Morgunblaðið - 18.08.2005, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 18. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
stundir á liðnum áratugum. Ég óska
góðum dreng farsæls gengis á nýjum
brautum um leið og ég bið allar góðar
vættir að standa með fjölskyldu
hans.
Kári Einarsson.
Andri minn er indæll drengur
enginn neitar því.
Hann ég vildi hafa lengur
húsum mínum í.
Við vorum samstiga í tilverunni frá
því við vorum smástrákar, nokkur
hús á milli okkar. Hann kom heim
með mér og við fengum að hjálpa
mömmu við að hræra í höndunum
fisk í heimsins bestu fiskibollur. Ég
var með honum í Auðarstrætinu að
hjálpa til við að búa til lummur, sem
Andra þótti skrítið að ég kallaði
klatta. Sigrún stóð hjá og brosti sínu
fallega brosi meðan við fórum að leita
hesta á Ingveldarstaðaflötunum, því
við ætluðum að fara ríðandi á Krók-
inn. Skagafjörðurinn var lifandi part-
ur af heimilislífinu.
Grænaborg, Austurbæjarskólinn,
Gaggó aust, Menntaskólinn og Sor-
bonne, alls staðar vorum við Andri á
sama stað og sama tíma, ekki þó
þannig að við hefðum endilega mikil
samskipti allan tímann enda áhuga-
málin oft ólík bæði í námi og leik. Í
París urðum við óaðskiljanlegir á
nýjan leik og leystum saman marga
lífsgátuna og vorum oft að þangað til
sólin gyllti Signu að morgni. Hann
gat verið ótrúlega þolinmóður að
hlusta á mig reyna eftir eigin leiðum
að leita lausna á huglægum vegum
sálarfræðinnar og sýna mér vegvísa
greinarinnar en var jafnframt fullur
áhuga á máltækum aðferðum lífeðl-
isfræðinnar til rannsókna í sálar-
fræði sem þá voru farnar að ryðja sér
til rúms.
Svo skildi leiðir og fundum okkar
fækkaði þegar námsárin í París voru
að baki. Vinskapur okkar, hertur í
eldi þessara tíma, hefur haldist lif-
andi innst inni meðan tíminn hefur
lagt byrðar á herðar, bæði ljúfar og
sárar. Það verður ekki tekið á burt
þótt Andri minn flytjist nú í önnur
húsakynni. Megi guð geyma þar góð-
an dreng.
Sigurður St. Helgason.
Látinn er á besta aldri mikill öð-
lingsmaður, Andri Ísaksson sálfræð-
ingur og uppeldisfrömuður, starfs-
maður menntamálaráðuneytisins,
prófessor í Háskóla Íslands, stjórn-
armaður og síðar einn helsti embætt-
ismaður UNESCO – menntunar-og
menningastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna. Þó að hljótt hafi verið um
Andra hin síðustu ár sakir vanheilsu
hans var hann fyrrum þjóðkunnur
maður og einn af þeim fáu Íslend-
ingum sem héldu uppi merkjum ís-
lenskrar menningarhugsunar á er-
lendum vettvangi og lagði þar sitt af
mörkum.
Kynni okkar Andra hófust í París,
þeirri borg sem við báðir mátum
meira en aðrar borgir. Hann var
kominn þangað til að læra sálfræði
við Sorbonne að afloknu stúdents-
prófi, ég var kominn þangað til fram-
haldsnáms í samanburðarbókmennt-
um og leikhúsfræðum að afloknum
prófum í almennri bókmenntasögu,
heimspeki og leiklistarsögu í Stokk-
hólmi. Með okkur tókst strax góður
vinskapur sem aldri lagðist af. Ís-
lenska námsmannanýlendan var ekki
stór og samheldni töluverð, enda
Frakkar ekkert snóknir fyrir að opna
dyr sínar fyrir erlendum námsmönn-
um sem varla höfðu þeirra göfuga
mál á takteinum. Það vafðist þó ekki
lengi fyrir Andra, því brátt varð hann
einn helsti frönskumaður þjóðarinn-
ar og kom það honum að góðu gagni
síðar í ýmsum trúnaðarstörfum.
Já, en nýlendan var ekki stór.
Nestorarnir voru Högna Sigurðar-
dóttir, rómaður arkitekt, Sigurður
Jónsson, frægur líffræðingur, og Sig-
fús Daðason skáld og hans kona
Anna Brynjólfsdóttir. Þetta var
hjónafólk, allnokkru eldra en við hin
yngri og því mikið til þeirra að sækja;
Sigfús var reyndar mitt eftirlætis-
skáld um þær mundir, ásamt Jóni
Helgasyni og Hannesi Péturssyni.
Þessi hópur brúaði bilið til síðasta
hóps sem vistast hafði við Signu til að
drekka í sig heimsmenninguna, kyn-
slóð þeirra Thors Vilhjálmssonar og
Harðar Ágústssonar, sem átti eftir
að hafa mikil áhrif á menningarlíf
okkar á ofanverðri öldinni. Enn eldri
var hópurinn þeirra Þorvalds Skúla-
sonar og Nínu Tryggvadóttur og
annarra myndlistarmanna – Þor-
valdur kom reyndar stundum í heim-
sókn og sagði okkur frá. Og tók þátt í
starfi heimavarnarliðsins, þegar her-
foringjarnir frönsku gerðu uppreisn í
Alsír, þegar þeim var ljóst að De
Gaulle stefndi að sjálfstæði þess ríkis
– og hótuðu innrás í varnarlausa Par-
ís. Þorvaldur var reyndar allra
manna ólíklegastur til að taka sér
vopn í hönd, en tilheyrði bersýnilega
heimavarnarliðinu frá þeim tíma
þegar nazistar hernámu París.
En annars var þarna á þessum ár-
um um 1960 mikið úrvalslið íslenskra
námsmanna sem mikið hefur látið að
sér kveða síðar. Þarna voru arkitekt-
arnir Jes Einar Þorsteinsson og
Björn Ólafs, frönskukennararnir og
þýðendurnir Hrafnhildur Jónsdóttir
og Sigríður Erlingsdóttir, spákonan
Amy Engilberts, dóttir málarans,
Steingrímur Gautur Kristjánsson
lögfræðingur og Guðrún Einarsdótt-
ir kennari sem síðar varð eiginkona
hans, þarna voru bókmenntafræð-
ingarnir Þorsteinn Þorsteinsson og
Emil H. Eyjólfsson, gamall sessu-
nautur minn úr menntaskóla, þarna
var sagnfræðingurinn Loftur Gutt-
ormsson – og síðast en ekki síst
Bryndís Schram sem lífgaði mjög
upp á hópinn. Og reyndar komu fleiri
þarna við sögu um skemmri tíma. Yf-
irleitt voru menn iðnir við nám sitt og
það var helst að hist var á kvöldin.
Samkomustaðurinn var gamli Ís-
lendingastaðurinn Le Select við Car-
refour Vavin sem mér skilst að nú sé
kennt við Picasso. Þjónarnir hétu
Maurice og Poul; þeir voru vinir okk-
ar og gegndu upplýsingaþjónustu;
sögðu okkur ævinlega hverjir hefði
litið þar inn þann og þann daginn og
ekki síður ef birst hafði nýtt andlit.
Venjulega var svo komið sér í háttinn
á skikkanlegum tíma – en ef út af
brygði var haldið yfir götuna á bar
sem nefndist Chez Adrien og hafði
fjölbreytta flóru gesta. Þegar við
landarnir stormuðum inn breytti pí-
anistinn, sem var nákvæm eftirlíking
af söngvaranum góðkunna Óskari
Norðmann (og kaupmanni), og spil-
aði nú Litlu fluguna sem Thors-ár-
gangurinn hafði kennt honum. Satt
að segja vorum við aufúsugestir
þarna og drukkum oft frítt, því að
skemmtun þótti að söng okkar og
hversu mörg lög við kunnum, frönsk
og íslensk. Nóttinni lauk svo niðri á
Kindalöppunum við Les Halles, þar
sem við hresstum okkur við á
franskri lauksúpu, meðan verka-
mennirnir á markaðnum supu fyrsta
Calvadosinn til að horfast í augu við
skímu komandi dags. Gleði og alvara
þessara Parísardaga fylgdi okkur allt
lífið.
Ég tíunda þetta nú svona nákvæm-
lega, af því að það hefði Andri gert.
Hann hafði ótrúlegt minni á menn og
málefni og ótrúlegt auga fyrir smáat-
riðum ekki síður en heild. Fróðleikur
hans um menn og ættir og skyldleika,
sem og um staði og staðhætti, var
með ólíkindum og kom vinum hans
iðulega á óvart. Einhver kynni
kannski að segja, að óþarfi væri að
búa yfir slíkum fróðleik, en má ég þá
segja hundrað sinnum að sem Íslend-
ingur þykir mér meira til um þann
fróðleik en þann fróðleik sem nú er
haldið að æsku landsins um framhjá-
hald amerískra kvikmyndastjarna og
eiturlyfjanotkun hljómsveitarmanna.
Þetta er auðvitað gamaldags ís-
lensk sveitamennska – en ég segi: af
eðlustu gerð. Henni fylgir líka að
kunna fjöldann allan af tækifærisvís-
um eins og til dæmis þeir eru þekktir
fyrir sem af skagfirsku bergi eru
brotnir. Þessi sérkenni eru nefnilega
að verða æ dýrmætari í menningar-
legri útflatningu markaðshyggjunn-
ar.
Á hinn bóginn var Andri auðvitað
heimsmaður, jafn vel heima í París
og New York og umgekkst þar hið
áhugaverðasta fólk, smekkmaður á
vín og drykk og valdi ekki alltaf það
algengasta. Og heima í því sem efst
var á baugi í hugsun og stefnum, ekki
síst á sérsviði hans, uppeldis- og
skólamálum. Þessi blanda gerði það
vitaskuld að verkum að Andri var
heilabrotamaður sem aldrei lét sér
duga léttvægar lausnir á vanda
heimsins; hann var með öðrum orð-
um vitsmunavera sem lifði ríku and-
legu lífi.
Það lætur að líkum að slíkum
manni voru falin trúnaðarstörf.
Menntun sína hafði hann sótt víða, í
París og við Berkeley-háskóla, en
reyndar einnig til München og
Gautaborgar og stuðlaði það náttúru-
lega að víðsýni hans. Faðir hans var
uppeldisfrömuðurinn Ísak Jónsson,
svo ekki átti Andri því langt að
sækja, að lúta ekki að vanahugsun í
kennslumálum og skipulagningu
þeirra. Aðrir mér hæfari munu vænt-
anlega fjalla um það ævistarf Andra.
Hins vegar tengdust störf okkar
Andra á annan máta sem einu Íslend-
ingar sem setu hafa átt í aðalstjórn
UNESCO. Andri, sem verið hafði rit-
ari íslensku UNESCO-nefndarinnar
á annan áratug, var kosinn í
UNESCO-stjórnina 1983 og sat þar
fjögur ár. Var það mál manna að
framganga hans þar hefði verið skel-
egg og urðu ýmsir til að tíunda það
við mig, hve vel var eftir því tekið
sem hann hafði til málanna að leggja.
Skipti þá engum togum að að aflok-
inni stjórnarsetunni bauðst honum
fast starf fyrir UNESCO. Áður hafði
hann reyndar verið ráðgjafi um nýj-
ungar í skipulagi skólastarfs í Suð-
austur-Evrópu, en nú var hann ráð-
inn skrifstofustjóri tengslaskrifstofu
UNESCO í New York, vandasamt
starf þar sem þetta var á þeim árum
sem Bandaríkjamenn stóðu utan við
UNESCO. Frá 1992 varð hann svo
yfirdeildarstjóri framhaldsskóla- og
verkmenntadeildarinnar í höfuð-
stöðvunum í París og gegndi því
starfi til 1999 er hann varð að láta af
störfum vegna heilsubrests. Ég átti
kost á því að fylgjast með starfi
Andra á þeim árum og satt að segja
blöskraði mér á stundum vinnuálag-
ið. Ég held að við Íslendingar gerum
okkur oft ranga hugmynd af því sem
bæði við og aðrir leggja fram á al-
þjóðlegu sviði og að við höfum þar
gott orð á okkur.
Enn eitt tengdi okkur Andra.
Hann og kona hans Svava Sigurjóns-
dóttir listsagnfræðingur báru gæfu
til að eignast fjögur mannvænleg
börn, og eitt þeirra er dóttirin Hrund
Ólöf, nú doktor í umhverfisverkfræði
frá MIT. Atvik höguðu því þannig,
vegna búsetu foreldranna á erlendri
grund, að Hrund bjó hjá okkur með-
an hún nam við Háskóla Íslands og
varð okkar önnur kær dóttir.
Andri fékk hægt andlát. Föstudag-
inn 5. ágúst borðaði hann með fjöl-
skyldu sinni og naut samræðna að
vanda, en horfði síðan í sjónvarpinu á
eina sína eftirlætiskvikmynd, Les
vacances de M Hulot eftir Tati, eða
Fransmaður í fríi. Morguninn eftir
vaknaði hann ekki til þessa lífs og var
kominn í annað frí.
Við Þóra sendum Svövu, Hrund og
öðrum aðstandendum okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Sveinn Einarsson.
Á kveðjustund sækja á hugann
minningar frá liðnum árum og ára-
tugum, allt frá því að Andri Ísaksson
kom heim eftir glæsilegan námsár-
angur í Frakklandi og þar til hann
hvarf að mestu okkur heimamönn-
um, kallaður til mikils ábyrgðar- og
virðingarstarfs á erlendum vett-
vangi.
En þó að í seinni tíð væri vík milli
vina og börn okkar hefðu lítil tæki-
færi á að kynnast, var vináttan ávallt
traust. Kannski hefur einhverju þar
um valdið skagfirskur uppruni okkar
hjóna og Andra.
Uppruni á svipuðum slóðum kallar
oft á andlegan skyldleika, einkum ef
átthagatryggðin fylgir með. Svo var í
þessu tilviki. Þá var það ekki lítils-
vert hversu hin ágæta eiginkona
Andra, Svava, féll vel að hópnum og
auðgaði og bætti samskipti með nær-
veru sinni og gestrisni.
Samvistir og samskipti okkar
Andra voru mikil um árabil. Nýkom-
inn frá prófborði vann hann um skeið
með mér (Sigurjóni) á Geðverndar-
deild Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur. Síðar varð hann einn fyrsti
samkennari minn í sálarfræði í Há-
skóla Íslands og bæði þá og einkum
eftir að hann tók við prófessorsemb-
ætti dr. Matthíasar Jónassonar í
uppeldisfræði, höfðum við mikið
saman að sælda í mörgum dómnefnd-
um og öðrum störfum fyrir Háskól-
ann. Fljótlega sóttist Menntamála-
ráðuneytið eftir störfum Andra og
vann hann þar um nokkurra ára
skeið að merkum umbótum í skóla-
málum. Þar ber líklega hæst nýja
fræðslulöggjöf sem hann var að ég
hygg einn aðalhöfundur að. Hann
varð fulltrúi Menntamálaráðuneytis-
ins erlendis og í framhaldi af því
bauðst honum há staða á vegum
UNESCO, sem hann gegndi meðan
starfsaldur entist.
Það var lífsbót að kynnast Andra
Ísakssyni og fá að starfa með honum.
Hann var einstaklega vandaður og
hreinskiptinn maður, enda féll aldrei
skuggi á okkar samskipti. Oft dáðist
ég að því hversu mikill verkmaður
hann var og hvílíka alúð hann lagði
við öll verk sín. Þar varð allt að vera
rétt og nákvæmt. Víst höfðum við
vinir hans stundum áhyggjur af að
hann legði of hart að sér. En kæru-
leysi var honum fjarri skapi.
Þó að starfsævi Andra væri styttri
en margra annarra, vegna heilsu-
leysis hans hin síðustu ár, liggur eftir
hann mikið starf. Í Háskóla Íslands
lyfti hann uppeldisvísindum í vegleg-
an sess og í skólamálum markaði
hann mikilvæg spor. Það duldist eng-
um sem þekktu til Andra að þar fór
mikilhæfur og stórgáfaður maður.
Við hjón þökkum langa vináttu við
Andra og Svövu og sendum henni,
börnum þeirra og öðrum ástvinum
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Sigurjón Björnsson,
Margrét Margeirsdóttir.
Fyrsta deildarfund félagsvísinda-
deildar Háskóla Íslands hinn 15.
september 1976 sátu tíu fastir kenn-
arar og þrír fulltrúar stúdenta. Einn
föstu kennaranna var Andri Ísaks-
son, prófessor í uppeldisfræði, en
undirritaður var einn stúdentanna.
Ég þekkti Andra lítillega áður og átti
eftir að kynnast honum betur þegar
við urðum kollegar við deildina
nokkrum árum seinna. Hann var
óvenjulega greindur maður og metn-
aðarfullur, afar nákvæmur og form-
fastur, en hafði líka ríka kímnigáfu
og sagði oft skemmtilega frá.
Í hinni nýju deild runnu saman
námsbraut í almennum þjóðfélags-
fræðum, þar sem kennd var fé-
lagsfræði, mannfræði og stjórnmála-
fræði, og þrjár greinar úr
heimspekideild, bókasafnsfræði, sál-
arfræði og uppeldis- og kennslu-
fræði. Greinarnar voru á ýmsan hátt
ólíkar og sjónarmiðin margvísleg. Al-
kunna er að rígur einstaklinga og
greina í háskólum er oft mikill. Í
nýrri deild voru margir fyrirferðar-
miklir einstaklingar og iðulega var
hart deilt. En deildin bar gæfu til
þess að frumherjarnir stóðu saman
þegar á reyndi. Prófessor Andri var
einn þeirra sem mestan þátt áttu í
mótun félagsvísindadeildar fyrstu
árin. Hann var forseti deildarinnar
1979–1980.
Áður en Andri kom til starfa við
Háskóla Íslands hafði hann unnið
merkilegt starf að uppbyggingu
skólarannsókna við menntamála-
ráðuneytið og kynnt þar nýja hugsun
og umdeildar nýjungar. Síðar starf-
aði hann árum saman erlendis hjá
UNESCO að framförum í skólamál-
um. Hann er vafalítið einn merkasti
hugsuður Íslendinga á sviði uppeld-
isfræði og skólamála á síðari hluta 20.
aldar.
Félagsvísindadeild er núna fjöl-
mennasta deild Háskóla Íslands í
nemendum talið og kennaratalan
hefur næstum fimmfaldast síðan
1976. Rannsóknir og framhaldsnám
eru í miklum blóma. Þetta gildir ekki
síst um uppeldis- og menntunarfræð-
ina, en Andri mótaði hana öðrum
fremur sem fræðilegt BA-nám á Ís-
landi.
Prófessor Andri Ísaksson hefur nú
fallið frá, fyrstur frumherjanna úr
upprunalegum kennarahópi fé-
lagsvísindadeildar. Að leiðarlokum
eru honum færðar bestu þakkir
deildarinnar, starfsmanna og nem-
enda.
Ólafur Þ. Harðarson,
forseti félagsvísindadeildar HÍ.
Það er ekki alltaf haft hátt um mik-
ilvæg trúnaðarstörf sem Íslendingar
eru valdir til á alþjóðavettvangi og
árangur sem næst á fundum alþjóða-
stofnana höfðar ekki ýkja mikið til
fjölmiðla. Þegar frá líður fennir í
sporin og þrátt fyrir orð Hávamála er
góður orðstír ekki jafn óbrotgjarn
minnisvarði og vert væri. Þetta leitar
á hugann í dag þegar sá mæti maður
Andri Ísaksson er til moldar borinn.
Andri átti fjölþættan starfsferil og
afrekaði margt um dagana en mér er
efst í huga öflugt starf hans innan
framkvæmdastjórnar Menningar-
málastofnunar Sameinuðu þjóðanna,
UNESCO, árin 1983–1987. Þessi ár
var ég starfsmaður sendiráðs Íslands
í París og vann náið með honum.
Frammistaða hans þá var með þeim
hætti að ástæða er til að halda henni
sérstaklega á lofti.
Nokkrum árum áður höfðu Danir
lagt mikið á sig við að tryggja kjör
dansks fulltrúa í framkvæmdastjórn-
ina og gagnrýni blaða á eyðslu við
kosningabaráttuna leiddi til afsagnar
ráðherra. Þegar sú hugmynd kom
fram að tefla Andra Ísakssyni fram
sem fulltrúa Norðurlanda ákváðu ís-
lensk stjórnvöld hins vegar að hóf-
stillt kosningabarátta þar sem
áhersla væri lögð á áratugareynslu
Andra af UNESCO-starfi og traust
tengsl inn í stofnunina væri vænlegri
til árangurs. Sú varð raunin og Andri
hlaut glæsilega kosningu. Framund-
an voru ár mikilla átaka innan
UNESCO. Bandaríkin og önnur
Vesturlönd gagnrýndu rekstur stofn-
unarinnar undir stjórn Senegalbúans
M’Bow en þróunarlönd slógu skjald-
borg um hann. Bandaríkin ákváðu að
yfirgefa stofnunina og Bretland síð-
ar. Það féll í hlut Norðurlanda að
reyna að miðla málum og Andri var
þar fremstur í flokki. Það tekur lang-
an tíma að koma bákni á borð við
UNESCO aftur á rétta braut og ár-
angur kemur ekki strax í ljós. Á þess-
um árum lá við að stofnunin liðaðist í
sundur en Andri var meðal fram-
herja þeirrar vösku sveitar sem vann
að því að koma henni á réttan kjöl.
Hann naut óskoraðs trausts allra
ríkjahópa og innviðu UNESCO
þekkti hann betur en flestir.Verksvið
UNESCO nær til vísinda, tækni,
heimspeki, lista og bókmennta og
áherslur aðildarríkja býsna ólíkar.
Til að miðla málum þurfti yfirgrips-
mikla þekkingu jafnt á málefnum
sem pólitískum hagsmunum. Jafn-
mikilvægt var að rækta persónuleg
tengsl við stjórnarmenn og starfs-
menn. Sólarhringurinn dugði tæpast,
fyrir allar aldir hófst Andri handa og
vann langt fram eftir nóttu enda var
hann orðlagður vinnuþjarkur. Að
stjórnarsetu lokinni nýttust þessir
eiginleikar í öðrum trúnaðarstörfum
í New York og París.
Andri var kjarnyrtur og skýr-
mæltur og var jafn heimavanur í ís-
lenskri sveit sem stórborgum meg-
inlandsins, jafnvel að sér um
Sturlungu og Kóraninn. Trúr upp-
runa sínum var hann öflugur fulltrúi
Íslands. Starf hans fólst ekki í hags-
munagæslu fyrir Íslands hönd en
varð Íslandi vissulega til mikils vegs-
auka á alþjóðavettvangi.
Utanríkisráðuneytið vottar minn-
ingu hans virðingu sína og sendir
ekkju hans Svövu Sigurjónsdóttur
innilegar samúðarkveðjur.
Gunnar Snorri Gunnars-
son, ráðuneytisstjóri.
ANDRI
ÍSAKSSON
 Fleiri minningargreinar
um Andra Ísaksson bíða birtingar
og munu birtast í blaðinu næstu
daga. Höfundar eru: Halldór Kr.
Júlíusson, Kristján Bersi Ólafsson,
Einar, Valfríður og fjölskylda,
Baldur Ragnarsson, Jónas Pálsson,
Þórey Kolbeins, Guðný Guðbjörns-
dóttir, Jón Torfi Jónasson, Sigrún
Aðalbjarnardóttir, Loftur Gutt-
ormsson og Þorkell Ellertsson.