Fréttablaðið - 19.02.2004, Blaðsíða 24

Miðbær Reykjavíkur tók aðhnigna mun seinna en miðbæir
stærstu borga í nágrannalöndunum.
Þar hefur hins vegar mátt merkja
góða viðreisn miðbæja á undanförn-
um árum. Það er í raun sama til
hvaða borga við lítum; alls staðar
sjáum við framkvæmdir og nýbygg-
ingar í miðbæjunum; samgöngur eru
bættar, neðanjarðarlestakerfum
komið fyrir eða þau stóraukin, stór-
hýsi rísa, eldri iðnaðarhúsum breytt
í listamiðstöðvar eða verslanir, eftir-
spurn eftir íbúðarhúsnæði nálægt
miðbæjunum stóreykst. Eftir flótta
fólks út í úthverfin og niðurníðslu
miðbæjanna hefur þróuninni verið
snúið við. Fólk hefur lært af biturri
reynslu að miðbæjarlífið er mestu
verðmæti borgarlífsins – án miðbæj-
anna eru borgirnar í raun fádæma
óspennandi.
Uppbygging miðbæjar Reykja-
víkur hætti um miðja síðustu öld. Öll
stærstu og glæsilegustu hús mið-
bæjarins eru frá fyrri hluta síðustu
aldar. Eftir seinna stríð töpuðu Ís-
lendingar stórhug sínum. Í stað
draumsins um að reisa hér glæsilega
borg með fjölskrúðugu mannlífi tók
sig upp gamall kotungsháttur. Ekk-
ert mátti lengur verða stórt eða
glæsilegt. En þrátt fyrir minni stór-
hug var miðbærinn enn kjarni
Reykjavíkur – og seinna höfuðborg-
arsvæðisins alls. Íbúðahverfum í
kringum miðbæinn hnignaði hins
vegar; bárujárnið ryðgaði og skelja-
sandurinn sprakk. Laugavegurinn
hélt velli sem helsta verslunarsvæði
landsins – en missti þann sess þegar
Kringlan opnaði, féll í annað sætið
þegar Smáralind kom og hefur lík-
lega í dag misst Skeifuna/Fen-
in/Mörkina fram úr sér – og hugsan-
lega aðra verslunarkjarna einnig.
Þrátt fyrir hnignun miðbæjarins
hafa íbúðahverfin í námunda við
hann endurnýjast fyrir atorku ein-
staklinga. Á undraskömmum tíma
hafa götur á borð við Njálsgötu og
Grettisgötu breyst úr hálfgerðum
slömmum í hinar fallegustu íbúða-
götur. Sú atorka og fjármunir sem
einstaklingar hafa lagt til uppbygg-
ingar Þingholtanna, Vesturbæjarins
og Miðbæjarins myndu án efa duga
til að reisa nokkrar tónlistarhallir –
eða hvaðeina sem hefur verið hald-
reipi borgaryfirvalda í framtíðar-
uppbyggingu miðbæjarins. Munur-
inn á einstaklingunum og borginni er
sá að einstaklingarnir hófu verkið en
borgin hefur meira velt því fyrir sér.
Hjá einstaklingunum leiddi eitt af
öðru en borgin er sífellt að leita að
hinni einu góðu hugmynd – og finnur
hana því aldrei.
Í þeim borgum sem eru nú að
endurreisa miðbæi sína hafa borgar-
yfirvöld tekið virkan þátt í uppbygg-
ingunni – ekki með því að vita allt og
gera allt – heldur með því að laga
skipulag að þörfum atvinnulífs og
íbúanna og ýta með öðrum hætti
undir líflegt samfélag. Að öðrum
kosti er hætt við að í miðbænum
verði ekkert annað en opinberar
stofnanir og barir. ■
Það hefur verið mikil umræðaað undanförnu í fjölmiðlum
um æskudýrkunarsamfélagið og
allt sem því fylgir. Ástæðan er að
sjálfsögðu lýtalækningapró-
gramm Stöðvar 2. En sú ástæða er
nú aðeins toppurinn á ísjakanum,
því það er stöðugt verið að senda
okkur skilaboð um að við séum á
einhvern hátt ómöguleg eins og
við erum. Hinir ungu, fallegu og
ríku eru fyrirmyndin sem við eig-
um að stefna eftir. Allt annað er
lítils virði. Öll okkar reynsla, til-
finningar, hugsanir, allt það frá-
bæra sem við höfum fram að
færa, sama hversu gömul eða ung
við erum, feit eða grönn, stór eða
smá. Ekkert skiptir máli nema
aldur og útlit og peningaeign. Og
samfélagið verður í kjölfarið
stöðugt ópersónulegra. Það er
eins og við séum bara einhver
kennitala, númer í hinum íslenska
genabanka. Oft vill það gleymast
að við erum hvert og eitt svo
miklu meira en það sem talan,
númerið og útlitið gefur til kynna.
Lífið er ferðalag
Ég hef stundum sagt að við
séum á vissan hátt eins og ferða-
taska á leið frá einum áfangastað
yfir á þann næsta í lífinu. Þá má um
leið segja að lífið sé eins og ferða-
lagið sem taskan er á. Þar með er
líkingin milli okkar og ferðatösku
orðin nokkuð góð. Ekki frekar en
ferðataska á ferð vitum við hvert
ferðinni er heitið. En á leiðinni á
milli áfangastaða í lífinu safnast
meir og meir í ferðatöskuna því
eigandinn er sífellt að safna í sarp-
inn, kaupa eitthvað nýtt eða stinga
einhverju niður sem hann eignast á
ferðalaginu. Og ferðataskan verður
að sjálfsögðu velkt og snjáð með
tímanum en geymir þess dýrmæt-
ari minningar. Þið vitið sjálf hvern-
ig það er þegar maður er á ferða-
lagi, maður kaupir eitt og annað og
allt fer í töskuna. Sumt tökum við
fljótt upp aftur og notum jafnvel á
ferðalaginu, sumt lendir í geymslu
þegar við komum heim og gleymist
þar í mörg ár. Við berum með okk-
ur, eins og taskan, í gegnum lífið,
allt það jákvæða og neikvæða sem
fyrir okkur hefur komið, allar góðu
stundirnar og hinar slæmu líka, allt
það sem við skreytum okkur með
og einnig það sem við þurfum að
fela að því er okkur finnst. Og við
eigum okkur öll bæði góðar og
slæmar minningar. Sumt tekst okk-
ur vel með og annað miður eins og
gengur.
Hörmung er að sjá mig
En af einhverjum ástæðum er
stöðugt verið að minna okkur á
slæmu hlutina en lítið er fjallað um
hina jákvæðu. Kannist þið ekki öll
við það þegar við vöknum á
morgnana, lítum í spegil og hugs-
um með okkur „hörmung er að sjá
mig í dag“. „Mikið er ég að fitna,
ég sem er alltaf í megrun. Það
gengur bara ekki neitt, ég get ekki
látið sjá mig!“. Svo höldum við út í
daginn, þegar við erum búin að
brjóta okkur sjálf vel og rækilega
niður. Og þegar við erum búin að
tala neikvætt um okkur sjálf í
nægilega mörg ár, þá endar það
með því að við förum að trúa því
sem við segjum um okkur sjálf.
Tala nú ekki um þegar allir aðrir
eru jafn neikvæðir. Því við erum
ekki sérlega dugleg að hrósa hvert
öðru Íslendingar! Eða hvað finnst
þér?
Við erum hvert og eitt dýr-
mæt
En það er til annars konar tal
og annars konar áherslur. Það er
til dæmis hægt að segja við sjálf-
an sig: „Heyrðu, ég er nú bara
með fullt af góðum hlutum í tösk-
unni minni“, svo við höldum okk-
ur við líkinguna af lífinu sem
tösku. „Það er bara heilmikið sem
ég get tekið upp og sýnt öðrum.“
„Ég er búinn að gera fullt af góð-
um hlutum um ævina sem skipta
máli,“ eða við getum líka sagt „já,
ég lít nú bara ekki svo illa út í
dag“. Alveg eins og við getum tal-
að okkur niður í kjallara, þá get-
um við gefið okkur sjálfum klapp
á öxlina og gert lífið þar með
miklu betra fyrir okkur sjálf og
umhverfið. Því við erum hvert og
eitt dýrmæt, einstök og höfum svo
óskaplega mikið að gefa.
Við erum frábær
Nú haldið þið kannski að ég sé
að segja að við eigum að blekkja
okkur sjálf til að halda að við séum
betri en við erum í raun og veru.
Ef þú hugsar þannig ert þú einn af
þeim sem eru fullir af neikvæðni í
eigin garð. Þú ættir í þessu tilfelli
frekar að stinga neikvæðninni
undir stólinn, horfa í spegilinn á
veggnum heima hjá þér og segja
við spegilmyndina: „Þú ert frá-
bær“. Það skiptir nefnilega svo
miklu máli hvað það er sem við
veljum að hugsa um okkur sjálf.
Við erum ekki bara kennitölur,
neytendur, kjósendur eða gena-
safn í íslenska genabankanum.
Eins og ég sagði hérna áðan erum
við full bæði af jákvæðum og nei-
kvæðum upplifunum, full af
reynslu og höfum öll miklu að
miðla. En við getum sjálf valið
hvort við viljum leggja áherslu á
það neikvæða eða það jákvæða. Ef
við ákveðum að draga svarta
rúllugardínu fyrir tilveruna
verður sálin alltaf í myrkri, jafn-
vel þó að sólin skíni úti. Þá er sama
hversu mikið við látum strekkja og
fitusjúga húðina. Engin strekking
vinnur á slíku. Og af því að við
erum neikvæð út í okkur sjálf
verðum við full af neikvæðni út í
alla aðra. Hvernig væri nú að rífa
rúllugardínu neikvæðninnar frá
sálartetrinu og leyfa sólinni að
skína bæði á okkur sjálf, fjöl-
skyldu okkar og vini? Hættum að
hlaupa á eftir hinum ungu, frægu
og ríku. Því við erum frábær.
Og hana nú! ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um hnignun miðbæjarins.
24 19. febrúar 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Atvinnumál og stjórnmál hafaverið samofin á Íslandi alla tíð,
langt umfram alþjóðlega viður-
kennda hollustuhætti. Bankar
landsins hafa gegnt lykilhlutverki í
þessum þjóðlega vefnaði. Byrjum á
Tryggva Gunnarssyni, en hann var
bankastjóri Landsbanka Íslands
1893-1909 og einna mestur áhrifa-
maður Íslands um sína daga og lét
margt gott af sér leiða. Hann átti
það til að koma á kjörstað og sitja
þar yfir reikningum Landsbank-
ans, á meðan menn kusu til Alþing-
is í heyranda hljóði; honum var vik-
ið úr bankastjórastarfinu með
miklum látum 1909. Tryggvi var
bandamaður Magnúsar Stephensen
landshöfðingja, og þeir fóru fyrir
bændum og embættismönnum:
þetta var afturhaldsliðið, sem
Björn Jónsson ritstjóri Ísafoldar
kallaði svo. Björn var samherji
Valtýs Guðmundssonar.
Það var m.a. fyrir óánægju með
stjórn Tryggva á Landsbankanum,
að mönnum þótti mörgum nauðsyn-
legt að stofna nýjan banka eftir
aldamótin 1900. Um þetta snerist
deilan um bankamálið á fyrstu
árum heimastjórnarinnar. Valtýing-
ar vildu laða hingað heim erlendan
banka til að veita nýju fram-
kvæmdafé inn yfir landið, en
heimastjórnarmenn hikuðu, þar eð
þeim var mjög í mun, að útlending-
ar fengju ekki ítök í íslenzku at-
vinnulífi. Eftir nokkurt þref var Ís-
landsbanki settur á fót. En bankinn
varð innan skamms að skiptimynt í
valdabraski stjórnmálamannanna.
Þegar Hannes Hafstein hvarf úr
ráðherraembætti árið 1909, gerðist
hann umsvifalaust bankastjóri Ís-
landsbanka. Þar með var línan lögð,
og alla öldina sem leið var bönkun-
um stýrt af stjórnmálaflokkunum
með illum afleiðingum. Eftir einka-
væðingu ríkisviðskiptabankanna
beggja eiga stjórnarflokkarnir tveir
enn sem fyrr fulltrúa í báðum
bankaráðum. Um þetta má hafa al-
þekkta ítalska reglu: Breytum öllu,
svo að ekkert breytist.
Þingmenn allra flokka sam-
einast
Einangrun Íslands frá fjármála-
mörkuðum heimsins nær alla síð-
ustu öld gerði það m.a. að verkum,
að ríkisbankarekstur stjórnmála-
flokkanna jafngilti í raun og veru
leyfi til að prenta peninga. Spari-
fjáreigendur áttu ekki í önnur hús
að venda með laust fé. Stjórnmála-
menn sátu í bankaráðum og skipuðu
ýmist hverjir aðra eða sauðtrygga
samherja sína í bankastjórastöður,
svo að ekkert færi úrskeiðis. Þetta
var reglan, með fáum undantekn-
ingum. Bankarnir rýrðu sparifé
þjóðarinnar og veittu niðurgreiddu
lánsfé í ýmsar áttir. Þeir moruðu í
fyrirhyggjuleysi, sukki og spillingu:
þetta vissu allir, en enginn sagði
neitt, a.m.k. ekki svo að það heyrðist
greinilega út fyrir virkisveggina.
Mikið fé fór í súginn. Allir báru
ábyrgð á þessu ástandi, svo að eng-
inn bar ábyrgð. Skaðinn var víðtæk-
ur. Bankarnir tóku ekki út þann
þroska, sem þeir hefðu þurft á að
halda til að koma landinu að fullu
gagni. Það hefur t.d. tíðkazt fram á
þennan dag, að bankar meti um-
sækjendur um lán eftir veðhæfi
eigna þeirra frekar en eftir vand-
legu arðsemismati á þeim fram-
kvæmdum, sem lánsfénu er ætlað
að standa straum af. Þetta vinnulag
hefur dregið úr gæðum fjárfesting-
ar landsmanna langt aftur í tímann
og ýtt með því móti undir miklar
lántökur í útlöndum.
Ástandið í bankamálum byrjaði
ekki að breytast verulega til batnað-
ar fyrr en eftir 1980. Þar munaði
mjög um tilkomu Fjárfestingar-
félagsins og Kaupþings. Þessi félög
voru stofnuð og starfrækt í óþökk
ríkisvaldsins, enda var þeim ætlað
að fullnægja þörfum, sem bankarn-
ir höfðu ekki sinnt. Þessi nýju félög
buðu sparifjáreigendum raunveru-
lega ávöxtun sparifjár í stað þrá-
felldrar rýrnunar, og þau veittu
lánsfé til ýmissa vel rekinna fyrir-
tækja, sem áttu ekki aðgang að rík-
isbönkunum. Þarna varð á skömm-
um tíma til verðmæt sérþekking á
fjármálum og fyrirtækjarekstri,
þekking, sem ríkisbankarnir höfðu
ekki hirt um að byggja upp. Lands-
lag bankamálanna hlaut því að
breytast: vextir voru gefnir frjálsir
1986, og verðtrygging fylgdi í kjöl-
farið. Sparisjóðirnir, sem höfðu ver-
ið sér á parti í bankakerfinu og get-
ið sér gott orð, gengu til samstarfs
við Kaupþing og síðan einnig Bún-
aðarbankinn, og þarna var lagður
grunnurinn að því samstarfi, sem
þingmenn allra flokka – allir nema
dr. Pétur Blöndal og þrír hjásetu-
menn – hafa nú stöðvað í ofboði með
sérstakri bráðalöggjöf. Nær aldar-
langur ferill stjórnmálaflokkanna í
bankamálum lofar ekki góðu um
þann ásetning, sem að baki býr.
Þjóðargjöfin
Svo eindrægur samhugur á Al-
þingi vekur ekki heldur traust eftir
það, sem á undan er gengið. Eru
menn kannski búnir að gleyma því,
þegar einhuga þingheimur færði
sauðkindinni einn milljarð króna að
gjöf á 1100 ára afmæli Íslands-
byggðar 1974? ■
Hafa mest-
an áhuga á
peningum
Hjörtur Hjartarson skrifar:
Sú fullyrðing að peningar ráðimestu virðist hafa brennt sig
inn í hugarheim margra og mætti
vel heita einkunnarorð síðari ára.
Forréttindi alþingismanna til eft-
irlauna hafa þannig verið réttlætt
með því að þau tryggðu að hæft
fólk fengist til starfa á Alþingi.
Þetta er stórkostlegur misskiln-
ingur. Við þurfum ekki fólk á Al-
þingi sem hefur fyrst og fremst
áhuga á forréttindum og hlunnind-
um. Slíkt fólk á þar ekki heima. Á
Alþingi þarf fólk sem þekkir kjör
umbjóðenda sinna og þær siðferð-
islegu skyldur sem fylgja þessu
trúnaðarstarfi, fólk sem er tilbúið
að deila almennum réttindum með
umbjóðendum sínum, fólk sem
sýnir hugrekki, fólk með einlægan
áhuga á samfélaginu. Bjarni Bene-
diktsson, Hermann Jónasson, Ein-
ar Olgeirsson, Auður Auðuns; list-
inn yfir hæfileikamenn sem setið
hafa á Alþingi er miklu lengri.
Ekkert þeirra hefði tekið þar sæti
ef hlunnindin sem starfinu fylgdu
hefðu verið þeim efst í huga, hvað
þá forréttindi.
Nelson Mandela vann þrælk-
unarvinnu í 27 ár og hírðist í
þröngum fangaklefa við skelfi-
legar aðstæður. Á hverjum degi
bauðst honum að ganga út í
„frelsið“ léti hann aðeins af
sannfæringu sinni og gæfi hug-
sjón sína upp á bátinn. Vaclav
Havel stóðu til boða forréttindi
fremur en nær lífstíðarlöng fá-
tækt og öryggisleysi. Hann valdi
að vinna samfélagi sínu gagn.
Það fólk sem heldur kaus forrétt-
indin var vissulega margt hvert
hæfileikaríkt, en samt liðleskjur,
lakasta fólkið.
Það er eitt að sómasamlega sé
búið að kjörnum fulltrúum, ann-
að að þeir búi við forréttindi.
Forréttindi kjörinna fulltrúa eru
ósómi og aðför að lýðræðinu. ■
Umræðan
SÉRA ÞÓRHALL-
UR HEIMISSON
■
skrifar um æsku-
dýrkun.
■ Bréf til blaðsins
■ Af Netinu
Þú ert frábær!
Þjóðin fer á taugum
Þjóðin hefur verið í léttu hyst-
eríukasti að undanförnu. Það
var kominn tími til. Með jöfnu
millibili missir þjóðin stjórn á
sér og fer á taugum. Menn æsa
hvern annan upp uns myndast
fjöldamóðursýki. Þá líður öllum
nógu illa til að líða vel. Ég hef
oft velt því fyrir mér hvers
vegna Íslendingar haga sér
svona. Ég þekki enga aðra þjóð
sem fær raðmóðursýkisköst
nema Íslendinga. Ég hef komist
að því að Íslendingar eru óvenju
kvíðnir, hræddir, kúgaðir, blank-
ir, óhamingjusamir og vansælir í
lúxus sínum og skuldum.
INGÓLFUR MARGEIRSSON Á KREML.IS
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um banka-
mál í sögulegu
ljósi.
Um daginnog veginn
Bankar og stjórnmál
Einstaklingar endurreisa miðbæi