Morgunblaðið - 26.02.2005, Qupperneq 32

32 LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIKIL umræða hefur átt sér stað
erlendis undanfarið um tilhögun for-
sjármála og hugsanlegar breytingar
á þeim. Hefur núverandi fyr-
irkomulag sem víðast ríkir, þ.e. að við
skilnað fari forsjá barna til annars
foreldrisins, verið mikið gagnrýnt.
Helstu forsendur
gagnrýninnar eru að
með eins foreldris
forsjá er hitt foreldrið
(það forsjárlausa, fað-
irinn í yfir 90% tilvika)
gert óþarft eða í mesta
lagi eins konar
skemmtanastjóri. Sam-
kvæmt rannsóknum í
Englandi missa t.d.
40% forsjárlausra for-
eldra (feðra) allt sam-
band við börn sín eftir
skilnað. Það þýðir að
u.þ.b. 40% skiln-
aðarbarna missa allt
samband við feður sína.
Félag ábyrgra feðra
telur að hlutfallið sé
ekki ólíkt á Íslandi og
telur nauðsynlegt að
breyta hlutunum. Fé-
lagið leggur mikla
áherslu á að sameig-
inleg forsjá með jafnri
umönnun sé eðlilegasta
fyrirkomulagið og best
til þess fallið að leysa
úr ágreiningi sem upp
getur komið og lang-
besta úrræðið sem
býðst til að gera börn-
um áfall skilnaðar sem
auðveldast og tak-
marka áhrif hans á
framtíð þeirra.
Rannsóknir erlendis
gefa mjög sterklega til kynna að sam-
eiginleg forsjá með jafnri umönnun
komi bæði börnum og foreldrum
best. Þetta fyrirkomulag gerir ráð
fyrir að báðir foreldrar séu hæfir til
að takast á hendur ábyrgðina sem
foreldrahlutverkið krefst, rétt eins og
gert er ráð fyrir með flest fólk fyr-
irfram, þ.e. sem eignast börn. Fyr-
irkomulagið felur m.a. í sér eftirfar-
andi:
1. Báðir foreldrar hafa veruleg og
viðvarandi samskipti við börn sín (hér
er átt við að lágmarki 30% af umönn-
unartímanum). Með þessu hafa börn-
in fjölskyldutengsl við báða foreldra
sína.
2. Báðir foreldrar hafa jafna stöðu
gagnvart lögunum, þar á meðal gagn-
vart skólum, læknum o.s.frv.
3. Báðir foreldrar taka þátt í mik-
ilvægum ákvörðunum um líf barns-
ins.
4. Báðir foreldrar styðja barnið til-
finningalega jafnt sem fjárhagslega.
Helstu og sterkustu rökin fyrir
þessu fyrirkomulagi eru þessi:
1. Börnin fá þá tilfinningu að báðir
foreldrar sinni þeim, annist þau og
elski. Þessi tilfinning viðheldur heil-
brigðri sjálfsmynd barnanna.
2. Þar sem hvorugt foreldrið er sig-
urvegari og hitt tapar öllu eru valda-
hlutföll jöfn, samskipti haldast í jafn-
vægi og skilnaður foreldranna verður
minna áfall fyrir börnin. Foreldrarnir
vita frá upphafi að þau þurfa að deila
ábyrgð og völdum varðandi barnið og
hafa því engan ávinning af ágreiningi
eða deilum eins og núverandi fyr-
irkomulag býður því miður upp á.
3. Með jafnri umönnun fá börnin
þá tilfinningu að þau þurfi ekki að
gera upp á milli foreldra sinna. Þau
upplifa ekki brotna sjálfsmynd af
þessum sökum.
4. Skilnaður er alltaf áfall, hvort
heldur hann verður af fúsum vilja eða
ekki. Áfallið er oft mest fyrir börnin.
Með sameiginlegri forsjá og jafnri
umönnun er mjög dregið úr áhrifum
áfallsins og börnin fá fleiri tækifæri
til að þroska eigið sjálf en ella.
5. Útilokun annars foreldrisins frá
ábyrgð og ákvörðunum um framtíð
barnsins eftir skilnað jafngildir því að
þetta foreldri hafi enga ábyrgð eða
ákvörðunarvald í lífi barnsins fyrir
skilnað. Það hljóta allir að sjá hversu
fáránleg sú hugmynd er.
6. Hagsmunir barnsins eru best
tryggðir með virkri þátttöku beggja
foreldra. Það verður að teljast
grimmúðlegt og
ómennskt að halda öðru
foreldrinu frá barni sínu
svo fremi að ekki sé um
óhæfa foreldra að ræða.
Að sama skapi er það
óhæfa að halda barni frá
ömmum og öfum, nema
ríkar ástæður liggi til.
7. Það eru mannrétt-
indi barna að þekkja,
tengjast og mynda fjöl-
skyldutengsl við báða
foreldra sína. Stríð get-
ur ekki eyðilagt þessi
mannréttindi. Af hverju
ætti skilnaður að geta
það?
8. Foreldrar sem
mynda og viðhalda eðli-
legum tengslum við
börn sín eru tilbúnari en
ella til að leggja út pen-
inga vegna uppeldis og
menntunar barnanna.
Loks koma hér nokk-
ur ráð til foreldra í skiln-
aðarhugleiðingum. Ráð-
in eru frá samtökum
bandarískra skiln-
aðarlögmanna og hvetja
foreldra í reynd til að
taka jafna ábyrgð á líf-
inu gagnvart börnum
sínum enda er skilnaður
aldrei auðveldur og for-
eldrar geta gert margt
til að draga úr áhrifum
sambúðarslitanna á börnin sín.
1. Gerðu aldrei lítið úr fyrrverandi
maka fyrir framan börnin. Börnin
vita að þau eru „að hluta mamma“ og
„að hluta pabbi“ og því getur gagn-
rýnin skaðað sjálfsmat barnanna.
2. Notaðu börnin ekki sem sendi-
boða milli þín og fyrrverandi maka.
Því minna sem börnunum finnst þau
lenda í baráttunni milli foreldranna,
því betra.
3. Gerðu börnunum ljóst að þú
elskir þau og að þau eigi enga sök á
skilnaðinum. Mörg börn halda að það
sé þeim að kenna að foreldrarnir eru
nú fjandmenn.
4. Hvettu börnin til að hitta fyrr-
verandi maka þinn oft. Gerðu allt sem
þú getur til að auðvelda þeim um-
gengnina.
5. Í gegnum allt skilnaðarferlið
skaltu minna þig á að hagsmunir
barnanna – en ekki þínir eigin –
skipta öllu máli, og hegðaðu þér sam-
kvæmt því. Láttu þau njóta kærleika
þíns við sérhvert tækifæri.
6. Börnin þín freistast kannski til
að þykjast vera að annast þig. Þessa
freistingu verður þú að standast.
Sæktu ráð til jafnaldra þinna, fullorð-
inna meðlima fjölskyldunnar og sál-
ræktarfólks og ræddu málin við þau.
Leyfðu börnunum að vera börn.
7. Eigirðu þess nokkurn kost
skaltu ekki skipta um umhverfi með
börnum þínum. Stöðugleiki í búsetu
og skóla eflir börn gegn skaðlegum
áhrifum skilnaðarins.
Margar erlendar rannsóknir benda
til að sameiginleg forsjá og jöfn
umönnun dragi úr ágreiningi foreldra
og geri þeim kleift að einbeita sér að
því sem mestu skiptir, þ.e. uppeldi
barnanna. Má hér benda á fjölmargar
rannsóknir Roberts Bausermans, t.d.
grein hans „Child adjustment in
joint-custody versus sole-custody
arrangements: A meta-analytic re-
view“, sem birtist í Journal of Family
Psychology í mars 2002.
Sameiginleg
forsjá og jöfn
umönnun
Garðar Baldvinsson
fjallar um foreldrajafnrétti
Garðar Baldvinsson
’Margar er-lendar rann-
sóknir benda til
að sameiginleg
forsjá og jöfn
umönnun dragi
úr ágreiningi
foreldra og geri
þeim kleift að
einbeita sér að
því sem mestu
skiptir, þ.e. upp-
eldi barnanna. ‘
Höfundur er formaður
Félags ábyrgra feðra.
UMRÆÐAN um gæðamál í fyr-
irtækjum hefur ekki verið eins
áberandi á undanförnum árum og
hún var á meðan gæðahugsun var
ný af nálinni. Fjöldi fyrirtækja,
stórra og smárra, hefur tekið upp
virkt gæðaeftirlit með starfsemi
sinni, ýmist vottað eða gæðaeftirlit
byggt á eigin forsendum.
Í mörgum tilfellum
er þess krafist vegna
erlendra samskipta að
starfsemi eru með
vottun samkvæmt
þeim staðli.
Hvað á þetta
skylt við skóla?
Eru skólar og skóla-
starf í eðli sínu svo
frábrugðnir fyrir-
tækjarekstri? Ég tel
svo ekki vera.
Eftir því sem ég
best veit er enginn ís-
lenskur skóli gæðavottaður sam-
kvæmt ISO staðli eða sambæri-
legum staðli, en nokkrir skólar á
framhalds- og háskólastigi hafa
innra gæðamat eða gæðastaðla án
þess þó að hafa formlegt gæðakerfi.
Menntafélagið ehf. rekur Fjöl-
tækniskóla Íslands. ( Nýtt nafn yfir
sameinaða Stýrimannaskólann í
Reykjavík og Vélskóla Íslands) FTÍ
eru fyrstu íslenski framhaldsskól-
inn sem lokið hefur vottunarferli og
úttekt allrar starfsemi sinnar sam-
kvæmt ISO 9001 staðli.
Af hverju þessi skóli?
Nemendur, útskrifaðir úr skól-
anum, eiga rétt á alþjóðlegum at-
vinnuskírteinum að afloknu námi og
að uppfylltum skilyrðum. Til að svo
megi verða krefst Alþjóðasigl-
ingastofnunin IMO þess að allir
skólar, sem útskrifa menn til al-
þjóðaréttinda, séu vottaðir sam-
kvæmt viðurkenndum staðli.
Hver var staðan?
Þegar Menntafélagið tók við
rekstrinum var mjög lítið var til af
gögnum í skólunum sem nauðsyn-
leg eru gæðakerfum svo sem vinnu-
lýsingar, gátlistar og verklags-
reglur. Samhæfing námsins við
alþjóðareglur hafði þó farið fram og
kom að fullu gagni. Ég tel að skól-
inn hafi verið á svipuðu róli í þess-
um málum og aðrir framhalds-
skólar, hvorki betri né verri.
Í upphafi var okkur ljóst að ISO
9001 hugmyndafræðin er einvörð-
ungu skipulegur rammi utan um
það innihald sem stofnunin kýs að
hafa. Gæðakerfi eyðir alls ekki
þörfinni á þáttum eins og virkri
stjórnun, eftirliti og mælingum á
árangri innra starfs, sem og á
ánægju viðskiptavina skólanna.
Hætta er á að gæðakerfi lifi sjálf-
stæðu lífi við hlið annarra stjórn-
unaraðferða og er sennilegt að sú
tilhneiging kerfanna skapi vantrú
margra á gæðastjórnun.
Að mínu mati er
hugmyndafræði gæða-
kerfanna að koma á
reglufestu, setja hluti í
skorður og þroska inn-
viði stofnananna,
stuðla að aga og
sporna við mistökum
sem gerast ekki síður í
skólum en annars stað-
ar. Því er ætlað að aga
og vinna gegn því að
gallar stjórnenda verði
of ráðandi þáttur í
starfseminni.
Áhrif gæðastarfs á skólastarf
Ég fullyrði að innleiðing gæða-
kerfis og gæðahugsunar hefur þeg-
ar haft bætandi áhrif á skólastarfið
og er að skila árangri inn á við og
um leið bættri þjónustu við nem-
endur.
Ég hef bæði fundið jákvæða
strauma og neikvæða. Jafnvel hefur
verið sagt að gæðakerfi eigi heima í
verksmiðjum og frystihúsum, en
ekki þar sem verið er að meðhöndla
huglæg verðmæti.
Fjöldi toppfyrirtækja, sem
byggja tilvist sína á mannauði, eru
gæðavottuð og telja sér það til
tekna.
Framreiðsla menntunar kallar
beinlínis á agaða hugsun og skipu-
lag með það að markmiði að tryggja
að „varan“ (kennslan) sé fram-
kvæmd þannig að samfella sé á
milli skólaára og vitneskja liggi fyr-
ir um það að „varan“ sé í lagi á
hverjum tíma.
Í gæðakerfi okkar er m.a. gerð
krafa um það, að hver einstakur
áfangi sem kenndur er sé „útskrif-
aður“ ekki síður en nemendur í lok
annar. Útskrift áfanga felur í sér að
leitað er eftir því eins og kostur er,
að eftirlit sé með gæðum áfangans
frá upphafi og að útskrift hans feli í
sér staðfestingu þess að hann hafi
staðist kröfur.
Við erum að eiga við nýja hugs-
un, breytt skipulag og vinnubrögð
og innleiða vinnuferla sem koma að
samskiptum út á við, heildar-
stjórnun náms, skipulagningu
kennslu og áfanga, innritun nem-
enda, útskrift nemenda, fjármálum,
rekstri, kennslu áfanga, hönnun og
úrbótum námsbrauta, gerð prófa og
rýni stjórnenda.
Það eru ekki allir sammála um að
innleiða vottað gæðakerfi í skóla-
starf. Ég tel að nú þegar, byggt á
þeirri reynslu sem er fengin af inn-
leiðingunni hjá okkur, hafi kerfið
sannað ágæti sitt og að fáir sem að
hafa komið geti með rökum sagt að
ekki sé búið að bæta skólastarfið.
Hvað með aðra skóla?
Ég er sannfærður um að skipu-
lagt gæðastarf í skólakerfinu í heild
muni skila árangri. Þar með er ég
ekki að segja að gæðastarf skól-
anna krefjist vottunar, enda er vott-
unin í sjálfu sér afleiðing en ekki
orsök, gæðastarfið sjálft er aðal-
atriðið. Innleiðing gæðastarfs og
gæðahugsunar í skólakerfið er ekki
auðvelt verkefni og verður aldrei
unnið nema þeir sem stjórna skól-
unum setji sér það sem markmið og
fari af heilum hug í verkefnið. Yf-
irvöld menntamála hafa það hlut-
verk að marka stefnu og móta
skipulagsramma, en framkvæmdin
verður aldrei á herðum annarra en
þeirra sem ábyrgð bera á skóla-
starfinu.
Við Íslendingar eigum mörg góð
fyrirtæki og stofnanir, mörg mjög
vel rekin, önnur verr og sum jafnvel
illa. Er hugsanlegt að einhver sam-
svörun eigi sér stað við skólastarf?
Ég hvet skóla, sem huga vilja að
þessum málum, til að kynna sér þau
vel, hefja yfirvegaðan undirbúning
og ætla sér nægan tíma í skipulag
og þróun. Árangurinn mun skila sér
þegar á þróunartímanum og er ég
viss um að leiðin yrði gengin til
góðs.
Um gæðamál í skólastarfi
Jón B. Stefánsson
skrifar um skólamál ’Ég fullyrði að innleið-ing gæðakerfis og gæða-
hugsunar hefur þegar
haft bætandi áhrif á
skólastarfið hjá okkur
og er að skila árangri
inn á við og um leið
bættri þjónustu við
nemendur. ‘
Jón B. Stefánsson
Höfundur er skólameistari,
framkvæmdastjóri Menntafélagsins
ehf., skólameistari Fjöltækniskóla
Íslands (sameinaðir Stýrimannaskóli
og Vélskóli).
FYRIR 11 árum setti ég fram
þá hugmynd á vísindafundi þar
sem fjallað var um Surtsey að þá
þegar mætti hugsa
sér að opna eyjuna
fyrir áhugafólki. Ekki
var tekið vel í hug-
myndina. Rök mín
með henni voru þau
að landnám lífs í sjó
og á landi væri það
langt komið að tak-
mörkuð umferð ferða-
fólks skaðaði ekki
rannsóknir á því.
Jarðfræðilegi þáttur
rannsóknanna er
óháður takmarkaðri
umferð um eða við
eyjuna.
Nú er þessi hugmynd aftur á
lofti og sýnast líkur á að þeim sem
mest hafa komið að lífrannsóknum
í Surtsey líki hún ekki. Dr. Sturla
Friðriksson er t.d. þeirrar skoð-
unar.
Ég er sannfærðari en fyrr að
hugmyndin er góðra gjalda verð.
Einu fyrirsjáanlegu áhrif takmark-
aðra heimsókna til Surtseyjar snúa
að mengunarslysi eða flutningi á
plöntum eða vafasömum smádýr-
um og sýklum til eyjarinnar. Auð-
vitað væri skoðunarferð til Surts-
eyjar bundin því að fólk gangi
einungis fyrirfram ákveðna leið
(t.d. hring á eynni). Eins og bent
hefur verið á tíðkast
slíkt víða og reynist
ágætlega meðan tala
gesta er lág og eftirlit
gott. Ætla má að
gestir komi til að upp-
lifa stemninguna á
syðsta hjara Íslands
og þessu unga eyvirki
og taka myndir. Eins
og t.d. á óbyggðum
eyjum í Galapagos-
klasanum má ekkert
taka með sér neitt
matarkyns (aðeins
drykk), ekkert skilja
eftir, ekki snerta líf-
verur og ekki taka neitt með sér.
Salernismál yrðu leyst hér eftir
sem hingað til. Með því að lána
gestum skófatnað (eins og gert er
t.d. hjá vélsleðaleigum á jöklum
landsins) og hreinsa hann er hægt
að lágmarka hættu á lífmengun.
Að öllum líkindum eru ferðamenn
tilbúnir að greiða hátt verð fyrir
t.d. hálfsdagsferð til Surtseyjar.
Aðkoma til Surtseyjar er helsta
hugsanlega uppspretta efnameng-
unar þar (fyrir utan úrgang sem
berst af hafi) og um leið sá þáttur
sem er erfiðastur við ferðaþjón-
ustuna. Ekki verður komist þang-
að nema með báti sem getur lent í
sandfjöru eða á þyrlu. Hægt væri
að gera út vélbát sem notar „zodi-
ak“-gúmmíbáta til að ferja menn
til og frá landi eða koma upp
þyrluþjónustu. Hún er mun dýrari
(dýr útgerð og margar ferðir) en
um leið öruggari og óháðari veðri
að vissu marki. Brigðul veður eða
ylgja í sjó við eyna takmarka
nokkuð þær ferðir sem hægt væri
að gangast fyrir á hverju ári, allt
eftir ferðamáta.
Auðvitað þarf vandaða úttekt á
stöðu rannsókna í eyjunni og mat
á áhrifum ferðaþjónustu í Surtsey
áður en gefið væri leyfi fyrir til-
teknum fjölda árlegra heimsókna.
Opin Surtsey?
Ari Trausti Guðmundsson
fjallar um Surtsey ’Ekki verður komistþangað nema með báti
sem getur lent í sand-
fjöru eða á þyrlu. ‘
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og
áhugamaður um ferðaþjónustu.