Morgunblaðið - 20.03.2005, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MARS 2005 23
Ég held að hvorutveggja hafi gengið
eftir.“
Frá 1987 kenndi Njörður eingöngu
ritlistarnámskeið og segist hann hafa
haft mikla ánægju af.
Njörður segir ritlistarkennara
þurfa að vera rithöfund, og hann hef-
ur auk bókmenntabókanna, sem að
framan voru nefndar, sent frá sér
ævisögur, skáldsögur, leikrit og ljóð.
Verk hans hafa verið þýdd á mörg
tungumál og sjálfur hefur hann þýtt
mörg bókmenntaverk á íslenzku.
Óttast mest kæruleysi og orðfæð
„Í þessum umræðum, sem nú eiga
sér stað um stöðu íslenzkrar tungu,
finnst mér tungan standa að sumu
leyti vel, að öðru leyti illa.
Ég hef ekki mjög miklar áhyggjur
af tökuorðum og slettum. Ég hef
meiri áhyggjur af öðrum þáttum mál-
notkunar.
Ýmislegt bendir til þess að beyg-
ingakerfið sé að riðlast. Þetta stafar
sumpart af óöryggi manna í að fall-
beygja nafnorð. Annað er viðtenging-
arháttur með ef og hvort, sem er mik-
il öfugþróun. Það er skrýtið, að
viðtengingarhátturinn skuli sækja á
hjá okkur meðan hann er á undan-
haldi í öðrum Norðurlandamálum og
ensku. Menn segja: Ef hann sé
heima. Og: Ég veit ekki hvort hann sé
heima.
Eitt einkenni íslenzkunnar er að
hún er sagnatungumál meðan enskan
til dæmis er nafnorðatungumál. Með
því að velja sagnir af kostgæfni þurf-
um við ekki að nota eins mörg orð og
málið verður gegnsærra. Stofnana-
mál hrúgar hins vegar saman nafn-
orðum. Í fréttum er þetta helzt:
Vopnað rán var framið í banka. Af
hverju ekki: Vopnaður maður rændi
banka. Þarna gegnir sögnin lykilhlut-
verki. Fyrir nú utan það: hvernig get-
ur rán verið vopnað?
Hefurðu tekið eftir því að forsetn-
ingar eru að hverfa úr málinu og í
staðinn er komið orðið varðandi?
Námskeið varðandi meðferð þunga-
vinnuvéla hef ég séð auglýst. Ég
sagði nemendum mínum stundum, að
ég hefði mestan hug á að stofna um-
vinafélag!
En megináhyggjur mínar eru ekki
af þessu heldur því að orðaforði ungs
fólks er miklu minni og fábrotnari en
var. Ég leyfi mér að fullyrða, að með-
al nemenda okkar í íslenzku á þessum
30 árum minnkaði hann greinilega;
mér kæmi ekki á óvart, þótt hann
hefði minnkað um 30%.
Eitt dæmi er að nú labba menn
alltaf; þetta er orðið eina sögnin sem
notuð er yfir göngulag. Upphaflega
merkti sögnin að labba að ganga
hægt og þótt vel megi segja að menn
gangi hægt á fjöll, þá finnst mér ekki
hægt að tala um að labba á Esjuna,
eins og algengt er orðið. Með þessu
hverfa margar sagnir úr notkun og
málið verður minna myndrænt. Með
labbinu töpum við sögnunum að
ganga, stika, strunsa, rölta, svo nokk-
ur dæmi séu tekin.
Enska tungan hefur orðið „tail“
meðan við höfum hali, rófa, dindill,
skott, stertur og sporður og svo fram-
vegis. Okkur þætti áreiðanlega ein-
kennilegt að tala um hala á fiski eða
hundi.“
– Hvernig vilt þú snúa vörn í sókn?
„Við eigum að bjarga málinu okkar
með því að vanda okkur.
Við eigum að vera jákvæð og upp-
örvandi. Eins og ég hafi ekki verið
það í þessu samtali! Við eigum að
benda á það sem er til fyrirmyndar
og örva ungt fólk til þess að skrifa, tjá
sig í skrifuðu máli og hnitmiða hugs-
un sína. Við eigum stöðugt að hugsa
um það, hvernig getur þessi texti orð-
ið betri. Og hvaða orð við eigum að
nota. Hver er munurinn á sögnunum
að sitja og húka? Til þess að skynja
það þurfum við að kunna bæði orðin.
Orðaforðinn er lykillinn að flestu
öðru. Og hvernig öðlumst við orða-
forða?
Halldór Kiljan Laxness fór um
landið og skrifaði niður hjá sér tungu-
tak fólksins. Við þurfum ekkert að
vera að ferðast í þessum tilgangi. Við
höfum aðgang að mjög góðum hjálp-
argögnum, þar sem orðabækur eru.
Ég nefni samheitaorðabókina, Ís-
lenska orðabók, Merg málsins eftir
Jón G. Friðjónsson og Orðastað og
Orðaheim eftir Jón Hilmar Jónsson.
Þegar við hlustum á útvarp er talað
orð yfirleitt óundirbúið snakk. Það
leiðir til fábreytilegri orðaforða. Fólk
les minna en áður og fólk skrifar
minna en áður. Það sem skrifað er, er
mikið til sms-skilaboð eða tölvuskeyti
sem leiða til mikið einfaldari orða-
forða.
Með minni orðaforða verður hugs-
unin fátæklegri. Tungumálið er
hljóðfæri hugans og við eigum að
leggja okkur öll fram um að leika sem
mest og bezt á það hljóðfæri.
Það sem ég óttast mest um ís-
lenzka tungu er kæruleysið; að
mönnum þyki ekki vænt um málið
eða sýni væntumþykju sína ekki
nægilega í verki.“
Tungan, landið og sagan
„Ég hef oft upplifað það að útlend-
ingar hlæja að okkur fyrir að hafa
sveigt veginn fram hjá álfasteininum.
En meðan við kunnum álfasöguna er
staðurinn einhvers virði og rétt að
sneiða hjá steininum.
Ef þú kemur á Þingvöll, þá sérðu
fyrir þér þá atburði sem þar hafa
gerzt. Sagan lifnar fyrir þér og þú
þekkir staðinn. En ef þú þekkir enga
sögu, hvað þá?“
Nú er Nirði svo mikið niðri fyrir,
að hann er búinn að svara sjálfum sér
áður en ég veit af.
„Engin saga, enginn staður.
Ókunnugt fólk í eigin landi.
Ef við ökum norður í land, þá för-
um við í gegnum Kjalnesingasögu,
Harðarsögu, Egilssögu og eftir atvik-
um Laxdælu eða Grettissögu. Svo
bætast við allar þjóðsögurnar og öll
ljóðin, sem hafa verið ort um ýmsa
staði og ýmsa menn. Svona er landið
lifandi, en mér finnst þekking fólks
fara þverrandi og um leið deyr landið
fyrir augunum á því.
Mér er minnisstæð ferð sem ég fór
einu sinni á Hornstrandir með kunn-
ugum manni. Ég sá þarna bara firði
og fjöll, en svo fór hann að segja mér
sögur. Þetta voru alveg tveir heimar;
þessi sem ég sá og svo hinn, sem
fylgdarmaður minn átti með sögun-
um. Og með þeim gat hann gefið mér
hlutdeild í lifandi landi.
Er þessu ekki svipað farið með
tungumálið?
Ég tók eftir því, þegar ég kenndi,
að unga fólkið hafði lesið fá ljóð.
Benedikt Gröndal sagði eitthvað á þá
leið, að ljóðlistin væri öðrum þræði
lærð og svo hitt, að hvert nýtt ljóð
tæki með einhverjum hætti tillit til
allra ljóða, sem ort höfðu verið á und-
an því. Því er nefnilega þannig varið,
að því betur sem við þekkjum til,
þeim mun auðugra mál eigum við.“
freysteinn@mbl.is
Fáðu fréttirnar
sendar í símann þinn
Reykjavíkurborg auglýsir eftir umsóknum um 30 lóðir fyrir einbýlishús við nýja götu á milli
Klyfjasels og Lækjarsels í Breiðholti, sem hlotið hefur nafnið Lambasel. Lóðunum verður úthlutað
á föstu verði og er gatnagerðargjald innifalið í því. Um er að ræða lóðir fyrir einnar og tveggja hæða
hús af tveimur stærðum:
• 12 lóðir fyrir hús allt að 184 ferm. að stærð á einni hæð (kr. 3,5 millj.)
• 5 lóðir fyrir hús allt að 240 ferm. að stærð á einni hæð (kr. 4,6 millj.)
• 13 lóðir fyrir hús allt að 240 ferm. á 1 – 2 hæðum (kr. 4,6 millj.)
Umsóknareyðublöð, úthlutunarskilmálar og deiliskipulagsskilmálar fást á skrifstofu Fram-
kvæmdasviðs Reykjavíkurborgar, Skúlatúni 2, 3. hæð. Þessi gögn er einnig að finna á heimasíðu
Framkvæmdasviðs, www.rvk.is/fs undir málaflokknum „lóðir”. Frekari upplýsingar um lóðirnar
fást á heimasíðunni og á skrifstofu Framkvæmdasviðs í síma 563 2310.
Umsækjendur um lóðirnar þurfa m.a. að uppfylla eftirtalin skilyrði:
• Vera ekki í vanskilum með opinber gjöld.
• Standast greiðslumat fyrir 25 mkr. húsbyggingu.
• Hafa átt lögheimili í Reykjavík í a.m.k. eitt ár talið frá ársbyrjun 2000 og að hafa ekki á
sama tímabili fengið úthlutað lóð hjá Reykjavíkurborg.
Hver umsækjandi getur sótt um eina lóð. Hjón og sambýlisfólk teljast vera einn umsækjandi í
þessu sambandi.
Dregið verður úr innsendum umsóknum og verður haft samband við þá, sem þær umsóknir eiga,
um val á lóðum. Athugið, að aðeins þeir sem dregnir verða út þurfa að skila gögnum sem sýna að
þeir uppfylli framangreind skilyrði.
Umsóknum á þar til gerðum umsóknareyðublöðum, undirrituðum af umsækjanda eða umboðsmanni
hans, skal skila til skrifstofu Framkvæmdasviðs, Skúlatúni 2, 3. hæð, fyrir kl. 16:15
fimmtudaginn 7. apríl nk.
Reykjavíkurborg
LAMBASEL
lóðir til úthlutunar í grónu hverfi