Morgunblaðið - 22.01.2005, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NOKKUÐ hefir verið rætt um
hugsanleg jarðgöng á milli lands og
Vestmannaeyja og arðsemi þeirra.
Niðurstöður skýrslna um fram-
kvæmdirnar hafa verið þær að hag-
kvæmni ganganna miðist við að
kostnaður þeirra fari ekki fram úr
30 ma.kr. Nú hefir verið skýrt frá
því að hægt verði að
grafa göng til Vest-
mannaeyja fyrir um 20
ma.kr. Verður því ekki
annað séð en þar eð 30
ma.kr göng eru talin
fýsilegur kostur, ætti
að hefjast sem fyrst
handa við göngin þar
sem hægt yrði að
grafa þau fyrir ein-
ungis tvo þriðju þeirr-
ar upphæðar er upp-
haflega var áætlað.
Arðsemi ganganna
virðist að miklu leyti
byggð á félagslegum
forsendum þar sem helsti liður hag-
kvæmni þeirra er opinber kostn-
aður er sparast myndi við tilurð
þeirra, kostnaður sem ríkissjóði er
e.t.v ekki skylt að inna af hendi þótt
skyldan gæti verið siðferðileg. Sé
raunin sú ættu langar skýrslur um
arðsemi ganganna að vera óþarfar
þegar gengið er út frá því annars
vegar að kostnaður hins opinbera
vegna samgangna við Vest-
mannaeyjar sé nú um 750 m.kr. og
stofnkostnaður rétt um 20 ma.kr. Í
fljótu bragði ættu göngin þá að skila
um 3,5% arðsemi á um 78 árum ef
slíkur afskriftartími er ásætt-
anlegur. Til viðbótar því sem spar-
ast þannig hefir einnig verið tekið
tillit til arðsemi aukinna samgangna
á milli lands og Eyja og þeirra
tekna er af bættum samgöngum
hljótast t.d. vegna aukins fjölda
ferðamanna. Höfundi er ekki kunn-
ugt um hvernig örvuð umferð til
Vestmannaeyja hefir verið áætluð,
né á hvern hátt hagkvæmni hennar
er metin. Með tengingu á milli lands
og Eyja má gera ráð fyrir verulega
mikilli aukningu umferðar. Sú aukn-
ing ræðst af því hver kostnaður
hverrar ferðar verður. Þar sem bú-
ast má við að göngin verði vel við
vöxt, gætu annað þeirri umferð sem
fara mun um þau næstu öldina, væri
æskilegt að gjaldtaka yrði sem
lægst, hefði ekki hamlandi áhrif á
umferð. Það sjónarmið er þó al-
mennt ríkjandi að
tryggja beri sem besta
nýtingu samgöngu-
mannvirkja fyrst þau
eru fyrir hendi þótt
einnig sé viðurkennt að
engan skuli rukka um
hærra gjald en hann er
tilbúinn til að greiða.
Áhrif örvaðrar umferð-
ar hljóta að vega
þungt, einkum ef að-
dráttarafl Vestmanna-
eyja er talið mikið og
verulega miklu ódýr-
ara verður að ferðast á
milli lands og Eyja eft-
ir tilkomu ganganna en nú er. Fyrir
hendi eru tæki sem henta vel til að
meta örvun umferðar vegna bættra
samgangna samanber mið-
flóttaaflslíkön sem notuð eru við út-
reikning aukinnar umferðar á milli
staða eftir því sem staðirnir eru
stærri og vegalengdin á milli þeirra
minni. Þau sýna einnig hvernig um-
ferð fjarar út með aukinni fjarlægð
á milli þeirra. Líkönin eru auk þess
nothæf til að meta hvernig flutn-
ingar færast frá einum samgöngu-
hætti til annars með breyttum sam-
göngum. Það er hvaða áhrif bættar
samgöngur á landi hafa á flug- og
sjóflutninga. Með tilkomu ganga á
milli lands og Eyja má eflaust gera
ráð fyrir umferð á milli Vest-
mannaeyja og Vopnafjarðar en af
framangreindum forsendum er aug-
ljóst að sú umferð yrði aðeins brot
þeirrar umferðar sem er reglulega
um Hvalfjarðargöng á milli Akra-
ness og höfuðborgarsvæðisins.
Göng til Vestmannaeyja eru að því
leyti ólík mannvirkjum eins og
Hvalfjarðargöngum eða brúm á
Skeiðarársandi sem eru höfundi
hugleiknar, að Vestmannaeyjar eru
endastöð, öndvert við strendur
Hvalfjarðar eða bakka Skeiðarár.
Það eiga því engir erindi um göng
til Vestmannaeyja nema þeir sem
ætla sér þangað. Útreikningar um-
ferðar um göngin eru því einfaldari
en ella þar sem taka þarf tillit til
færri áfangastaða en ef um fram-
kvæmd á þjóðvegakerfi landsins
væri að ræða. Við mat þjóðhags-
legrar arðsemi út frá kostnaðar- og
nytjageiningar eru gjöld og tekjur
metin án opinberra álagna. Fyrir
einstaklinginn er því kostnaður við
akstur bifreiðar töluvert annar en
þjóðfélagsins sem heildar vegna
þeirra opinberu gjalda er á rekstur
einkabifreiða er lagður. Jafnvel þótt
forsendur um 20 ma.kr. göng til
Vestmannaeyja stæðust er ekki þar
með sagt að nú séu þau brýnasta
verkefni Íslendinga í samgöngu-
málum eða annarri opinberri fjár-
festingu. Mörg önnur fjárfrek verk-
efni eru talin fýsileg og knýjandi,
verkefni er kosta tugi milljarða
króna.
Þegar unnið var að vegagerð yfir
Botnsheiði á milli Ísafjarðar og
Súgandafjarðar snemma á liðinni
öld áttu þeir er unnu við verkið ekki
von á að hún yrði fær bifreiðum
heldur eingöngu hestakerrum. Nú
er ekki lengur ekið yfir heiðina
heldur í gegnum hana. Líkur eru á
að eins verði með göng til Eyja að
þau komi þótt eigi verði endilega í
bráð.
Vestmannaeyjagöng
Kristjón Kolbeins fjallar um
göng til Vestmannaeyja ’Líkur eru á að einsverði með göng til Eyja
að þau komi þótt eigi
verði endilega í bráð.‘
Kristjón
Kolbeins
Höfundur er viðskiptafræðingur.
26. JÚLÍ 1992 birti Morg-
unblaðið opið bréf til dóms-
málaráðherra, grein eftir mig, en
þar reið ég á vaðið
og reyndi að opna
augu yfirvalda varð-
andi stöðu ungrar
stúlku sem hafði í
mörg ár verið beitt
hroðalegu kynferðis-
ofbeldi. Ritstjórar
blaðsins héldu um-
fjöllun um stöðu
fórnarlamba kyn-
ferðisofbeldis áfram,
í kjölfar greinar
minnar og var vinna
ritstjórnar með mikl-
um sóma og mikill
þungi lagður í fag-
lega umfjöllun blaðs-
ins.
Á þeim 13 árum
sem liðin eru síðan,
hefur hagur fórn-
arlamba batnað mjög
og gleðst ég yfir því.
Margir koma nú að
málum þolenda og
með því hlýtur vitn-
eskja um málefnið að
vera miklu skýrari
en hún var. Því vek-
ur undrun að pistla-
höfundur Morgunblaðsins á
sunnudag, Halla Gunnarsdóttir,
segir að varlega megi áætla ein-
hvern hluta varðandi fjölda brota.
Gera verður kröfu um að grein-
arhöfundar styðjist við stað-
reyndir og rannsóknir þegar full-
yrt er um fjölda brota. Ætla má
að kynferðisofbeldi hafi minnkað
vegna mikillar umræðu og áróð-
urs og ber að fagna því.
En böggull fylgir skammrifi.
Hagur fórnarlamba kynferðisof-
beldis hefur batnað en hagur
karla hefur ekki vænkast að sama
skapi og nú er svo komið að ég
get ekki orða bundist og ætla nú
að snúa blaðinu við og
horfa til karla sem
hafa orðið fórnarlömb
kvenna og fagfólks
vegna meints kyn-
ferðisofbeldis. Mér
rennur til rifja þegar
fólk er beitt órétti og
þá er alveg sama hver
í hlut á. Kynferðislegt
ofbeldi er óviðunandi
og það er lygaofbeldi
líka.
Í dag eru karlar of-
urseldir því ef nefnt
er kynferðisofbeldi,
þá er rokið upp til
handa og fóta og ráð-
ist að umræddum
karli. Fyrir nokkrum
árum var í fréttum
karlmaður, búsettur í
Hafnarfirði. Hann var
ásakaður af fyrrum
sambýliskonu sinni,
um ofbeldi gagnvart
dóttur hennar (ég
man ekki hvort hann
var faðirinn). Félags-
málayfirvöld trúðu
móðurinni, en karlinn
valdi að opinbera mál sitt og
sagði sig beittan ofbeldi lyga.
Hann væri saklaus. Það þarf mik-
ið þor til að koma fram á þennan
hátt og það gerir fólk sjaldnast ef
það hefur sök að bera. Stuttu
seinna kallaði umræddur maður
eftir hjálp hann sagði sig í hættu,
hann óttaðist um líf sitt. Það fór
eins og maðurinn óttaðist, sonur
fyrrum sambýliskonu hans varð
banamaður hans. Svona getur
hatrið farið með fólk. Afleiðing-
arnar hroðalegar. Maðurinn átti
sér engan málsvara, en mér hefur
oft runnið til rifja hugsunin um líf
og afdrif mannsins.
Við skilnað eiga foreldrar allt
of oft í forræðisdeilum um börn
sín. Í deilum foreldra eru karlar
mjög illa settir ef þeir eru ásak-
aðir um kynferðisáreiti eða of-
beldi barna. Það má ekki skilja
orð mín svo að ég geti nokkurn
tíma sætt mig við að börn séu
beitt ofbeldi af nokkru tagi. En
því miður veit ég dæmi þess að
konur beita ásökunum um ofbeldi
á börnum þar sem ekki hefur ver-
ið um ofbeldi að ræða.
Mikið vatn hefur runnið til
sjávar frá því að Morgunblaðið
birti grein mína 1992. Það verður
að ætlast til þess að fagfólk kunni
sitt fag og vinni af færni með all-
ar ásakanir sem upp koma. Rann-
saka verður mál mjög vel, áður
en kært er vegna orða. Mikilvægt
er að börn og ungmenni séu ekki
afvegaleidd og látin svara því
sem fólk vill heyra, en mjög auð-
velt er að hafa áhrif á svör barna.
Og fagfólk verður að vera alger-
lega fordómalaust og faglegt.
Stúlka sagði mér að félagsráð-
gjafi hafi hvatt sig til að segja
ósanna sögu af kynferðisofbeldi
og bent henni á mögulegar skaða-
bætur, umbun ef hún segir sög-
una eins og hvatt er til af fag-
manninum. Hvaða áhrif hafa slík
vinnubrögð?
Það er ekki viðunandi að sak-
lausir karlar séu kærðir og
dæmdir vegna orða kvenna sem
vilja körlum illt. Ég veit um tilvik
þar sem slíkt hefur gerst, karlar
verið dæmdir saklausir í fangelsi.
Eyðum öllu ofbeldi með fag-
mennsku og færni, hendum for-
dómum og þröngsýni.
Kynferðisbrot
eða lygar
Drífa Kristjánsdóttir fjallar
um kynferðisofbeldi
Drífa
Kristjánsdóttir
’Það er ekkiviðunandi að
saklausir karlar
séu kærðir og
dæmdir vegna
orða kvenna
sem vilja körl-
um illt.‘
Höfundur er forstöðumaður Meðferð-
arheimilisins Torfastöðum.
torfast@simnet.is
FYRIR nokkrum árum ritaði ég
grein í Morgunblaðið og mælti
með því, að nýr Landspítali yrði
byggður frá grunni á Vífilsstöðum
í stað þess að lappa enn upp á og
bæta við þær byggingar, sem fyrir
voru við Hringbraut eða í Foss-
vogi. Eftir það var
hins vegar byggður
Barnaspítali við
kvennadeildarhúsið
sem tengist aðalbygg-
ingu Landspítalans
með undirgangi. Í
framhaldi af því var
ákveðið að halda
áfram á sömu braut,
þ.e. að reisa stakar
byggingar á Hring-
brautarlóðinni, sem
tengdar verði með
undir- eða yfirgöng-
um. Kannski er þó
ekki enn of seint að snúa við
blaðinu hvað þetta varðar.
Það gefur augaleið að allir flutn-
ingar sjúklinga, matar og annarra
vista og varnings svo og samskipti
starfsfólks yrðu auðveldari og
ódýrari í lyftum milli hæða í einni
byggingu en eftir rangölum milli
bygginga í láréttu plani. Ein stór
bygging, þar sem bráðaþjónusta
yrði næst aðkomu sjúkrahússins
og í beinum tengslum við þjón-
ustu- og legudeildir, hlýtur að
vera betri lausn en aðskildar
byggingar. Ein bygging gerði auð-
velt að samnýta þjónustu, t.d.
skurðstofu, í stað þess að reka
slíka starfsemi ásamt nauðsynlegri
stoðþjónustu á mismunandi stöð-
um. Ein bygging auðveldar einnig
öll samskipti starfsfólks, t.d. ráð-
gjafarþjónustu sérfræðinga, og
stuðlar að nánari samskiptum
þeirra.
Staðsetning nýs spítala við
Hringbraut útilokar sennilega
slíka lausn þrátt fyrir
flutning Hringbraut-
arinnar, enda mun
gert ráð fyrir því að
gamla gatan haldi sér
og skeri áfram sundur
lóðina. Tryggt aðgengi
á umferðaræðum og
þyrlupallur er nauð-
synleg forsenda
bráðaþjónustu sjúkra-
húss.
Ef litið er til höf-
uðborgarsvæðisins
sem einnar heildar í
nútíð og ekki síður í
framtíð eru Vífilsstaðir betur stað-
settir m.t.t. þessa en sjúkrahús við
Hringbraut. Nú þegar skapast oft
umferðarteppa á aðkomuleiðum að
Landspítalanum við Hringbraut á
annatímum og ekki verður séð,
hvar koma eigi fyrir aðstöðu fyrir
þyrlu á lóðinni. Með því að stefna
starfsfólki og nemendum Háskól-
ans og tengdra stofnana í Vatns-
mýrinni auk alls starfsfólks Land-
spítalans samtímis til og úr vinnu
á sama svæði hlýtur umferð-
arvandinn að verða mun meiri en
ef starfsfólk Landspítalans ætti
leið í aðra átt, þ.e. til Vífilsstaða.
Auk þess hlýtur að fara mikið af
dýrmætu landi undir bílastæði á
Hringbrautarlóðinni eða dýra bíla-
geymslu. Á Vífilsstöðum er hins
vegar nægt olnbogarými fyrir slíkt
og aukna starfsemi í framtíðinni.
Norðmenn hafa nýlega lokið við
að byggja nýtt háskólasjúkrahús í
Osló, sem ég átti kost á að heim-
sækja nýlega. Þeir völdu þá leið að
flytja sjúkrahúsið úr miðbæ
Oslóar í jaðarbyggð, sem liggur að
ónumdu skógivöxnu landi, en í ná-
grenni við íbúðarbyggð. Þannig
gefst starfsfólki spítalans kostur á
að búa í námunda við sjúkrahúsið
og sækja stutt til vinnu og sjúk-
lingar, sem rólfærir eru, og að-
standendur þeirra eiga þess kost
að njóta friðsældar og útivistar í
fagurri náttúru í stað skarkala
miðborgar. Gömlu spítalabygging-
arnar í miðborginni hafa ýmist
verið rifnar eða verið að breyta
þeim fyrir aðra starfsemi, t.d.
íbúðir og hótel. Sjúkrahúsbygg-
ingin er björt og sameiginlegt
rými vistlegt og vekur því frekar
bjartar en daprar hugsanir. Að-
gengi er gott og ekki hörgull á bif-
reiðastæðum.
Við byggingu nýs Landspítala
er ekki tjaldað til einnar nætur
heldur næstu aldar. Því er nauð-
synlegt að huga vel að mörgum
þáttum, sem skipta máli, svo sem
aðkomu og umhverfi og síðast en
ekki síst að reisa byggingu, sem
auðveldar samnýtingu þjónustu og
samskipti starfsfólks og unnt sé að
breyta og aðlaga nýrri tækni og
þjónustu í framtíðinni.
Mér sýnist, að þrátt fyrir hærri
stofnkostnað með byggingu nýs
spítala á Vífilsstöðum í stað þess
að bæta nýjum viðbyggingum við
núverandi húsakost á Hringbraut-
arlóðinni geti sá mismunur borgað
sig á tiltölulega skömmum tíma
auk þess að þjóna mun betur
hagsmunum allra aðila. Ekki
þyrfti að flytja alla starfsemi spít-
alans á einu bretti. Hafa verður í
huga heildarhag allra landsmanna
en ekki einstaklinga eða einstakra
byggðarlaga. Ég tel það skamm-
sýni af hálfu stjórnenda Reykja-
víkurborgar að leggja áherslu á að
halda Landspítalanum á Hring-
brautarlóðinni í stað þess að nýta
þetta landrými til annarrar starf-
semi, svo sem fyrir hótel og íbúðir
fólks, sem hefur meira til mið-
borgarinnar að sækja en inniliggj-
andi sjúklingar og starfsfólk sem
aðeins kemur og fer úr vinnu.
Að lokum þetta: Kæmi ekki til
greina að lífeyrissjóðir lands-
manna fjárfestu í byggingu nýs
Landspítala og leigðu síðan eða
seldu ríkinu með afborgunum á
löngum tíma í stað þess að nota til
þess andvirði Símans, sem nýst
gæti vel til annarra þarfa?
Nýr Landspítali, hvar,
hvernig?
Auðólfur Gunnarsson fjallar
um nýjan Landspítala ’Ein stór bygging, þarsem bráðaþjónusta yrði
næst aðkomu sjúkra-
hússins og í beinum
tengslum við þjónustu-
og legudeildir, hlýtur að
vera betri lausn en að-
skildar byggingar.‘
Auðólfur Gunnarsson
Höfundur er fyrrverandi
yfirlæknir á LSH-H.