Fréttablaðið - 03.10.2004, Blaðsíða 8

Í orði, ekki verki
Morgunblaðsmenn hafa mikinn áhuga
á lýðræði. Hefur blaðið í ritstjórnar-
greinum gerst boðberi stefnu sem það
kallar „beint lýðræði“ og felst í því að
kjósendur fái að ráða til lykta ýmsum
þýðingarmiklum málefnum í beinum
kosningum í stað þess að að fela full-
trúum sínum í sveitarstjórnum og á
þingi allt slíkt vald. Í Lesbók blaðsins í
gær er auglýst ráðstefna um lýðræði
sem virðist vera einhvers konar sam-
starfsverkefni Háskóla Íslands og Morg-
unblaðsmanna. Auk innlendra og er-
lendra ræðumanna ætla aðstoðarrit-
stjórar Morgunblaðsins, Karl Blöndal og
Ólafur Steph-
ensen, að
sitja í pall-
borði með nokkrum öðrum spekingum
og skiptast á skoðunum um leiðir til
þess að auka og bæta lýðræðið. Þetta
er virðingarvert framtak en líklegt er að
ýmsum lesendum blaðsins verði af
þessu tilefni hugsað til þeirrar ósam-
kvæmni sem einkennir viðhorf blaðs-
ins. Þegar upp hafa komið mál sem gef-
ið hafa raunverulegt tilefni til þjóðarat-
kvæðagreiðslu, svo sem ágreiningurinn
um Kárahnjúkavirkjun og fjölmiðla-
frumvarpið, hefur blaðið eindregið lagst
gegn því að almenningur fái að segja
skoðun sína og hafa áhrif á úrslit mál-
anna. „Beint lýðræði“ er lítils virði ef
það er bara í nösunum á mönnum.
Fyrirheit og efndir
Geir H. Haarde fjármálaráðherra var
nokkuð upplitsdjarfur þegar hann kyn-
nti fjárlagafrumvarp næsta árs á föstu-
daginn. Verði frumvarpið samþykkt
óbreytt verður tekjuafgangur hvorki
meira né minna en 11,2 milljarðar
króna. Fínt framlag til stöðugleika og
ábyrgrar hagstjórnar mundu hagfræð-
ingarnir segja. Eini gallinn er sá að hinn
ágæti ráðherra hefur kynnt slík frum-
vörp árum saman en þegar átt hefur að
framfylgja þeim hefur honum og ríkis-
stjórninni brugðist bogalist-
in. Samkvæmt frétt hér í
blaðinu á föstudaginn hef-
ur framúrkeyrsla á fjárlögum
í tíð Geirs Haarde numið
samtals 78 milljörðum
króna. Getur það talist
góð fjármálastjórn?
Sú var tíðin að íslenskir karl-
menn skiptust í tvo hópa; þá
sem náðu sér í rekkjunaut fyrir
lokadansinn á sveitaböllunum –
og hina sem voru sofnaðir vín-
dauða fyrr um kvöldið.
Svona var þetta bara.
Fyllerí fyrri tíma voru
absalút. Þau voru fjörutíu pró-
senta og vel það, gjarnan
óblönduð. Og víman reis eins og
brimskafl sem steytir á skeri;
fullvaxnir karlmenn riðuðu á
milli borða og ropuðu einhverj-
um orðavaðli ofan í kvenfólk, en
dóu svo flestir hægt en örugg-
lega fram á borðið með lánleys-
ið á vörunum.
Engum fannst þetta athuga-
vert.
Einu sinni ók ég tveimur
frændum mínum á sveitaball
norður í landi. Ég var líklega
sautján vetra og fann vel til
valds míns við stýrið; í aftur-
sætinu sungu frændurnir ætt-
jarðarvísur á milli þess sem
þeir teyguðu ákavítið af alúð og
fundu ákaft að aksturslagi
mínu; fannst ég aka alltof hægt
– skrallið væri löngu byrjað, og
hvort ég myndi ekki hækka í
Jenny Darling í segulbandstæk-
inu frammí.
Á grúsinni framan við sam-
komuhúsið, sem stóð undir
yggldu felli í útsveitinni, var
urmull bíla sem lagt hafði verið
þvers og kruss á planinu. Ég
fann bílnum stað á skurðbakka
og steig út og opnaði fyrir
frændum mínum. Þeir ultu út og
beinustu leið ofan í skurðinn en
þar var fyrir feitur bóndasonur
sem hafði þorrið kraftur fyrr
um kvöldið.
Þarna blasti við mér fyllerís-
mynd fyrri tíma; tveir augafull-
ir karlmenn að reyna að klóra
sig upp á bakkann og enn annar
á botninum, sýnu fyllri og sofn-
aður.
Ég náði í frændurna fjórum
tímum síðar. Hvorugur hafði
náð sér í kvenmann, enda báðir
sofnaðir frammi í fatahengi.
Annar þeirra hafði þó greini-
lega orðið sér úti um fæting svo
sem sjá mátti á blóðhlaupnum
augunum. Og báðir sögðu ekki
bofs, þögnin uppmáluð, fyrir nú
utan lánleysið.
Þegar ég tróð þessum tveim-
ur drykkjuboltum inn í bílinn
varð mér hugsað til bóndasonar-
ins í skurðinum; skyldi hann
vera þar ennþá?
Og hann var þar enn, nema
hvað löggan stóð á bakkanum og
beið þess að önnur kæmi að
hjálpa sér að lyfta flikkinu upp í
skott.
Dánartíðni íslenskra
drykkjumanna á síðustu öld var
há. Grensan var eitthvað svo
ógreinileg. Og víman ofboðsleg.
Ekki það að hljómsveitirnar
væru leiðinlegar, en frammi í
sal sofnuðu heilu árgangarnir af
ágætlega hraustum karlmönn-
um á meðan stelpurnar dönsuðu
hver við aðra á gólfinu.
Dánartíðni íslenskra
drykkjumanna hefur lækkað.
Hún mátti það alveg. Þökk sé
einni stærstu þjóðfélagsbreyt-
ingu síðustu tíma; bjór- og létt-
vínsvæðingunni.
Í nokkra mannsaldra drukku
Íslendingar af meiri ákefð en al-
mennt hefur þekkst í þeirra
heimshluta. Svo gerðust ósköp-
in fyrir fimmtán árum – með öf-
ugum formerkjum: Öfgafyllerí-
in runnu sitt skeið á enda hjá
breiðum hópi almennings – og
jafnvel orðfærið breyttist; það
sem einu sinni hét að hrynja í
það heitir nú að fá sér í glas.
Sjenever og vodki sést varla
lengur á færibandi vínbúðanna;
íslenskt brennivín er notað til
hátíðabrigða á þorrablótum – og
flestum finnst það vont. Eigin-
lega ógeðslegt – og álíka fram-
andi og furðulegasti innmatur.
Á sama hátt og landsmenn
borða ekki súrsaða hrútspunga í
hverri viku eru þeir hættir að
renna hýru auga til íslenska eld-
vatnsins á hverjum einasta
föstudegi í lífi sínu. Og sé svo,
er eiginlega eitthvað að.
Og mörg eru tímanna táknin.
Ég las það í Vínblaðinu, mál-
gagni hinna opinberu vínbúða
landsmanna, að ÁTVR hefur
orðið sér úti um slagorð: Lifum,
lærum og njótum. Tilgangur
slagorðsins er, eins og segir í
blaðinu, „að fanga athygli við-
skiptavinarins og efla hugar-
flug hans“. Á öðrum stað í sama
blaði segir að framundan séu
námskeið fyrir viðskiptavini,
gæðavín fái aukið pláss í búðun-
um, kælar fyrir bjór verði brátt
teknir í notkun, sérstakur vín-
klúbbur verði stofnaður á næst-
unni og úrval gjafapakkninga
verði stóraukið.
Þvílík breyting á þjóð.
Svona hefði ekki gerst fyrir
tuttugu árum. Þá mátti einfald-
lega ekki tala um vín. Bara
drekka það.
Og menn fara ekki lengur í
ríkið heldur vínbúðir. Og vín-
búðirnar eru ekki lengur ljótar
myrkrakompur heldur sjarmer-
andi sérverslanir. Og menn
koma ekki lengur þaðan með
svarta poka heldur hvíta og
myndskreytta. Og það þarf ekki
lengur að skammast sín fyrir
glamrið í pokanum.
Áfengi er ekki lengur forboð-
in vara, heldur sjálfsögð neyslu-
vara sem „eflir hugarflug“ í
stað þess að svæfa menn og
drepa.
Þetta er mikil breyting.
Jafndrykkjumenning síðustu
ára hefur breytt íslenskri þjóð.
Það er ekki lengur sjálfsagt mál
að verða sér til skammar í hvert
sinn sem sopið er á göróttum
safa. Það er ekki lengur neitt til-
tökumál að ganga óstuddur út af
öldurhúsi. Drykkjan hefur jafn-
ast og í stað þess að skvetta öll-
um vikuskammtinum í sig á
einu augabragði á laugardags-
kvöldi með svo stórkostilegum
timburmönnum daginn eftir að
stappar nærri sturlun, þá sulla
menn þetta einum og einum
bjór í sig frá degi til dags og
smokra rauðvíni inn fyrir vör-
ina með kvöldmatnum eins og
hverju öðru kryddi.
Léttvínssala vínbúðanna hef-
ur aukist um 60 prósent á síð-
ustu fimm árum. Sala á sterku
víni er á hröðu undanhaldi. Ís-
lendingar hafa ekki í annan tíma
drukkið jafn mikið magn af
áfengum drykkjum – en þeir
hafa jafnað þambið og hægt á
sér. Það er guðsþakkarvert,
enda fer það ekki íslenskri þjóð
að vera á öxlunum.
Ekki til lengdar.
Og svo er heldur ekkert sér-
stakt að sofna í skurði. ■
S jónvarpskappræður forsetaframbjóðendanna í Bandaríkjun-um, George W. Bush forseta og John Kerry öldungardeildar-þingmanns, sem fram fóru á fimmtudagskvöld, virðast litlu eða
engu hafa breytt um stöðu þeirra í kosningabaráttunni. Frétta-
skýrendur eru flestir sammála um að þeir hafi báðir staðið sig ágæt-
lega og hvorugum tekist að slá hinn út af laginu. Könnun meðal kjós-
enda sem gerð var að kappræðunum loknum sýndi að mun fleiri töldu
Kerry hafa komið betur frá kappræðunum en Bush forseta, en kann-
anir sem birtar voru í gær benda ekki til þess að það sé að skila sér í
auknu fylgi þingmannsins meðal óákveðinna kjósenda. Líklega er sá
tími löngu liðinn að einvígi af þessu tagi geti valdið hvörfum í kosn-
ingabaráttu; stjórnmálamenn eru einfaldlega orðnir svo þaulvanir
sjónvarpsframkomu og hafa svo góð tök á viðeigandi tækni að það
þarf meira en lítið að bera út af til að þeim verði á í messunni.
Sterkasti punktur Bush forseta í umræðunum var að benda á ósam-
kvæmni Kerrys og ístöðuleysi í skoðunum. „Hann er eingöngu sjálfum
sér samkvæmur í ósamkvæmninni,“ sagði forsetinn hnyttilega. Ef
vinna ætti stríðið gegn hryðjuverkunum yrði að sýna staðfestu. Kerry
féllst á að hann hefði komist óheppilega að orði um fjárveitingar til
stríðsrekstrarins í Írak en hitti í mark þegar hann spurði á móti: „For-
setinn gerði sjálfur mistök með því að ráðast inn í Írak. Hvor mistök-
in eru verri?“
Flestir sem sagt hafa álit sitt á kappræðunum leggja áherslu á að
þær hafi verið málefnalegar. Óhróðurinn sem einkennt hefur kosn-
ingabaráttuna að undanförnu með áherslum á svik Kerrys í Víetnam
og undanbrögð Bush frá herþjónustu var víðs fjarri. Forsetinn var
sem fyrr sannfærður um réttmæti þeirrar stefnu sem hann hefur
fylgt. Kvað hann heiminn betri án Saddams Hussein og fullyrti jafn-
framt að þróunin í Írak væri í rétta átt, til friðar, stöðugleika og lýð-
ræðis. Það má Bush eiga að hann talar um þessi mál eins og hann trúi
því sjálfur sem hann er að segja. Það hefur áhrif á óákveðna kjósend-
ur sem freistast til þess að setja jafnaðarmerki á milli sannfæringar-
krafts forsetans og veruleikans.
John Kerry benti hins vegar réttilega á að stríðið gegn hryðjuverk-
unum og innrásin í Írak væru tvö aðskilin mál en ekki eitt eins og for-
setinn leggur allt kapp á að sannfæra menn um. Hann hélt því fram að
stærstu mistök forsetans væru að hafa enga áætlun haft um það í upp-
hafi innrásarinnar hvernig hann ætlaði að „vinna friðinn“. Atburða-
rásina í Írak að undanförnu taldi hann ekki benda til þess að tími frið-
ar og stöðugleika væri framundan. Vandi Kerrys er sá að hans eigin
hugmyndir um uppbygginguna í Írak eru ekki nægilega skýrar. Kerry
leggur áherslu á þátt heimamanna og samstarf við Sameinuðu þjóðirn-
ar og Atlantshafsbandalagið en allt eru þetta atriði sem Bush forseti
hefur þegar tekið upp og reynt að vinna eftir.
Á endanum snúast bandarísku forsetakosningarnar líklega um
traust á frambjóðendunum. Skoðanakannanir utan Bandaríkjanna
sýna að í því efni nýtur Kerry yfirburðastuðnings. En það eru Banda-
ríkjamenn einir sem ganga að kjörborðinu og skoðanakannanir meðal
þeirra benda enn til þess að Bush verði endurkjörinn í kosningunum í
byrjun nóvember. Sannfæringarkraftur hans virðist orka sterkar á
kjósendur heima við en málefnaleg gagnrýni Kerrys. Greinilegt er að
John Kerry þarf að herða róðurinn mjög ætli hann að eiga nokkurn
möguleika á að bera sigurorð af forsetanum í kosningunum eftir rúm-
an mánuð. ■
3. október 2004 SUNNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Kappræður bandarísku forsetaframbjóðendanna
virðast litlu hafa breytt.
Kerry þarf að
herða róðurinn
FRÁ DEGI TIL DAGS
- flamenco, myndlist, tónlist,
málþing, kvikmyndir
og margt fleira -
Miðasala á tónleika er hafin í síma 5 700 400
Netsala á www.salurinn.is
Nánari upplýsingar á www.kopavogur.is
í Kópavogi
Spænsk
menningar-
hátí›
2.-9. október
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Jafndrykkjumenningin
Dánartíðni
íslenskra drykkju-
manna á síðustu öld var
há. Grensan var eitthvað
svo ógreinileg. Og víman
ofboðsleg. Ekki það að
hljómsveitirnar væru leið-
inlegar, en frammi í sal
sofnuðu heilu árgangarnir
af ágætlega hraustum
karlmönnum á meðan
stelpurnar dönsuðu hver
við aðra á gólfinu. Dánar-
tíðni íslenskra drykkju-
manna hefur lækkað. Hún
mátti það alveg. Þökk sé
einni stærstu þjóðfélags-
breytingu síðustu tíma;
bjór- og léttvínsvæðing-
unni.
,,
TÍÐARANDINN
SIGMUNDUR ERNIR RÚNARSSON