Morgunblaðið - 14.06.2005, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LENGI skal manninn reyna. Ég
var sannfærður um að fólkið úti á
þessari frægu landsbyggð (í þessu
tilfelli Norðurland) hefði nú loks-
ins fengið eitthvað sem það mætti
halda í, hanga á,
eignast.
En, nei – því er
ekki að heilsa. Loks
þegar eitthvað bita-
stætt kemur, þá skal
það tekið.
Það hefur verið
dapurlegt að fylgjast
með nokkrum stjórn-
málamönnum suð-
urveldisins, bæði
þingmönnum stjórn-
ar- og stjórnar-
andstöðu, þó svo að
ákveðnir stjórn-
arþingmenn hafi
skorið sig úr, þegar orðræðan
hefur beinst að Héðins-
fjarðargöngum. Af stjórnar-
andstöðumönnum undanskil ég þó
Kristján L. Möller sem gerði
heiðarlega tilraun í Kastljósi til að
koma vitinu fyrir Gunnar I.
Birgisson. Steininn tók úr þegar
ég heyrði vitnað í Gunnar I.
Birgisson, þingmann og ýmislegt
fleira, og ætlaði ekki að trúa því
sem eftir honum var haft.
Ekki batnaði það þegar ég
hlustaði á hann sjálfan í Silfri Eg-
ils fyrir nokkru og reyndar í Kast-
ljósi líka.
Það sem ég hafði heyrt og hélt
að væri bull og borin von að trúa
reyndist vera satt og rétt. Rík-
isstjórnin ákvað fyrir allnokkru að
fara út í framkvæmd sem getur
stækkað Eyjafjörð og um leið gert
Út-Eyjafjarðarsvæðið enn byggi-
legra; opna göng til Siglufjarðar
gegnum Héðinsfjörð.
Það voru góð tíðindi og tíma-
bær.
Markmiðið með þessum fram-
kvæmdum er:
 Bæta samgöngur á Trölla-
skaga.
 Auka umferðaröryggi.
 Tengja Siglufjörð við Eyja-
fjarðarsvæðið og styrkja á þann
hátt byggð á svæðinu.
Sérstaklega hefur verið horft
til framkvæmda sem rjúfa vetr-
areinangrun, koma í stað ann-
arrar kostnaðarsamrar vegagerð-
ar, stytta vegalengdir eða stækka
atvinnusvæði.
Það má ekki
gleyma því að for-
sendur traustra
byggða og þar með
vaxtarsvæða eru
öruggar samgöngur,
öflug sveitarfélög,
samstarf byggð-
arlaga um þjónustu
og góð skilyrði til at-
vinnusóknar.
Má ég í því sam-
bandi minna á að
sama fyrirtækið,
Þormóður rammi -
Sæberg hf., hefur
höfuðstöðvar bæði á
Siglufirði og í Ólafsfirði og gerir
út togara frá báðum bæjunum.
Þetta segir Gunnar I. Birg-
isson að sé vitlausasta fram-
kvæmd sem nokkur maður geti
farið í.
Miklar mega gáfurnar vera í
Kópavoginum. Það hlýtur að vera
erfitt hlutskipti að heita Gunnar
I. Birgisson og sjá ofsjónum yfir
aurum til annarra.
Það hlýtur að vera afskaplega
erfitt hlutskipti að vera höf-
uðborgarbúi og þar um kring og
geta ekki unnt öðrum lands-
mönnum þess að fá framkvæmd í
sitt hérað.
Það hlýtur að vera umhugs-
unarefni þegar þungavigtarmenn
á þingi geta ekki setið á sér
vegna hneykslunar yfir því að
samfélag sem leggur til 5–6 millj-
arða króna til þjóðarbúsins á
hverju ári hverju fær nú úthlut-
aða framkvæmd upp á 6–7 millj-
arða eins og einu sinni.
Það hlýtur að vera dapurlegt
að vera Gunnar I. Birgisson, sitja
á þingi og telja alla milljarðana
sem þetta litla samfélag fyrir
norðan býr til, sendir suður og
fær skammtað úr hnefa til baka –
já, eins og einu sinni.
Hvað gerir þingmaðurinn og
sveitarstjórnarmaðurinn Gunnar I.
Birgisson við alla peningana sem
verða til í litla samfélaginu fyrir
norðan þess á milli?
Hvað eru 6 milljarðar sinnum 20
svo dæmi sé tekið?
Kann einhver að reikna það?
Það skyldi þó ekki vera svo að
þeir peningar séu notaðir í fram-
kvæmdir fyrir sunnan?
Fóru þeir kannski í að skapa
störf á þessu landsfræga suðvest-
urhorni?
Allir vita hvar Reykjavík er –
ekki síst sveitarstjórnarmenn á
landsbyggðinni. Allir vita að stór
hluti þjóðarinnar býr þar um slóð-
ir. Þar eru stofnanir ríkisins,
ósýnilegar sem aðrar.
Þar eru helstu fjölmiðlar lands-
ins, sem sést á hverjum degi:
maður með gítar á bar fær meiri
athygli í lok 10-frétta en 1.000
manna helgarfótboltamót barna
norður í landi. Svo dæmi sé tekið
um misskiptingu auðsins.
En þurfa þroskaðir þingmenn
endilega að beita botnlausri
ósanngirni?
Vissulega þarf mikla peninga til
að byggja Sundabrautir og mislæg
gatnamót vítt og breitt. Það dreg-
ur enginn í efa.
En þarf endilega að beita þess-
ari ósanngirni þegar loks kemur
að góðri og mikilvægri fram-
kvæmd eins og Héðinsfjarð-
argöngum og segja: Sjá, sjá, við
þurfum Sundabraut en pening-
arnir fara til Helvítis.
Má ég benda á og ítreka að ekki
er verið að taka 6–7 milljarða
króna á hverju ári, góðir lands-
menn, til að reisa Héðinsfjarð-
argöng.
Það gerist bara einu sinni. Við
norðanmenn erum heldur ekki
með upphrópanir í hvert sinn sem
stórbrú eða umferðarljós rís fyrir
milljarða í borginni við Sundin –
kannski fyrir milljarðana okkar
sem fóru suður í fyrra.
Nei, það gerum við ekki því við
viljum sýna sanngirni. Megum við
biðja um það sama.
Af sanngirni
og síngirni
Helgi Jónsson fjallar um veit-
ingu fjármagns til vegagerðar
’…forsendur traustrabyggða og þar með
vaxtarsvæða eru örugg-
ar samgöngur…‘
Helgi
Jónsson
Höfundur er rithöfundur og ekur oft
um þjóðvegi landsins.
AÐ UNDANFÖRNU hafa Ís-
lendingar haslað sér völl í við-
skiptum víða um heim, þ. á m. í
Austurlöndum fjær, þar sem laun
eru lægri og lífsgæði minni.
En er það siðferðilega rétt eða
rangt hjá fyrirtækjum að flytja
framleiðslu sína til landa sem eru
með ódýrara vinnuafl? Þróun sl.
ára og áratuga hefur verið í þá átt
að stórfyrirtæki á
Vesturlöndum hafa í
auknum mæli kosið
að flytja verksmiðjur
sínar til landa sem
eru með ódýrt vinnu-
afl.
Í flestum tilvikum
er um að ræða lönd í
Asíu sem í dag eru
að verða nokkurs
konar framleiðslulönd
fyrir Vesturlönd, lönd
eins og Kína, Taí-
land, S-Kórea, Víet-
nam o.fl. Þessa þróun
hafa margir gagnrýnt
og telja hana vera af-
leiðingu hnattvæð-
ingar og stórfyr-
irtækjavalds.
Í umræðunni hafa
menn velt fyrir sér
siðferðilegum afleið-
ingum þessara breyt-
inga því þær verða
oft til þess að skarð
myndast í atvinnulíf
heimalandsins.
Algeng rök þeirra
sem telja það vera
siðferðilega rangt að
fyrirtæki flytji framleiðslu sína til
þessara landa eru þau að fyrirtæki
Vesturlanda nýti sér vinnuafl örs-
nauðs fólks í framleiðslulöndum
Asíu, þar sem atvinnumöguleikar
innfæddra eru oft af skornum
skammti.
Í heimalandinu situr fólk eftir
atvinnulaust, fólk sem er oft og
tíðum lítið menntað og hefur jafn-
vel helgað alla starfsævi sína sama
fyrirtækinu.
Þetta fólk hefur litla sem enga
möguleika á að byggja upp að
nýju starfsframa og í mörgum til-
fellum fær þetta fólk alls ekki
neina vinnu. Slík hnattvæðing sé
því eingöngu til að auka bilið milli
ríkra og fátækra á Vesturlöndum
og að því leyti séu fyrirtæki Vest-
urlanda siðferðilega ábyrg aukist
þetta bil. Þetta eru býsna sterk
rök sem erfitt er að horfa
framhjá.
Ber fyrirtækjum ekki siðferði-
leg skylda til að halda uppi at-
vinnustigi í samfélagi okkar? En
hvað er „samfélag“ okkar? Er það
vinnustaðurinn okkar, bærinn
okkar, landið okkar, heimsálfan
okkar eða jörðin okkar?
Ef við hugsum um það sem há-
markar hag sem flestra (nytja-
hyggja) og gefum okkur að tekjur
og hagvöxtur sé það sem hámark-
ar hag manna, komumst við jafn-
vel að því að fyrirtækjum Vest-
urlanda ber í raun siðferðileg
skylda til að flytja framleiðslu til
þeirra landa sem eru með ódýrara
vinnuafl. Ávinningurinn getur
nefnilega orðið beggja sé rétt
haldið á spöðunum.
Ávinningur ríka landsins: Sé
mögulegt að framleiða vöruna á
ódýrari hátt er annaðhvort hægt
að auka hagnað af framleiðslunni
eða lækka verð vörunnar. Aukinn
hagnaður skilar sér í hærri skatt-
tekjum í ríkissjóð heimalandsins,
sem þýðir að meira er til skipt-
anna til aðstoðar við þá sem
misstu vinnuna.
Það er t.d. hægt að hjálpa þeim
sem misstu vinnuna með einhvers
konar styrkjum, hugsanlega til
flutninga á önnur svæði þar sem
er atvinna eða til að fjárfesta í
menntun.
Í öllu falli verða til meiri pen-
ingar til velferðarmála. Sé varan
seld ódýrar þýðir það að fleiri
geta notið hennar eða að afgangur
verður fyrir einhverri annarri
vöru. Atvinnuleysið sem myndast
þarf ekki að vera nema tímabund-
ið og getur í sjálfu sér haft já-
kvæð áhrif bæði á einstaklinginn
sem missir vinnuna og
þjóðfélagið í heild.
Einstaklingurinn þarf
að endurmeta stöðu
sína og fái hann
stuðning til mennt-
unar mun það skila
sér í hærri launum
fyrir hann og hærri
landsframleiðslu fyrir
þjóðfélagið í heild.
Ávinningur fátæka
landsins: Til að fátæk
ríki nái sér á strik
verða að koma til er-
lendar fjárfestingar
og viðskipti. Fyrirtæki
ættu því að fjárfesta í
fátækum ríkjum,
flytja framleiðslu til
þeirra.
Í framhaldinu verð-
ur til atvinna fyrir
heimamenn sem leiðir
til vaxandi landsfram-
leiðslu þess lands, þ.e.
hagvöxtur eykst og
tekjur íbúanna aukast.
Rannsóknir hafa sýnt
að erlend fyrirtæki
greiða yfirleitt hærri
laun en innlend fyr-
irtæki og bjóða upp á meira
starfsöryggi og betri aðbúnað á
vinnustað. Hærri tekjur, aukið ör-
yggi og betri aðbúnaður eru allt
þættir sem auka lífslíkur þjóða og
velferð. Erlend stórfyrirtæki eru
mun líklegri til að hugsa um þessa
þætti en innlend fyrirtæki þar
sem ímynd fyrirtækja á Vest-
urlöndum er mjög viðkvæm fyrir
almenningsáliti. Neikvæð eða veik
ímynd er það sem fyrirtæki Vest-
urlanda óttast vegna þess að
ímyndin er yfirleitt það eina sem
greinir þau frá keppinautum. Oft
þarf lítið út af að bera til þess að
vörumerki hrynji í áliti.
Dæmi um þetta er Nike sem
varð fyrir töluverðum álitshnekki
þegar umræðan snerist um barna-
þrælkun í erlendum verksmiðjum.
Nike brá skjótt við og í dag þykja
erlendar verksmiðjur þess til fyr-
irmyndar.
Hagvöxtur iðnríkja Asíu er tölu-
vert meiri en þeirra landa sem
ekki hafa opnað á erlenda fjárfest-
ingu. Kína er með 8,2% vöxt árið
2003 og Taíland 6,4% en lönd sem
ekki hafa opnað á erlenda fjárfest-
ingu, eins og Venesúela og Sim-
babve, eru með neikvæðan vöxt.
Að sjálfsögðu er þessi aukning
ekki öll tilkomin eingöngu vegna
erlendra fjárfestinga, fleiri þættir
spila þar að sjálfsögðu með en er-
lend fjárfesting er einn af mik-
ilvægustu þáttunum.
Samanlagður hagnaður ríku
landanna og fátæku er augljós af
þessum samanburði og ef við
hugsum um samfélag manna sem
samfélag allra manna á jörðinni
verðum við að setja til hliðar eig-
inhagsmuni, hugsa um heiminn
sem heild og framleiða þar sem
það er hagkvæmast fyrir heildina.
Við skulum því ekki nota hugtök
eins og „arðrán“ um útrás ís-
lenskra fyrirtækja að lítt athug-
uðu máli.
Arðrán í
alþjóðlegum
viðskiptum?
Svandís Edda Ragnarsdóttir
fjallar um alþjóðleg viðskipti
Svandís Edda
Ragnarsdóttir
’Hagvöxturiðnríkja
Asíu er töluvert
meiri en
þeirra landa
sem ekki
hafa opnað
á erlenda
fjárfestingu.‘
Höfundur er viðskiptafræðingur
og starfar hjá MasterCard –
Kreditkorti hf.
NÁTTÚRA Íslands er aðal-
aðdráttarafl erlendra ferðamanna
og friðlýst svæði hafa að geyma
margar af áhugaverðustu nátt-
úruperlum Íslands. Tilgangur
þeirra er að varðveita
sérstöðu íslenskrar
náttúru og verðmæt-
ar fornminjar sem
geyma sameiginlegan
menningararf og sögu
þjóðarinnar. Þjóð-
garðar og önnur frið-
lýst svæði eru eft-
irsótt til útivistar og
ferðamennsku, efna-
hagslegt gildi þeirra
er því óumdeilt. Er-
lendir ferðamenn vilja
upplifa sérstöðu Ís-
lands. Þeir leita eftir
gæðum og eru að
jafnaði vel menntaðir og meðvit-
aðir um mikilvægi náttúrunnar
sem auðlindar.
Á komandi árum munu ýmsir
þættir hafa áhrif á þróun ferða-
mennsku á friðlýstum svæðum.
Þar má nefna fjölgun og breytta
samsetningu gesta, aukna þekk-
ingu og breytingu á ferðamáta.
Fjármagn til uppbyggingar og
rekstrar þjóðgarða og annarra
friðlýstra svæða ásamt þáttum er
snúa að stjórnun þeirra munu
einnig vega þungt. Áhrif ferða-
mennsku á friðlýst svæði geta
bæði verið jákvæð og neikvæð. Já-
kvæð áhrif ferðamennsku velta
ekki síst á því að skilgreina sér-
stöðu svæðanna, afla
þekkingar um gesti
og marka skýra
stefnu í uppbyggingu
á þjónustu innan
þeirra sem utan.
Eitt skref í þessa
átt er að byggja upp
góða þekkingu innan
friðlýstra svæða og í
samfélögunum í kring
en hún er undirstaða
þess að nýta auð-
lindina á skyn-
samlegan og sjálf-
bæran hátt. Það þarf
að bæta fagþekkingu,
efla rannsóknir, og leggja áherslu
á að kynna þau tækifæri sem
þjóðgarðar og önnur friðlýst svæði
búa yfir. Um leið þurfa takmörk
þeirra að vera ljós svo ekki sé
gengið gegn verndunarmark-
miðum. Samráð þarf að vera um
það hversu mikil uppbygging er
ásættanleg án þess að gengið sé á
auðlindina eða dregið úr upplifun
gesta. Uppbygging innan frið-
lýstra svæða hefur áhrif á ferða-
þjónustu utan þeirra á sama hátt
og ferðaþjónusta utan þeirra hefur
áhrif á það hvernig svæðin þróast.
Það er mikilvægt að varðveita
vel þá auðlind sem friðlýst svæði
geyma fyrir þjóðina og þá vaxandi
ferðaþjónustu sem byggir afkomu
sína að stórum hluta á verðmæt-
um þeirra. Ef góð þekking er til
staðar er hægt að móta skýra
stefnu og fá það besta út úr auð-
lindinni án þess að rýra gæði
hennar til framtíðar.
Framtíð ferðamennsku á
friðlýstum svæðum
Sigþrúður Stella Jóhannsdóttir
fjallar um náttúru Íslands og
ferðaþjónustu ’Það er mikilvægt aðvarðveita vel þá auðlind
sem friðlýst svæði
geyma fyrir þjóðina og
þá vaxandi ferðaþjón-
ustu sem byggir afkomu
sína að stórum hluta á
verðmætum þeirra.‘
Sigþrúður Stella
Jóhannsdóttir
Höfundur starfar fyrir
Umhverfisstofnun sem þjóðgarðs-
vörður í Jökulsárgljúfrum.