi ekki að láta frá sér og væri í
frábæru ásigkomulagi. Hann kom
hins vegar ekki með hana fyrr en
eftir dúk og disk og þá höfðu þeir
byggt upp slíkar væntingar eftir
henni að hún var eftir það kölluð
Messías.“
Að sögn Þrastar Ólafssonar, fram-
kvæmdastjóra Sinfóníuhljómsveit-
arinnar, er „Höfrungurinn“ að sjálf-
sögðu ómetanlegur, en NMF tryggir
fiðluna og lánar hana virtum hljóð-
færaleikurum einungis í því skyni að
styðja við bakið á þeim. Þröstur seg-
ir sér ekki myndu koma á óvart þó
iðgjöld af tryggingum vegna fiðl-
unnar hlypu einhvers staðar yfir
milljón króna á ári.
Smíðuð á hátindi ferilsins
Á SÍÐUSTU árum hefur myndlistarkonan Val-
gerður Guðlaugsdóttir nánast sérhæft sig í sam-
félagsádeilu og viðfangsefni hennar verið að hluta
til jafnréttismál, hvoru tveggja áleitin og brýn við-
fangsefni samfélagsins í dag hvert sem verksviðið
er, listir, starf á stjórnmálavettvangi, kennsla,
barnauppeldi eða eitthvað enn annað.
Á sýningunni Ný íslensk myndlist í Listasafni
Íslands er ofbeldi og stríð aðalviðfangsefni Val-
gerðar og þá sérstaklega hvernig þessir þættir
birtast í lífi einstaklingsins dags daglega. Einnig
þar koma staða og hlutverk kynjanna við sögu. Í
Listasafni ASÍ þar sem hún er með einkasýningu
beinir Valgerður sjónum sínum að stöðu kon-
unnar í samfélaginu og þá helst að þeim kröfum
sem gerðar eru til okkar hvað varðar útlit og vaxt-
arlag. Það er kannski óhætt að segja að þessir
þættir hafi að einhverju leyti verið viðfangsefni
listamanna af kvenkyni um aldir alda, að minnsta
kosti hafa kröfur samfélagsins jafnan verið ærnar
og síst minni í dag en fyrir meira en einni öld þeg-
ar rauðsokkurnar voru að heyja baráttu sína.
Hvað hefur áunnist? Á sjöunda áratugnum
brenndu konur brjóstahaldarana en í dag hefur
úrvalið af alls kyns barmfegrandi brjóstahöld-
urum aldrei verið meira, mismunandi fyllt og
styðjandi við hér og þar – tæknin er orðin þvílík
að undrun sætir. Push-up haldararnir minna helst
á lífstykkin forðum daga þó ekki séu þeir reyrðir
eins fast að. Nú ætla ég ekki að gera lítið úr bar-
áttu rauðsokkanna í gegnum tíðina sem hefur
áorkað mun meiru en við gerum okkur grein fyrir.
En það virðist sem margir telji að baráttunni sé
lokið, jafnrétti sé náð. Þetta er auðvitað mesta
firra. Ég ætla heldur ekki að gera lítið úr jafnrétt-
isbaráttu karlmanna á ýmsum sviðum sem einnig
er þörf, jafnrétti hlýtur jú að ganga í báðar áttir.
En við konur eigum enn langt í land og þær kröf-
ur sem til okkar eru gerðar eru orðnar allt of
miklar, ekki síst þær sem við gerum sjálfar og á
öllum sviðum, kröfur um að standa okkur vel jafnt
í starfi sem heima fyrir, alla daga og alltaf.
Það er ekki síst þetta síðastnefnda sem ég
skynja að baki verkum Valgerðar Guðlaugsdóttur
í ASÍ, kröfurnar sem við gerum sjálfar til útlits
okkar og hversu langt við erum tilbúnar að ganga
vegna yfirborðslegrar útlitsfegurðar. Í Gryfju
sýnir Valgerður samsettar ljósmyndir og skáp
með þjölum og öðrum áþekkum áhöldum, í skápn-
um eru myndir af konum sem setur hann í sam-
hengi við vinnustaðamyndir á karllegum vinnu-
stöðum eins og bílaverkstæðum eða
smíðaverkstæðum. Hér er einnig að finna skúlp-
túra sem fela í sér bæði húmor og óþægindi en það
er einmitt samspilið þarna á milli sem er að-
alsmerki listar Valgerðar. Í Ásmundarsal er síðan
innsetning sem skapar sterkan heildarsvip þó að
einstök verk geti einnig staðið ein og sér. Stórar
rauðar „neglur“ og gifsskúlptúrar á vegg eru unn-
ar í sama anda og t.d. verk Mari Slaattelid sem
fékk Carnegie-verðlaunin 2002 fyrir ljósmyndir
og veggverk byggð á augnskuggum. Hér hefur
Valgerður skapað „snyrtistofu“ sem engan langar
að heimsækja en þó er fyrirmyndin án efa mun
óskemmtilegri en áleitin og eftirminnileg innsetn-
ing Valgerðar. Margir listamenn og -konur hafa
sótt innblástur til áþekks viðfangsefnis og Val-
gerður gerir hér, t.d. Matthew Barney og verk
hans sem hafa líkamsrækt að viðfangsefni. Einnig
má nefna frönsku listakonuna sem lætur gera
lýtaaðgerðir á sjálfri sér og tekur upp á mynd-
band. Það er ekki heiglum hent að skapa sinn eig-
in myndheim á svo fjölfarinni braut en Valgerður
er hvergi bangin og tekst vel upp, hún sýnir hér
áræði og kraft. Ennfremur lætur henni vel að
vinna á stórum skala, nokkuð sem gæti reynst list
hennar vel í framtíðinni. Sýning Valgerðar vekur
líka upp spurninguna um stöðu kvenréttindabar-
áttunnar við upphaf 21. aldar. Efni í samsýningu?
MYNDLIST
Listasafn ASÍ
Til 6. febrúar. Listasafn ASÍ er opið
þriðjudaga til sunnudaga frá kl. 14–18.
Á skurðarborði augans
blönduð tækni, Valgerður Guðlaugsdóttir
„Það er ekki heiglum hent að skapa sinn eigin
myndheim á svo fjölfarinni braut en Valgerður
er hvergi bangin og tekst vel upp.“
Allt fyrir
fegurðina
Morgunblaðið/Þorkell
Ragna Sigurðardóttir
MEÐAN á sýningunni „Þetta vilja
börnin sjá“ stóð í Gerðubergi nýverið
gafst börnum kostur á að velja þá
myndskreytingu
sem þeim þótti
best en á sýning-
unni voru myndir
úr 32 bókum.
Urðu myndir Ing-
ólfs Arnar Björg-
vinssonar úr bók-
inni Brennan fyrir
valinu. Brennan er sjálfstætt fram-
hald verðlaunabókarinnar Blóðregns
sem byggð er á atburðum Brennu-
Njáls sögu eftir Njálsbrennu. Í
Brennunni er farið framar í söguna.
Þau Ingólfur og Embla Ýr Bárudóttir
eru höfundar bókarinnar. Bókin er
gefin út af Máli og menningu.
Árið 2003 völdu börnin bók Guð-
jóns Ketilssonar Eyjadís og árið 2002
hlaut Sigrún Eldjárn viðurkenn-
inguna fyrir bókina Draugasúpan.
Dómnefnd Dimmalimm-verð-
launanna, Aðalsteinn Ingólfsson, Kal-
man Le Sage de Fontenay og Þórdís
Alda Sigurðardóttir, valdi bók Ás-
laugar Jónsdóttur Nei, sagði litla
skrímslið! sem bestu myndskreyt-
inguna árið 2004. Dómnefndin er
skipuð af styrktaraðilum verð-
launanna Pennanum, Myndstefi og
Gerðubergi en jafnframt styrkir Fé-
lag íslenskra bókaútgefenda verð-
launin.
Börnunum
þótti Brenn-
an best