Morgunblaðið - 20.03.2005, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MARS 2005 13
fæða barn. Sú rannsókn er á byrjunarstigi en
þar skoðar Unnur gagnagrunn yfir 750 þúsund
„fyrstu“ fæðingar í Svíþjóð á árunum 1983-
2000. Í grunninum eru margar breytur, t.d. um
fyrri geðræn vandamál, verkjalyf í fæðingu,
reykingar á meðgöngu og heimilisaðstæður
kvennanna. Markmiðið með rannsókninni er
eins og með öllum rannsóknum sem Unnur hef-
ur unnið við, að athuga hvort eitthvað megi bet-
ur fara, hvort hægt sé að læra af fyrri reynslu
og breyta einhverju fyrir þá sem á eftir koma.
Unni er því umhugað um að niðurstöður
rannsókna hennar séu hagnýttar í heilbrigðis-
kerfinu og hefur meira að segja fengið styrk til
þess að koma niðurstöðunum varðandi þá sem
missa ástvini úr krabbameini inn í sænska heil-
brigðiskerfið frá sænska Krabbameinssjóðnum
(Cancerfonden). „Það er ekki nóg að stunda
rannsóknir ef þær eru ekki nýttar í heilbrigð-
iskerfinu. Það er skemmtilegra að vinna við það
sem manni finnst geta breytt einhverju. Við
höfum verið að skoða áhrif af því sem gerist á
meðan viðkomandi er veikur, áður en hann deyr
og við dauðsfallið. Og niðurstöðurnar getur
heilbrigðisþjónustan nýtt sér,“ útskýrir Unnur.
Meginniðurstöður foreldrarannsóknarinnar
voru þær að um þriðjungur hafði talað um dauð-
ann við börnin og var undantekningalaust
ánægður með þá ákvörðun. Um 2/3 höfðu ekki
talað við börnin sín um yfirvofandi dauða og var
meirihlutinn ánægður með þá ákvörðun en um
30% sáu eftir að hafa ekki talað um dauðann við
börnin. Í ljós kom að sá hópur átti frekar á
hættu að fá kvíða- eða þunglyndiseinkenni og
drógu vísindamennirnir þá ályktun að þar væri
eftirsjáin áhrifavaldur.
Unnur segir að í fjölmiðlaumfjöllun um rann-
sóknina sem var töluverð sl. haust hafi um of
verið einblínt á þennan hóp og niðurstöðurnar
verið túlkaðar sem svo að allir ættu að tala um
dauðann við börnin sín til að sjá örugglega ekki
eftir því að hafa ekki gert það. „Það var ekki það
sem við vildum segja. Langflestir voru ánægðir
með sína ákvörðun, hvor sem hún var, en það
voru helst þeir sem skynjuðu að barnið vissi að
hverju stefndi, sem sáu eftir að hafa ekki brugð-
ist við því. Skilaboðin eru þau að foreldrarnir
geta yfirleitt metið þetta og eru yfirleitt ánægð-
ir með sína ákvörðun.“
Heilbrigðisþjónustan getur vissulega nýtt
sér niðurstöður þessarar rannsóknar á þann
hátt að fræða foreldra í þessari stöðu. „Ef heil-
brigðisstarfsfólk finnur að foreldrar eru tvístíg-
andi um hvort þeir eiga að ræða dauðann við
barnið, og starfsfólkið veit jafnvel að barnið
veit, getur það að minnsta kosti sagt foreldrum
að þeir sem hafa rætt um yfirvofandi dauða við
barnið hafi ekki séð eftir því.“
Afleiðingar flóðanna í Asíu
Aðspurð segist Unnur vissulega hafa áhuga á
samstarfi við íslenskt heilbrigðiskerfi líkt og
hún hefur nú fengið styrk til að koma niðurstöð-
um sínum inn í sænskt heilbrigðiskerfi. „Far-
vegurinn er örugglega til staðar og ég held að
Íslendingar séu alltaf móttækilegir fyrir því að
kynna sér og taka upp nýjar aðferðir. En ég hef
haldið mig við Svíþjóð hingað til.“
Unnur segir Svíþjóð ákjósanlega til rann-
sókna af þessu tagi. Þar eru til stórir gagna-
grunnar og rannsóknarhefðin rík. „Í þessari
rannsókn leituðum við til allra foreldra sem
misst höfðu barn úr krabbameini á árunum
1992-1997 og fengum 80% þátttöku. Svona efni-
viður fyrirfinnst ekki í heiminum. Þetta er líka
óvenjulegt efni að nálgast og fáir hafa gert það á
eins umfangsmikinn hátt.“
Unnur segir að aðdragandinn að rannsókn
eins og þessari sé ávallt langur. Undirbúningur
felst m.a. í að sækja um leyfi til rannsókna-
siðanefndar og það getur verið erfitt ferli. „Við
fáum spurningar eins og „Er virkilega nauðsyn-
legt að trufla fólk í sorg sinni?“ Og meðal ann-
ars til að sýna fram á að þátttakendur eru yf-
irleitt jákvæðir, gerðum við sérstaka rannsókn
á því og sú grein birtist í Lancet. Þar sýndum
við fram á að yfirgnæfandi meirihluti þátttak-
enda var jákvæður og fannst mikilvægt að taka
þátt í rannsókninni. Það kom okkur ekki á óvart
því við höfðum fundið fyrir þörf fólks fyrir að
miðla reynslu sinni til þeirra sem á eftir koma.“
Margir Svíar urðu fyrir ástvinamissi þegar
flóðbylgjan reið yfir í SA-Asíu í lok desember.
Taíland hefur lengi verið helsti áfangastaður
Svía á ferðalagi og á þessum tíma voru um tutt-
ugu þúsund sænskir ferðamenn á flóðasvæð-
unum. Unnur og samstarfsfólk hennar á stofn-
uninni við Karolinska hafa nú sótt um styrk til
að rannsaka áhrifin sem áfallið hafði. „Hug-
myndin er sú að bjóða þeim Svíum sem voru á
hamfarasvæðunum og eru nú komnir heim með
eða án ættingja sinna að taka þátt í rannsókn-
inni. Langtímaheilsufar þessa fólks er rann-
sóknarefnið. Til dæmis með tilliti til heimkomu-
tíma þess til Svíþjóðar en sænsk stjórnvöld hafa
mikið verið gagnrýnd fyrir seinagang við að
koma fólki heim eftir hamfarirnar. En það verð-
ur ábyggilega mikið mál að fá aðgang að þess-
um nöfnum og yfirleitt fá að gera rannsókn af
þessu tagi. Það kemur í ljós í vor hvort við fáum
vilyrði fyrir því. Við vonum að fyrirhuguð rann-
sókn okkar verði leyfð, meðal annars vegna
þess að við getum vitnað í rannsókn okkar um
jákvætt viðhorf til þátttöku í rannsókninni á
foreldrum sem misstu börn úr krabbameini.
Svipaðar niðurstöður hafa líka fengist af rann-
sóknum á aðstandendum þeirra sem létust í
Bandaríkjunum 11. september 2001.“
Konur í vísindum
Unnur unir sér vel sem fræðimaður við Kar-
olinska Institutet þar sem allar aðstæður til
rannsókna eru góðar. Í fræðiheiminum segir
hún þó miklar umræður núna um stöðu kvenna í
vísindum. „Ástandið er reyndar ágætt á deild-
inni minni en þar eru fjórar af tíu prófessors-
stöðum skipaðar konum. En það hefur þó verið
sýnt fram á að konur fá síður framgang innan
fræðaheimsins en karlar og það er náttúrulega
óviðunandi.“
Sænsku vísindamennirnir Christine Wenner-
ås og Agnes Wold skrifuðu m.a. greinar um
þetta mál sem birtust í tímaritinu Nature 1997
og 2000. Þar kom m.a fram að af öllum prófess-
orum í Evrópu væri aðeins tíundi hlutinn konur.
Wennerås og Wold benda einnig á að orsakanna
sé að leita innan akademíunnar en þær séu t.d.
ekki barneignir vísindakvenna. Í Bandaríkjun-
um, Finnlandi og Noregi hafi vísindakonur sem
eiga börn t.d. skrifað fleiri greinar en barnlaus-
ar vísindakonur.
Staðreyndin er sú, skv. Wennerås og Wold,
að t.d. í Bretlandi hljóta fræðikonur innan líf- og
læknavísinda aðeins 20% af styrkjum til vís-
indarannsókna þótt þær séu 44% af vísinda-
mönnunum. Og nýlega var greint frá breskri
könnun meðal 6.500 vísindamanna við 40 breska
háskóla sem leiddi í ljós að konum gengur betur
en körlum að fá störf við háskóla en verr að fá
stöðuhækkanir. Skv. rannsóknum Wennerås og
Wold eru konur sem sækja um stöðuhækkun
innan sænsku akademíunnar metnar á gagn-
rýnni hátt en karlar í sömu stöðu, þ.e. þær þurfa
að skrifa tvöfalt fleiri greinar en karlar til að
vera metnar jafnhæfar.
En þrátt fyrir allt ætlar fræðikonan Unnur
Valdimarsdóttir ótrauð að stunda fræði-
mennskuna áfram í Svíþjóð. Og sjálf ætlar hún í
fæðingarorlof í sumar þegar þau hjónin eiga
von á barni frá Kína.
Morgunblaðið/Steingerður Ólafsdóttir
steingerdur@mbl.is