Fréttablaðið - 01.10.2004, Blaðsíða 26

Í dag verða sex þúsund litlar
stúlkur á aldrinum fjögurra til
fjórtán ára umskornar. Þeim
verður haldið af mæðrum sínum,
fætur þeirra verða settir í höft,
lærin glennt í sundur með valdi
og síðan verður snípurinn skorinn
af þeim. Hjá sumum verða ytri og
innri skapabarmar einnig numdir
brott. Að því loknu verður það
sem eftir er af kynfærunum
saumað saman með nál og þræði,
en þó skilið eftir lítið op fyrir
þvag og tíðablóð að seytla út um.
Eftir þessa aðgerð þykja stúlk-
urnar girnilegri kvenkostir á gift-
ingamarkaði í heimalöndum sín-
um, sem flest eru í Afríku, þaðan
sem siðurinn virðist upprunninn
en hefur dreifst með islam austur
á bóginn frá Egyptalandi til
Indónesíu og á síðustu áratugum
einnig látið kræla á sér á Vestur-
löndum meðal innflytjenda frá
fyrrnefndum menningarsvæðum.
Samansaumuð kynfæri eru talin
örugg trygging fyrir meydómi
brúðar. Það kemur svo í hlut eig-
inmannsins að rista konu sína upp
með eggvopi áður en til kynmaka
getur komið.
Eftir eitt ár verður búið að um-
skera tvær milljónir stúlkna sem
bætast þá í hóp þeirra 135 millj-
óna kvenna sem bera ævilöng ör-
kuml af völdum þessarar venju.
Tölurnar eru fengnar úr greinar-
gerð með frumvarpi til laga um
bann við umskurði kvenna sem
lagt var fram á síðasta alþingi af
þrem þingmönnum Vinstri græn-
na. Er hér með skorað á komandi
þing að leiða frumvarpið í lög.
En hvað eru Íslendingar að
skipta sér af þessu? Hvað kemur
okkur við hvernig hópar karla í
Afríku og Asíu vilja hafa konur
sínar? Svarið er að hingað hafa
borist áköll umskorinna kvenna
sem nú berjast gegn þessum lim-
lestingum á alþjóðavettvangi.
Fyrir tveim árum heimsótti sendi-
fulltrúi Sameinuðu þjóðanna,
sómalíski rithöfundurinn og fyrir-
sætan Waris Dirie, Ísland sem
önnur vestræn lönd og bað um að-
stoð í baráttu fyrir allsherjar
banni við umskurði. Ljósmæður á
Norðurlöndum að Íslandi með-
töldu verða í vaxandi mæli að að-
stoða konur við fæðingu sem eru
með bækluð kynfæri vegna um-
skurðar. Flestar kvennanna hafa
komið með örin annars staðar frá
til okkar heimshluta en af undir-
gefni við siðvenjurnar og karla-
veldi trúarinnar ofurselja þær
dætur sínar sömu örlögum, annað
hvort með því að fara með stúlk-
urnar til heimalands síns til að fá
þær umskornar þar eða innan trú-
arhópsins í gistilandinu. „Vitað er
að verknaðurinn hefur viðgengist
í Danmörku, Bretlandi, Frakk-
landi, á Spáni, í Bandaríkjunum,
Kanada og Ástralíu og því gæti
þess verið skammt að bíða að sið-
urinn bærist hingað til lands,“
segir í fyrrnefndri greinargerð.
Kvenhatrið er alþjóðlegt fyrir-
bæri og baráttan gegn ólíkum
birtingarmyndum þess hlýtur þar
af leiðandi einnig að vera alþjóð-
leg barátta. Það gildir um mansal
og kynlífþrælkun á Vesturlöndum
jafnt og umskurð kvenna sunnar á
hnettinum. Kvikmynd Kim
Longinotto, „Dagur sem ég aldrei
gleymi“, sem sýnd var á kvik-
myndahátíðinni Nordisk Pano-
rama er yfirþyrmandi vitnisburð-
ur um hrylling sem verður að
binda enda á. Í myndinni má
fylgjast með fræðslustarfi
múslímskrar hjúkrunarkonu með-
al kvenna sem viðhalda ofbeldinu
gegn eigin kyni, en þolinmóð upp-
lýsing hennar má sín lítils í sam-
keppni við heilaþvottinn í trú-
fræðslu karlanna. Þar læra þeir
allt um yfirburði karlmannsins og
eignarétt á konunni, að vilji
þeirra og þarfir séu lög. Því er
þörf á alþjóðlegu banni við um-
skurði kvenna. Það er þörf á al-
þjóðlegum kvennadómstóli sem
metur umskurð kvenna til jafns
við mannréttindabrot eins og
nauðgun sem vopn í stríði og for-
dæmir ríkisstjórnir sem láta
þessa glæpi gegn kvenkyni við-
gangast í löndum sínum. ■
1. október 2004 FÖSTUDAGUR26
Glæpur gegn kvenkyni
Taktu þátt í leitinni að þjóðarblómi Íslands
Það hefur vart farið framhjá nein-
um að nú stendur yfir leitin að
þjóðarblómi Íslendinga. Á liðnu
vori var kallað eftir rökstuddum
ábendingum um þjóðarblóm og
voru þeim gerð skil í bæklingi sem
gefinn var út í júní. Þá voru grunn-
skólarnir hvattir til að taka málið
til umfjöllunar og afrakstur þeirr-
ar umfjöllunar er um þessar mund-
ir kynntur í Kringlunni í Reykja-
vík. Ótrúlega margir hafa fjallað
um málið á opinberum vettvangi og
flestir fjölmiðlar sýnt því áhuga.
Þennan áhuga ber að þakka og
hann ýtir undir þá skoðun að þörf
sé á að við Íslendingar eignumst
þjóðarblóm.
Þetta viðfangsefni á sér
nokkurn aðdraganda. Af og til hafa
borist fyrirspurnir til stjórnvalda
um hvort Ísland ætti eitthvert sér-
stakt þjóðarblóm og svarið við því
að svo sé ekki. Liðinn vetur ákvað
landbúnaðarráðherra að koma á
samstarfi við menntamálaráð-
herra, samgönguráðherra og um-
hverfisráðuneytið til að kanna
hvort tilefni geti verið til að eitt til-
tekið íslenskt blóm bæri sæmdar-
heitið „þjóðarblóm Íslands“. Verk-
efnisstjórn með fulltrúum ofan-
greindra fjögurra ráðuneyta var
falin umsjón með verkefninu og
Landvernd falin framkvæmd þess.
Verkefnisstjórn setti tiltekin
meginviðmið sem hún taldi að líta
yrði til við val á þjóðarblómi. Blóm-
ið þyrfti að vera vel sýnilegt víða
um land og einkennandi fyrir gróð-
urfar þess. Það þyrfti að eiga til-
tölulega langan blómgunartíma og
vera þess eðlis að auðvelt væri að
teikna og útfæra á skýran en ein-
faldan máta. Þá þyrfti það að vera
myndrænt þannig að það gæti fall-
ið vel að kynningarstarfi og geta
staðið sem tákn eitt og sér. Auk
þess taldi verkefnisstjórn að líta
bæri til þess umhverfis sem við-
komandi blóm vex í og að forðast
bæri umdeildar plöntur eða plönt-
ur sem algengar væru á röskuðum
svæðum er illa þættu sæma þjóðar-
blómi.
Í umfjöllun um blómin hafa fjöl-
margar gagnlegar ábendingar
komið fram sem verkefnisstjórn
hefur haft að leiðarljósi við saman-
tekt á endanlegum „frambjóðend-
um“. Verkefnisstjórn hefur komist
að þeirri niðurstöðu að blágresi,
geldingahnappur, holtasóley,
hrafnafífa og lambagras uppfylli
þau viðmið sem sett voru auk þess
sem val þeirra er í samræmi við til-
nefningar. Þá komu fram ýmsar
ábendingar frá grunnskólunum
sem bentu til þess að blóðberg og
gleym-mér-ei ættu sérstakan sess í
hugum unga fólksins og því var
talið rétt að leggja þau fyrir í skoð-
anakönnuninni. Eitt blóm, eyrar-
rós, nýtur víðtæks stuðnings sem
þjóðarblóm. En komið hefur fram
að Grænlendingar hafa tileinkað
sér eyrarrós sem sitt þjóðarblóm.
Dagana 1.-15. október verður
opin skoðanakönnun með raðvali
sem allir landsmenn geta tekið þátt
í. Valið stendur á milli framan-
greindra sjö blóma. Verkefnis-
stjórn þakkar þann áhuga sem
verkefninu hefur verið sýndur og
hvetur alla landsmenn til að kynna
sér framangreind blóm og taka
þátt í skoðanakönnuninni.
Höfundur er skrifstofustjóri í
landbúnaðarráðuneytinu og for-
maður stýrihóps um þjóðarblómið.
Hernaðarupp-
bygging og átök
Þeir voru tímar þegar niðurstöður
Ársskýrslu Alþjóðlegu friðarrann-
sóknarstofnunarinnar í Stokkhólmi
þóttu fréttnæmar, jafnvel í íslensk-
um fjölmiðlum. En nú er öldin önn-
ur, fjölmiðlar virðast ekki hafa
áhuga á að upplýsa lesendur og
hlustendur sína um ýmislegt sem
snertir vígbúnað, hernaðarupp-
byggingu og afvopnunarsamninga
í heiminum. Árbók SIPRI 2004.
Herbúnaður, afvopnun og alþjóð-
legt öryggi, kom út núna í septem-
ber. Hægt er að nálgast hana í
bókabúðum, netbókabúðum eða
skoða helstu niðurstöður á netinu
(http://www.sipri.se/).
Því gríp ég til lyklaborðsins og
ætla hér að lýsa nokkrum hliðum
þessa viðamikla málaflokks sem ég
vona að geti orðið lesendum til
fróðleiks og íhugunar. Því ef ein-
hvern tíma var þörf á því þá er það
núna, á tímum þegar við Íslending-
ar styðjum við bakið á stríðsaðilum
í Írak og erum beinir þátttakendur
í hildarleiknum í Afganistan með
stjórn og rekstri flugvallarins í
Kabúl. Þegar við erum búin að loka
okkur inn í ferli sem við komumst
ekki út úr eða „höfum opnað box
Pandóru sem við getum ekki lokað
aftur,“ eins og Chirac Frakklands-
forseti sagði nú í vikunni.
Hernaðaruppbygging jókst um
11% árið 2003. Þetta er mjög svo
mikill hraði í eyðslunni þegar tekið
er tillit til að árið áður var aukning-
in 6,5%. Sem sagt aukning um 18%
á tveim árum að raungildi og hefur
náð verðgildi 965 billjón dollara!
Mikill hluti vopnaframleiðslu og
-þjónustu á sér stað í Kína, Evrópu,
Rússlandi og Bandaríkjunum.
Rússland og Bandaríkin eru aðal-
vopnaútflytjendur. Rússar flytja út
aðallega til Kína og Indlands.
Bandaríkin til Taívans, Egypta-
lands, Bretlands, Grikklands, Tyrk-
lands og Japans. Þróunin virðist
ætla að verða sú að hlutur Banda-
ríkjanna aukist en hlutur Rúss-
lands minnki. Við skoðun á ríkjum
sem eyða mestu til hernaðarút-
gjalda, þá er ýmislegt sem kemur
manni á óvart. Ef við skoðum út-
gjöldin á markaðsverði, þá eru
Bandaríkin með ótrúlega hernaðar-
yfirburði. Þau hafa 47% af heildar-
útgjöldum í heiminum meðan Jap-
an hefur 5%, Rússland 1% og Sádi-
Arabía 2%. Önnur ríki í 15 efstu
ríkjunum eru Bretland, Frakkland,
Þýskaland, Ítalía, Íran, Suður-Kór-
ea, Indland, Ísrael, Tyrkland og
Brasilía. Alls hafa þessi 15 ríki
82% af heimsframleiðslunni!
Ef aftur á móti við skoðum þetta
á kaupmáttargengi dollars, sem er
til þess að leiðrétta mismunandi
verðlag í heiminum (gert af Alþjóða-
bankanum), verður hlutur Rússa
töluvert hærri en þó ekki nema sjö-
undi hluti kostnaðar Bandaríkjanna.
Man nokkur lengur vígbúnaðar-
kapphlaup Kalda stríðsins þegar
Sovétríkin áttu að keppa við Banda-
ríkin? Aðeins eitt ríki bætist við á
þann lista, Pakistan. Ef miðað er við
höfðatölu eyða Bandaríkin og Ísrael
um 1500 dollurum á hvern íbúa en
Kína og Indland 100 dollurum.
Á sama tíma hefur engin þróun
átt sér stað á sviði afvopnunar-
samninga og þjóðir heims standa
frammi fyrir því hvernig eigi að
fylgjast með hvernig ríki fram-
fylgja þeim samningum sem þau
hafa skrifað undir. Norður-Kórea
og Bandaríkin hafa meira að segja
sagt sig úr slíkum samningum.
Auðvitað hefur Íraksstríðið yfir-
gnæft allt annað á árinu. Innrásin og
sigur Bandaríkjanna á hernaðarvíg-
vellinum sýndi hernaðarmátt þeirra
(eins og tölfræðin hér að ofan sýn-
ir). Eftirmálinn hefur aftur á móti
sýnt veikleika heimsveldisins.
Óeining Bandaríkjanna og Evr-
ópu; Bandaríkjanna og Sameinuðu
Þjóðanna; stöðugt harðnandi átök í
Írak, ótrúverðug bráðabirgða-
stjórn: Allt þetta sýnir að það er
auðveldara að vinna á vígvelli en í
bakherbergjum stjórnmálanna.
Ennþá er langt í land að „arabískt
lýðræði“ líti dagsins ljóð. Málstað-
ur mannréttinda og frelsis varð
fyrir miklu áfalli á árinu einmitt af
þeim aðilum sem hafa haldið uppi
málstað vestræns lýðræðis (Guant-
anamo og Abu Ghraib). Það er samt
ýmislegt annað sem ógnar heimin-
um í dag svo sem loftlagsbreyting-
ar, umhverfisáhrif en engin sam-
staða ríkir meðal ríkja og stjórn-
málamanna um lausn á þeim vanda.
Árbók SIPRI 2004 er auðvitað
skrifuð í miðjum Íraksátökunum.
Við höfum séð hvernig átökin hafa
farið sífellt harðnandi. Forseti
Bandaríkjanna, Bush, heldur því
stöðugt fram í kosningabaráttunni
vestanhafs að sigur vinnist og „lýð-
ræði“ verði komið á en ansi virðist
það vera langt í land og kosningar í
Írak sem eiga að fara fram í janúar
2005 eru sífellt vafasamari kostur
til að leysa vandamálin. Sífellt
fleiri hafa efasemdir um það. Hinn
16. september síðastliðinn skrifaði
Sidney Blumenthal, fyrrum ráð-
gjafi Clintons forseta, grein í
Guardian þar sem fram kemur að
flestir eldri herforingjar banda-
ríska hersins séu komnnir á þá
skoðun að stríðið gegn Írak sé búið
að snúast upp í stórslys sem eigi
sér engan hliðstæðan mælikvarða.
Svo mörg voru þau orð. ■
Kvenhatrið er
alþjóðlegt fyrirbæri
og baráttan gegn ólíkum
birtingarmyndum þess hlýt-
ur þar af leiðandi einnig að
vera alþjóðleg barátta. Það
gildir um mansal og kynlíf-
þrælkun á Vesturlöndum
jafnt og umskurð kvenna
sunnar á hnettinum.
STEINUNN JÓHANNESDÓTTIR
RITHÖFUNDUR
UMRÆÐAN
UMSKURÐUR
KVENNA
,,
Hernaðaruppbygg-
ing jókst um 11%
árið 2003. Þetta er mjög svo
mikill hraði í eyðslunni þeg-
ar tekið er tillit til að árið
áður var aukningin 6,5%.
Sem sagt aukning um 18%
á tveim árum að raungildi
og hefur náð verðgildi 965
billjón dollara!
ERLING ÓLAFSSON
SAGNFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
ÁRBÓK SIPRI 2004
,,
NÍELS ÁRNI LUND
SKRIFSTOFUSTJÓRI
UMRÆÐAN
LEITIN AÐ ÞJÓÐAR-
BLÓMINU
ÆVINTÝRI GRIMS