Fréttablaðið - 21.06.2003, Side 18

18 21. júní 2003 LAUGARDAGUR
Ef ég vissi það, tja, þá væri þaðbara Nóbelinn,“ segir dr. Jós-
ep Ó. Blöndal aðspurður um hvað
valdi bakverkjum. Hann er yfir-
læknir á St. Franciskusspítalan-
um á Stykkishólmi, sem getið
hefur sér gott orð fyrir árangurs-
ríka meðhöndlun sjúklinga sem
þjást af háls- og bakmeinum.
Jósep er vel metinn í sam-
félagi Hólmara, þar sem hann
hefur nú búið og starfað í rúman
áratug. Þegar svo ber undir sest
hann við píanóið og leikur djass
ásamt félögum sínum en þeir
komu til dæmis fram á nýlegri
blúshátíð í Stykkishólmi. En hann
tekur starf sitt alvarlega. Eitt af
því sem gert er á St.
Franciskusspítalanum er að taka
niður nákvæma sjúkdómssögu
þeirra sem koma til meðferðar og
því ekki úr vegi að ganga á
lækninn hvað varðar orsakavald-
inn?
Bakverkir tíðastir
í ríkum löndum
„Mjög erfitt er að alhæfa þar
um og sennilega eru orsakirnar
mismunandi frá einum einstak-
lingi til annars. En rannsóknir
sýna að tíðnin er mun hærri í rík-
um samfélögum. Hún er miklu
hærri á Vesturlöndum en í lönd-
um eins og Nígeríu, Indónesíu og
Indlandi, þar sem gerðar hafa
verið býsna góðar faraldsfræði-
rannsóknir. Tíðnin fer upp í að
vera fjórum sinnum hærri hér.
Þetta er því sennilega lífsstíls-
vandamál.“
Þetta telur Jósep nægjanlega
illa skilgreint til að hann þori að
halda því fram. Líklega hafi þetta
eitthvað með kyrrstellingar að
gera, mannslíkaminn sé skapaður
til að vera á hreyfingu.
„Skrokkurinn og sálin eru
sköpuð fyrir aðstæður sem voru
til staðar í Norðaustur-Afríku fyr-
ir 120 þúsund árum. Sé litið til
samfélaga á borð við San-ættbálk-
inn í Kalahari-eyðimörkinni, sem
eru veiðimenn og safnarar, þá
ganga karlmennirnir þar svona 15
til 20 kílómetra á dag og konurnar
10 til 15 kílómetra. Þetta er
nokkurn veginn það sem við þurf-
um: Að ganga. Það er eitt af því
sem við ráðleggjum fólki að gera
auk þess að synda, hjóla, dansa,
fara á gönguskíði... öll eðlileg
hreyfing er af hinu góða. Þetta
leiða allar rannsóknir í ljós. Auk
þess sem hreyfingin lækkar tíðni
fjölmargra annarra sjúkdóma.“
Erfitt er að leggja mat á hvort
tíðni bakverkja sé að aukast og
eru skoðanir sérfræðinga þar um
skiptar. Vitað er að fleiri og fleiri
fara á örorku vegna bakverkja.
En það hefur kannski meira með
aðra samfélagsþætti að gera en að
bakverkir séu að færast í aukana.
„Mín persónulega skoðun er sú að
tíðni bakverkja hafi færst í auk-
ana undanfarin tvö til þrjú hund-
ruð ár. Þar miðar maður við iðn-
byltinguna, þá fara menn að vinna
sitjandi og lifnaðarhættir fólks í
iðnvæddum samfélögum taka
miklum breytingum. Síðan verður
breyting upp úr fyrri heimstyrj-
öldinni, þegar skrifstofumenn
setjast allt í einu niður í stól. Áður
stóðu þeir. Annars má segja að allt
frá landbúnaðarbyltingunni fyrir
tíu til tólf þúsund árum hafi
hreyfivenjur mannsins breyst
dramatískt, þannig að kyrrstell-
ingar eru nú orðnar algjörlega
ríkjandi í tilveru nútímamannsins
í iðnvæddu samfélagi.“
Íhaldssöm en fordómalaus
meðferð
Sérstök deild sem tekur á bak-
og hálsvandamálum hefur verið
rekin á Franciskusspítalanum frá
árinu 1992. Þar starfa þrír læknar
og sex sjúkraþjálfarar í fimm
stöðugildum, ásamt hjúkrunar-
fræðingum, sjúkraliðum og
gangastarfsfólki. Deildin hefur
verið rekin í tæp 11 ár og eru
meðhöndluð 400 til 500 sjúk-
dómstilfelli á ári. Innlagnir eru
um 200 manns á ári og meðallegu-
tíminn er tvær vikur. Biðlistinn er
gegnumgangandi 50 til 60 manns í
innlögn. Hins vegar er sveigjan-
leiki í kerfinu og þeir sem virki-
lega þurfa á því að halda komast
inn fljótt. En meðalbiðtími er ann-
ars 6 til 8 vikur. Það vekur athygli
að meðalaldur er ekki hár, á bilinu
35 til 40 ár. „Þá er tíðnin hæst.
Þetta er ekki ellisjúkdómur og við
erum með fólk hér alveg niður í
14-15 ára gamalt.“
Þarna er praktíserað það sem
Jósep kallar íhaldssama aðferða-
fræði. „Sem þýðir að við erum
ekki að gera neinar skurðaðgerðir
heldur notum ýmsar aðferðir
sjúkraþjálfunar, undirgreinar
læknisfræðinnar, þjálfunarfræði,
ýmsar undirgreinar og svo fram-
vegis. Síðastliðin 10 til 15 ár hafa
menn verið að átta sig á að skurð-
aðgerðir eru ekkert endilega
lausnin á velflestum bakvanda-
málum. Kannski er eitt prósent
fólks með bakvandamál sem
kallar á skurðaðgerð – fer reynd-
ar eftir því hvernig er reiknað.“
Skurðaðgerðir sjaldnast
lausnin
Jósep þorir ekki að fjölyrða um
hvort skurðaðgerðir séu beinlínis
ofmetnar, á því séu skiptar skoð-
anir, en þeirra afstaða sé að beita
hinni íhaldssömu aðferð áður en
til skurðaðgerðar kemur.
„Conservative treatment hljómar
kannski eins og það sé einhver
pólitík í þessu – Valhallarmódelið,
en svo er nú ekki. Þessar aðferðir
urðu til upp úr 1980 í San Franc-
isco. Þær eru fjölfaglegar og
byggjast á teymisvinnu. Fyrstu
vísindalegu rannsóknirnar koma
hringum 1988. Við byrjum á þessu
upp úr 1990 og deildin var sett á
stofn 1992, þannig að við erum
snemma í því má segja.“
Í meðferðinni er lögð áhersla á
að hlusta vel á það sem sjúkling-
arnir segja, nákvæm sjúkrasaga
tekin niður og sjúklingarnir skoð-
aðir rækilega. Það hefur sýnt sig
að myndatökur gefa sjaldnast ná-
kvæmar sjúkdómsgreiningar.
„Saga, skoðun og eftirfylgni segir
manni hvað er að og hvaðan
verkirnir koma. Ákveðnir hlutar
vöðvakerfisins, sem tengjast mjó-
bakinu, virka ekki rétt hjá yfir
áttatíu prósentum þeirra sem
þjást af bakverkjum. Þetta reyn-
um við umfram allt að leiðrétta
með sérstöku æfingakerfi. Við
notum fjölmargar aðferðir til að
ráða við verkina, til dæmis með
bólgueyðandi sprautum. Síðan er
mikil fræðsla í þessu prógrammi.
Við kennum aðferðir til að draga
úr verkjunum, förum mikið í stell-
ingafræði, líffærafræði hryggjar-
ins, lífeðlisfræði og fleira.“
Meðferð bakvandamála var,
áður en hinar fjölfaglegu aðferðir
komu til sögunnar, einkum fólgin í
rúmlegu, lyfjagjöf, svokölluðum
bakskólum og skurðaðgerðum.
Rúmlega er nú úr sögunni sem
meðhöndlun, lyfjagjöf á sennilega
að beita í lágmarki og þá hafa
rannsóknir sýnt að árangurinn af
bakskólum og annarri hópmeð-
ferð er rýr. Jósep vill að íhalds-
söm meðferð sé reynd til þrautar
áður en gripið er til skurðaðgerða.
„Við eigum ágætt samstarf við
verkjasérfræðinga og skurð-
lækna á Reykjavíkursvæðinu, hér
er engin einangrunarstefna, langt
í frá, og vonandi á það samstarf
eftir að verða ennþá meira. En
það sem við erum að gera hér er
algerlega einstaklingsbundin
meðferð og prógrammið er sniðið
að þörfum hvers og eins. Engin
hópmeðferð. Vísindarannsóknir
hafa sýnt að bakskólarnir skiluðu
ekki árangri.“
Þjóðhagslega hagkvæmt
Meðferðin á Franciskusspítal-
anum einkennist af algjöru for-
dómaleysi og Jósep segir einu
kröfuna að aðferðirnar sem notað-
ar eru séu vísindalega undir-
byggðar. Meðal annars eru þar
stundaðar hnykkingar, sem geta
verið ágætar til síns brúks þó það
sé „sjaldgæft að varanlegur ár-
angur náist með þeim,“ og nála-
stungur þegar svo ber undir.
„Okkar vinnubrögð einkennast
jafnframt af því að við miðum
starfið ekki við neinn einn skóla.
Hins vegar er þetta mikil teymis-
vinna: Við vinnum þetta saman
starfsfólkið.“ Og Jósep telur að
góður starfsandi, sem hlýtur að
vera forsenda slíks fyrirkomu-
lags, sé í góðu lagi. „Okkur geng-
ur mjög vel að vinna saman. Við
læknarnir höfum mjög gaman af
því að vinna með sjúkraþjálfurun-
um og lærum mikið af þeim og
þeir vonandi læra eitthvað af okk-
ur líka.“
St. Franciskusreglan á sjúkra-
húsið á pappírnum og flokkast
það sem einkasjúkrahús. En það
er rekið alfarið af íslenska ríkinu
og drífur fólk að víða, einkum af
höfuðborgarsvæðinu. Fólk leggst
inn og borgar ekkert sjálft.
Rekstur deildarinnar er að mati
Jóseps mjög ódýr en sjúkraþjálf-
arafyrirkomulagið er svolítið
dýrt. „Hins vegar verður í því
samhengi að benda á að tölur frá
öðrum löndum leiða í ljós að
starfsemi sem þessi er afar þjóð-
hagslega hagkvæm. Þá er mikill
kostur að hafa starfsemina í
hæfilegri fjarlægð frá ys og þys
borgarinnar.“
Aðilar ferðaiðnaðar í Stykkis-
hólmi líta vonglöðum augum til
heilsutengdrar ferðaþjónustu, sem
rímar ágætlega við starfsemi
sjúkrahússins án þess að það sem
slíkt geti komið þar beint að mál-
um. Jósep segir þó ekkert því til
fyrirstöðu að sjúkraþjálfarar spít-
alans geti annast ráðgjöf og slíkt í
því sambandi. Og heilsusamlegt
vatnið í tveimur pottum við sund-
laugina, sem fengið hefur vottun
frá viðurkenndri stofnun í Þýska-
landi, sé ekki til að spilla fyrir
bata.
jakob@frettabladid.is
Í Stykkishólmi er rekið einkar athyglisvert einkasjúkrahús – St. Franciskusspítali – sem hefur náð góðum árangri meðhöndlun bakveikra. Þang-
að streymir fólk úr öllum áttum, enda um gríðarlega algengt mein að ræða. Yfirlæknirinn vill leita allra leiða til að komast hjá skurðaðgerðum.
Bakverkir eru lífsstílsvandamál
Er vinningur
í lokinu?
Utanlandsferðir, siglingar,
sjónvörp og fjöldinn allur af
öðrum glæsilegum vinningum.
, ,

.
Kemur
línunum í lag
Cellufit er unnið úr 6 virkum
jurtum.
Vinnur á appelsínuhúð.
Cellufit hefur verið prófað af
konum í Skandinavíu.
76% þeirra fundu mun, allt að
5 cm á erfiðustu svæðunum.
Fæst í apótekum og verslunum Hagkaups
e
in
n
t
v
e
ir
o
g
þ
r
ír
2
8
5.
0
12
DR. JÓSEP Ó. BLÖNDAL
Telur skrokkinn skapaðan fyrir aðstæður sem voru til staðar í Norðaustur Afríku fyrir 120
þúsund árum. Hann vill reyna til þrautar áður en gripið er til skurðaðgerða við bakverkjum.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/B
IL
LI