Morgunblaðið - 21.07.2005, Qupperneq 22

22 FIMMTUDAGUR 21. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAU merku tíðindi hafa gerst í
deilum um erfðabreyttar lyfja-
plöntur að einn fremsti sérfræðingur
heims á sviði erfða-
breyttra bóluefna,
Charles Arntzen við
Arizona háskóla í
Bandaríkjunum, hefur
komist að þeirri nið-
urstöðu að ræktun
erfðabreyttra lyfja í
plöntum sem einnig
eru notaðar til mann-
eldis sé óviðunandi
heilsufarsáhætta.
Arntzen óttast að
erfðabreyttar lyfja-
plöntur – eða genin
sem komið hefur verið
fyrir í þeim – muni berast inn í fæðu-
keðjuna. Hið virta vísindatímarit
New Scientist fjallaði fyrir stuttu um
þetta í forystugrein:
„…eina örugga leiðin til að fyr-
irbyggja slys er að nota alls ekki
matjurtir. Líftæknifyrirtækin munu
bera því við að matjurtir vaxi hratt,
framleiði mikið prótein og séu þær
plöntur sem þau vita mest um. En
það eru lélegar afsakanir. Ræktun
fárra, hraðvaxta og framleiðinna
plantna, sem ekki nýtast til matvæla,
og rannsóknir á erfðamengi þeirra,
væri lítill fórnarkostnaður fyrir tiltrú
almennings.“
„Önnur röksemd sem líftæknifyr-
irtækin nota gjarnan
sér til varnar er sú, að
jafnvel þótt prótein úr
lyfi eða bóluefni kæm-
ist í fæðukeðjuna
mundi það eyðast í
meltingarvegi manns-
ins. Rannsóknir Arnt-
zens á kartöflum sem
erfðabreytt var til að
framleiða B-lifr-
arbólguprótein stang-
ast á við þessi rök.
Meira en helmingur
þeirra sem borðuðu
kartöfluna framleiddu
mikið magn mótefnis gegn lifr-
arbólgu-B. Hvers vegna ættum við
að taka áhættuna?“
Arntzen og New Scientist eru
sammála um að erfðabreyttar lyfja-
plöntur geti hæglega mengað mat-
væli, – mörg tilvik hafa komið upp
þar sem erfðabreyttar lyfja- og mat-
jurtir hafa mengað matvæli í Banda-
ríkjunum. Það sem er nýtt í málinu
er að rannsóknir Arntzen sýna fram
á að komist erfðabreytt lyfjaprótein í
matvæli geta þau borist í meltingar-
bakteríur okkar (sem nefnt hefur
verið genaflakk). Rannsóknir hans á
erfðabreyttum lyfjaplöntum eru á
sömu lund og niðurstöður rannsókna
sem gerðar voru af Newcastle-
háskóla í Bretlandi og sýndu að slíkt
genaflakk gerðist í þremur af sjö
mönnum sem neyttu erfðabreyttra
matvæla í þeim tilraunum sem gerð-
ar voru.
Rétt er að vekja athygli á því að
líftækniiðnaðurinn hefur sífellt neit-
að því að genaflakk geti átt sér stað,
þ.á m. íslenska líftæknifyrirtækið
ORF. Til dæmis fullyrtu tveir starfs-
menn þess að „ef rétt væri myndu
þarmabakteríurnar okkar beinlínis
fyllast af erfðavísum ættuðum úr
kjöti, fiski og grænmeti. En hefur
þetta gerst? Aldrei, skv. skýrslum
Bandarísku læknasamtakanna, Al-
þjóða heilbrigðisstofnunarinnar og
Matvælastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna (WHO/FAO).“
Líftæknifyrirtæki fullyrða að
erfðabreytt matvæli séu engu hættu-
legri en venjuleg matvæli, með full-
yrðingum um öryggi erfðabreyttra
matvæla og afneitun á marktækni
rannsókna sem benda í aðra átt. Því
miður er þessi afneitunarpólitík enn
helsta úrræði þeirra sem tala fyrir
ræktun á erfðabreyttu lyfjabyggi á
Íslandi.
Þegar ráðherrar landbúnaðar- og
umhverfismála voru spurðir á Al-
þingi um öryggi slíkrar ræktunar
hér á landi voru svörin ekki annað en
óljós loforð og órökstuddar fullyrð-
ingar um „staðreyndir“.
Það verður æ erfiðara að sjá sam-
hengi milli stefnu íslenskra stjórn-
valda varðandi erfðabreytta ræktun
og þess sem er að gerast á al-
þjóðavettvangi. Stjórnvöld hafa þeg-
ar veitt ORF leyfi til ræktunar á
erfðabreyttum lyfjaplöntum – þeim
sem taldar eru hættulegastar. Og
það sem meira er: Leyfið gildir um
bygg, sem einnig er notað til mann-
eldis og fóðurs hér á landi. Ekki er
þó fullljóst hvað leyfið felur í sér, þ.e.
hvort það er eingöngu til tilraunar-
æktunar eða hvort það gefi mögu-
leika á ræktun til framleiðslu og sölu.
Slíkri óvissu er ekki til að dreifa í
Evrópu eða Bandaríkjunum þar sem
tilraunaleyfi heimila eingöngu rækt-
un í tilraunaskyni, en fram-
leiðsluleyfi krefjast mun strangari
öryggisprófana áður en ræktun fer
fram á stóru landsvæði. Þegar þetta
er ritað hafa enn ekki verið veitt
framleiðsluleyfi til ræktunar á erfða-
breyttum lyfjaplöntum í Bandaríkj-
unum og nú virðist líklegt að framtíð
slíkra afurða verði afmörkuð við
plöntutegundir sem ekki eru rækt-
aðar til manneldis. Í Evrópu hafa
nokkur tilraunaleyfi verið veitt til
ræktunar á erfðabreyttum lyfja-
plöntum (einkum til þróunar á tækni
til útflutnings), en nær óhugsandi er
að nokkurt Evrópuríki, sem tekur
öryggismál alvarlega, muni veita
framleiðsluleyfi á slíkum afurðum.
Á heimasíðu kynningarátaks um
erfðabreyttar lífverur (www.erfda-
breytt.net) er að finna ítarlegar upp-
lýsingar með tilvísunum um þá
áhættu sem tengist erfðabreyttum
matvælum og lyfjaplöntum. Allir
sem vilja stuðla að upplýstri og
gagnrýnni umræðu um málið – sem
löngu er tímabær – eru hvattir til að
kynna sér efni hennar.
Ræktun erfðabreyttra lyfja í mat-
jurtum óviðunandi heilsufarsáhætta
Gunnlaugur K. Jónsson
fjallar um erfðabreytt matvæli ’Á heimasíðu um erfða-breyttar lífverur
(www.erfdabreytt.net)
er að finna ítarlegar
upplýsingar með tilvís-
unum um þá áhættu
sem tengist erfðabreytt-
um matvælum og lyfja-
plöntum.‘
Gunnlaugur K. Jónsson
Höfundur er forseti
Náttúrulækningafélags Íslands.
Í KJÖLFARA hryðjuverkanna í
London hefur farið fram mikil um-
ræða í fjölmiðlum um þá hug-
myndafræði sem býr að baki slíkra
siðlausra árása. Hvað er það eig-
inlega sem fær menn
til þess að myrða sak-
laust fólk á þennan
hátt, með því að
sprengja sjálfan sig í
loft upp innan um
varnarlausa borgara?
Lengi hefur það verið
haft fyrir satt að það
sem knýr menn til að
fremja voðaverk af
þessu tagi sé fátækt og
vonleysi, örvænting,
fáfræði og úrræðaleysi
einstaklinga sem aldir
eru upp við ill kjör í fá-
tækrahverfum þriðja heimsins.
Hryðjuverkaárásir séu því í raun á
ábyrgð Vesturlanda sem hafa farið
illa með fyrrum nýlendur sínar. Nú
hefur aftur á móti komið í ljós að
þeir sem frömdu morðin í London
voru breskir ríkisborgarar úr milli-
stétt, menn sem á engan hátt liðu
skort né þeirra fjölskyldur. Hið
sama átti við morðingjana sem flugu
farþegaþotunum á turnana í New
York 11. september árið 2001 og þá
sem stóðu að baki árásunum í Madr-
íd fyrir skömmu. Þeir voru allir vel
stæðir og vel menntaðir. Þannig að
ekki var það vonleysi eða fátækt sem
að baki bjó. Svo virðist sem drif-
krafturinn hafi verið hugmynda-
fræði sem kennd er við íslamska
bókstafstrú. Morðingjarnir töldu sig
vera að þjóna einhverjum æðri
trúarlegum málstað, heilögu stríði
gætum við kallað það.
En hvað er þessi bókstafstrú? Og
hvað er það við bókstafstrú sem fær
menn til að fremja slík voðaverk?
Með hugtakinu bókstafstrú er ekki
aðeins átt við bókstaflega trú á
merkingu einhvers trúarrits. „Bók-
stafstrú“ er þýðing á enska orðinu
„fundamentalism“.
Merking orðsins er í raun „grund-
vallarhyggja“ eða trú á grundvall-
aratriðin. Hugtakið var fyrst notað
um tólf bæklinga sem voru gefnir út
af íhaldssömum kristnum guðfræð-
ingum í Bandaríkjunum á árunum
1910–1915. Í þessum bæklingum
færðu guðfræðingarnir rök fyrir því
að veröldin væri á valdi hins illa en
það eina sem gæti bjargað henni
væri ef menn sneru sér aftur til
hinna gömlu gilda, til grundvall-
arins. Síðan hefur þetta orð verið
notað um ákveðna tegund öfga-
trúarhópa af öllum
trúarbrögðum heims-
ins, hindúíska, búdd-
íska, kristna, gyð-
inglega og múslímska.
Samkvæmt funda-
mentalistum eða bók-
stafstrúarmönnum er
heimurinn í dag á villi-
götum. Þannig kenna
íslamskir fundament-
alistar Vesturlöndum
um allt sem miður fer í
hinum múslímska
heimi því Vesturlönd
standa fyrir nútímann
með lýðræðishugsjónum sínum og
tjáningarfrelsi. Þeirra verst eru
Bandaríkin, „hinn mikli Satan“ eins
og Komeini, leiðtogi Írana, kallaði
þau. Fundamentalistunum finnst
nútíminn þrengja að sér og nið-
urlægja menningu sínu og trú. Þeir
sjá aftur á móti ekki að rót vandans
er ekki síst óstjórn, stöðnun, kúgun
og einræði í hinum íslamska heimi.
Þeir trúa því að áður fyrr hafi verið
gullöld þegar trúin, þeirra trú, var
leiðandi afl í samfélaginu. Eina leiðin
til að bjarga heiminum telja þeir
vera að hafna nútímanum og snúa
sér aftur til grundvallarins, til upp-
hafsins. Upphafið er síðan að finna í
Kóraninum segja íslamskir funda-
mentalistar.
En vel að merkja, það getur ekki
hver sem er túlkað trúarritin. Að-
eins ákveðnir leiðtogar geta það.
Þeirra túlkun ein er rétt. Og þar í
liggur hin leynda hætta fundament-
alismans. Ekki í trúarritunum eða
átrúnaðinum, heldur leiðtogunum.
Því sumir leiðtogarnir segja sem svo
að ekki sé nóg að hafna heiminum og
leita á náðir trúarinnar. Nei, það
verður að sprengja nútímann í loft
upp, ráðast gegn honum með al-
væpni, hrinda af stað heilögu stríði
til að hann farist. Þetta á við alla
fundamentalista, sama á hvað þeir
trúa. Upp úr ófriðarbálinu mun síð-
an rísa ný gullöld trúarinnar, nýtt
Ísrael, nýtt heimsveldi íslam, ný öld
kristninnar, allt eftir því úr hvaða
herbúðum er predikað. Og þá skiptir
heldur engu þó öll þessi trúarbrögð
séu á móti morðum og boði miskunn
– ef leiðtogarnir segja annað. Þess
vegna eru ungir menn, ungir vel
menntaðir múslímar, tilbúnir að
myrða og sprengja sig í loft upp.
Þeir trúa því að þeir séu með því að
fórna sjálfum sér að koma á nýrri og
betri veröld. Sjálfir muni þeir öðlast
fyrir laun á himnum. Til að stöðva þá
ógn sem frá fundamentalistum staf-
ar þarf því að ráðast gegn for-
ystumönnum slíkra hreyfinga. Og að
sjálfsögðu þeim aðstæðum sem
hjálpa þeim að fá til sín nýliða. Í
þeirri baráttu þurfa hófsamari
trúarleiðtogar að leggja sitt að
mörkum með stjórnvöldum ef ár-
angur á að verða. Ekkert annað get-
ur þegar til lengri tíma er litið komið
í veg fyrir sjálfsmorðsárásir bók-
stafstrúaðra múslíma svo dæmi sé
tekið. Það er ekki nóg að fordæma
árásirnar sem slíkar. Það var t.d.
sorglegt að forystumenn múslíma á
Englandi skyldu ekki fordæma allar
sjálfsmorðsárásir á borgara hvar
sem er í heiminum, heldur eingöngu
árásirnar í London. Slíkt eru hættu-
leg skilaboð til ungra múslíma um
víða veröld. Það þarf nefnilega að
fordæma þá hugmyndafræði sem
slíkar árásir byggjast á og þá leið-
toga og skóla sem að baki standa,
ekki aðeins í Evrópu og Bandaríkj-
unum, heldur líka í Ísrael, Írak og á
öðrum átakasvæðum. Það hafa
trúarleiðtogar múslíma ekki gert.
En á meðan flykkjast ungir menn
undir merki öfgasinna eins og Ko-
meinis sem sagði: „Þeir sem vita
ekkert um íslam segja að það sé frið-
arátrúnaður. Þeir eru heimskir. Ísl-
am segir þvert á móti; drepið alla
óvini ykkar.“
Bókstafstrú –
hin leynda hætta
Þórhallur Heimisson
fjallar um bókstafstrú ’Til að stöðva þá ógnsem frá fundamental-
istum stafar þarf því að
ráðast gegn forystu-
mönnum slíkra hreyf-
inga.‘
Þórhallur Heimisson
Höfundur er prestur og hefur kennt
trúarbragðafræði við KHÍ.
ÞAÐ ER kunnara en frá þurfi
að segja að gott almennings-
samgöngukerfi er ein af frum-
forsendum þróaðs samfélags.
Hvað eru góðar al-
menningssamgöngur?
Það hlýtur að vera
kerfi sem gerir fólki
kleift að komast leið-
ar sinnar, á skjótan
og öruggan máta,
þegar á þarf að halda
fyrir sanngjarnt
verð.
Þetta er einmitt
tilgangurinn með
nýja leiðakerfi
Strætó bs.
Rétt er að rifja
upp að núverandi
kerfi var sett á til
bráðabirgða við sam-
einingu SVR og Al-
menningsvagna bs.
árið 2001. Stjórn
Strætó bs. var falið
við stofnun fyrirtæk-
isins að koma á nýju
samræmdu leiðakerfi
hið fyrsta. Ákveðið var í upphafi
að vanda vel til verka og leitað
var til erlendra sem innlendra
ráðgjafa um undirbúning. Einnig
er vert að geta þess að reynsla og
þekking starfsmanna Strætó bs.
hefur nýst vel við allan undirbún-
ing. Yfirumsjón með verkinu hef-
ur síðan verið á hendi VSÓ-
Ráðgjafar í umboði ÅF Traffik-
kompetens.
Hvernig snýr málið að
okkur Garðbæingum?
Tvær af sex stofnleiðum kerf-
isins munu liggja um Garðabæ.
Stofnleið 1 stoppar við Ásgarð og
á Arnarneshálsi á leið sinni frá
Fífuvöllum í Hafnarfirði vestur í
Háskóla Íslands og að Hlemmi.
Stofnleið 2 fer um Arnarnesveg á
leið sinni frá Hlemmi um Suður-
landsbraut, Skeiðarvog, Hamra-
borg í Kópavogi upp á Vatnsenda.
Tilgangur stofnleiðanna er að
flytja farþega á sem skemmstum
tíma til helstu skóla- og atvinnu-
svæða höfuðborgarsvæðisins á 10
mín. fresti á annatímum.
Hverfaleið 22 fer frá Ásgarði
um Vífilsstaði, suður Reykjanes-
braut, um Skútuhraun (Fjarð-
arkaup) að Vörðutorgi í Hafn-
arfirði.
Hverfaleið 23 geng-
ur frá Breiðumýri á
Álftanesi að Ásgarði.
Hverfaleið 24 fer
um Ásahverfi að Ás-
garði, um Smára-
hvamm (Smáralind) í
Mjódd og endar við
Víkurveg í Graf-
arvogi.
Eins og sjá má af
framansögðu mun
þjónusta Strætó bs. í
Garðabæ aukast og
batna til muna.
Ferðatíðni á ann-
atímum til helstu at-
vinnu- og skólasvæða
höfuðborgarsvæðisins
mun aukast, hverfa-
leiðir munu tengja
nágrannasveit-
arfélögin betur en áð-
ur bæði til suðurs og
norðurs. Auðvelt verður að kom-
ast til atvinnusvæðisins í Moldu-
hrauni og þjónustu- og versl-
unarsvæðisins á hraununum í
Hafnarfirði. Einnig vil ég vekja
athygli á tengingunni til norðurs
við þjónustusvæðið í Smáranum í
Kópavogi um Mjódd og allt upp í
Grafarvog.
Laugardaginn 23. júlí nk. mun
nýja leiðakerfið verða tekið í
notkun eftir vandlegan undirbún-
ing starfsmanna Strætó bs.,
stjórnar fyrirtækisins og ráð-
gjafa. Gefin verður út handhæg
og vönduð leiðabók sem send
verður inn á hvert heimili á höf-
uðborgarsvæðinu. Vil ég hvetja
Garðbæinga sem og aðra íbúa
svæðisins til að kynna sér hana
vel.
Umfram allt; sjáumst í Strætó.
Garðabær og
nýja leiðakerfið
hjá Strætó bs.
Erling Ásgeirsson
fjallar um endurbætt
leiðakerfi Strætós bs.
Erling Ásgeirsson
’... mun þjón-usta Strætó bs. í
Garðabæ aukast
og batna til
muna.‘
Höfundur er bæjarfulltrúi í Garðabæ
og stjórnarmaður í Strætó bs.