Fréttablaðið - 16.10.2004, Blaðsíða 42

Rúmt ár er liðið frá því að ís-lensk stjórnvöld tilkynntu aðþau hygðust sækjast eftir
sæti í Öryggisráði Sameinuðu þjóð-
anna þegar kosið yrði í ráðið haust-
ið 2008. Ef framboðið verður árang-
ursríkt mun Ísland verða fámenn-
asta ríkið í sögunni til að taka sæti í
ráðinu. Markmiðið er metnaðar-
fullt enda komst þáverandi utanrík-
isráðherra svo að orði að fyrst og
síðast væri framboðið spurning um
áræði og metnað fyrir hönd Íslands
á alþjóðavettvangi. „Það er engum
vafa undirorpið að óneitanlega
væri ódýrara og mun þægilegra að
sitja heima með hendur í skauti og
láta öðrum þjóðum það eftir að
takast á við heimsmálin og bera
kostnað af því,“ sagði ráðherrann.
Málsvari smáríkja í Öryggisráðinu
Frá því að Halldór Ásgrímsson,
þáverandi utanríkisráðherra, til-
kynnti um framboð Íslands til setu í
Öryggisráðinu síðastliðið haust hafa
áherslur Íslands verið að mótast. Ís-
land verður fámennasta ríkið til taka
sæti í Öryggisráðinu ef allt gengur
að óskum. Þess vegna kemur ekki á
óvart að rauður þráður í áherslum
Íslands er að vera málsvari smáríkja
og halda á lofti þeirra sjónarmiðum í
Öryggisráðinu.
Í ræðu á Alþingi 13. október síð-
astliðinn, þar sem utanríkisráð-
herra kynnti ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar um framboð Íslands fyrir
þingheimi, sagði Halldór Ásgríms-
son að sú ákvörðun byggði á þeirri
sýn að Ísland geti með sérstökum
hætti miðlað af eigin reynslu og að-
stöðu í þágu aðildarríkjanna allra.
Ísland hefur sérstaka aðstöðu sem
efnað smærra ríki með góð tengsl
við helstu áhrifavalda í heiminum.
Draga mætti hagnýtar ályktanir af
hraðri vegferð Íslands frá örbirgð
til auðlegðar og síðar aðstoð við
efnahagsþróun fátækari ríkja.
Í ræðu sem Geir H. Haarde
flutti á Allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna í september síðastliðnum
í fjarveru Davíðs Oddssonar kem-
ur áhersla á framboð Íslands sem
smáþjóðar enn betur fram. Þar
sagði Geir að á sama hátt og skipan
Öryggisráðsins tæki mið af mark-
miðinu um sem jafnasta dreifingu
aðildarríkja eftir hnattstöðu væri
einnig mikilvægt að sjónarmið
smærri ríkja og þau mál sem þau
varðaði sérstaklega væru til um-
fjöllunar í ráðinu.
Jón Hákon Magnússon, formað-
ur Samtaka um vestræna sam-
vinnu, segir að fyrsta verk Íslands
í Öryggisráðinu, ef framboðið ber
árangur, eigi að vera að festa sig í
sessi sem málsvari hinna smærri
ríkja. „Þau ríki eru alla jafna
miklu friðsamari en þau stærri og
ef smáu ríkin standa saman geta
þau komið mjög miklu til leiðar.
Við munum ekki áorka miklu ein
og sér í Öryggisráðinu og þess
vegna eigum við að byrja á því að
festa okkur í sessi þar og marka
okkur stöðu með því að tala máli
smærri ríkja.“
Í áðurnefndri ræðu Halldórs Ás-
grímssonar nefndi hann þrjú atriði
sem sérstök áhersla yrði lögð á í
kynningu á framboði Íslands; í
fyrsta lagi framlag Íslands til frið-
ar og stöðugleika í heiminum, í
öðru lagi að Ísland myndi stuðla að
umbótum á Öryggisráðinu og í
þriðja lagi afvopnunarmál með sér-
stakri áherslu á vinnu gegn út-
breiðslu gereyðingarvopna.
Friður og öryggi
Hvað fyrsta atriðið í þessari
upptalningu varðar leiðir það bein-
línis af hlutverki Öryggisráðsins
en samkvæmt 24. gr. Sáttmála
Sameinuðu þjóðanna fela aðildar-
ríki SÞ ráðinu það hlutverk að gæta
heimsfriðar og öryggis. Sú spurn-
ing kann að vakna hvort staða Ís-
lands kunni að veikjast að þessu
leyti vegna stuðnings ríkisstjórn-
arinnar við hernaðaraðgerðir
Bandaríkjamanna og Breta í Írak,
sem strangt til tekið fengu ekki
blessun Öryggisráðsins. Kunnugir
segja þó að í sjálfri kosningabarátt-
unni velti stuðningur ríkja ekki á
slíkum atriðum. „Íslendingar hafa
alltaf verið í fararbroddi þeirra
þjóða sem aðhyllast frið og öryggi.
Þó að við höfum tekið þá afstöðu að
vera í Atlantshafsbandalaginu hef-
ur okkar áhersla alltaf verið sú að
það eigi að leysa deilumál með frið-
samlegum hætti. Við erum mjög
trúverðugur kandídat í Öryggis-
ráðið að þessu leyti,“ sagði Pétur
Leifsson þjóðréttarfræðingur í
samtali við Fréttablaðið. Aðrir sem
rætt var við telja að afstaða Ís-
lands í Íraksmálinu kunni að vinna
gegn framboðinu, sérstaklega þar
sem hvorugt ríkið sem einnig sæk-
ist eftir hinu lausa sæti, Tyrkland
og Austurríki, tilheyrði fylkingu
hinna fúsu.
Afvopnunarmál hafa verið mjög
í brennidepli á síðustu misserum
og því kemur ekki á óvart að lögð
skuli sérstök áhersla á þau. Ekki er
ósennilegt að afvopnunarmálin
komi í ríkari mæli til kasta Örygg-
isráðsins á næstu árum eftir því
sem fleiri ríki koma sér upp kjarn-
orkuvopnum. Nú þegar hefur ráðið
samþykkt ályktanir sem beinast
gegn kjarnorkuáætlun Íraka og
einnig beinast sjónir manna að
Norður-Kóreu.
Umbætur á Öryggisráðinu
Hvað varðar umbætur á Örygg-
isráðinu hefur Ísland nú þegar
markað sér nokkuð skýra stefnu. Á
síðustu árum hefur gætt vaxandi
óþreyju með núverandi skipan þar
sem fimm aðildarríki Sameinuðu
þjóðanna, sigurvegarar síðari
heimsstyrjaldar, fara með neitun-
arvald í ráðinu, þó svo að valdahlut-
föll á alþjóðavettvangi hafi gjör-
breyst frá lokum heimsstyrjaldar-
innar. Ríki sem greiða verulegan
kostnað af starfi Sameinuðu þjóð-
anna, til að mynda Þýskaland og
Japan, hafa krafist þess að fá fasta-
fulltrúa í ráðinu, sem og fjölmenn-
ari ríki heims á borð við Indland.
Í áðurnefndri ræðu Geirs H.
Haarde á Allsherjarþinginu í sept-
ember síðastliðnum sagði hann að
niðurstaða yrði að fást í umræðum
sem staðið hafa yfir í mörg ár um
að fjölga fulltrúum í Öryggisráð-
inu. Sagði Geir að nýta yrði tæki-
færið við þá fjölgun og gera þær
breytingar á ráðinu að það endur-
speglaði betur þann mikla fjölda
ríkja sem aðild á að Sameinuðu
þjóðunum, auk þess að gera ráðið
skilvirkara. Við þetta tækifæri
nefndi Geir sérstaklega Þýskaland,
Indland, Japan og Brasilíu en bætti
við að jafnframt væri mikilvægt að
Afríkuríki ættu fastafulltrúa í ráð-
inu. Þessi yfirlýsing markar þá
stefnu sem Ísland hefur tekið í
hinu umdeilda máli sem lýtur að
umbætum á Öryggisráðinu.
Mikilvæg jaðaráhrif
Útilokað er að spá fyrir um
hvernig atkvæði muni falla í Alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna
síðari hluta árs 2008 þegar þau
fimm aðildarríki sem sitja munu í
Öryggisráðinu frá 1. janúar 2009 til
31. desember 2010 verða kjörin. Ís-
land hefur á síðustu mánuðum
tekið upp stjórnmálasamband við
fjölmörg þeirra eitt hundrað af 191
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna
sem ekki voru í stjórnmálasam-
bandi við Ísland áður. Þetta er einn
liðurinn í því að koma áherslum Ís-
lands á framfæri í þeirri von að
viðkomandi ríki greiði Íslandi at-
kvæði sitt. Nokkrar þjóðir hafa
þegar lofað stuðningi en fara verð-
ur varlega í það að telja þau at-
kvæði komin í hús.
Fyrsta verkefnið er vitaskuld að
ná kjöri en þá tekur við verkefni
sem ekki er síður umfangsmikið og
vandasamt, en það er aðuppfylla
þær skyldur og axla þá ábyrgð sem
því fylgir að sitja í Öryggisráðinu.
Pétur Leifsson þjóðréttarfræðing-
ur segir að hlutverk Öryggisráðs-
ins sé í seinni tíð orðið afar marg-
þætt og nauðsynlegt fyrir aðildar-
ríki þess að setja sig vel inn í alla
þá málaflokka sem undir ráðið
heyra. „Burtséð frá þeim áherslum
sem við ætlum að beita okkur fyrir,
verðum við að standa klár á því að
geta sinnt þeim skyldum sem við
tökum okkur á herðar með setu í
ráðinu,“ segir Pétur, sem leggur
stund á doktorsnám í þjóðarétti í
Rotterdam og hefur sérhæft sig í
alþjóðlegum öryggismálum.
Pétur segir að ef Ísland nær
kjöri í Öryggisráðið muni það
styrkja mjög öryggishagsmuni
landsins. En aðild fylgir margvís-
legur ávinningur annar. „Við
megum ekki leiða hjá okkur þau já-
kvæðu áhrif sem seta okkar myndi
hafa á okkar eigin hag. Við megum
ekki gleyma jaðaráhrifunum í
tengslum við aðrar alþjóðastofnan-
ir. Að hafa sæti í ráðinu gefur okk-
ur sérstakan aðgang á alþjóðavett-
vangi. Ég tel að ef rétt er haldið á
málum geti þetta gefið okkur mun
sterkari stöðu en áður til að koma
málum á framfæri,“ segir Pétur og
nefnir sérstaklega önnur brýn
hagsmunamál Íslendinga, einkum í
hafréttarmálum.
Fjögur ár til stefnu
Framboð Íslands var ákveðið
með góðum fyrirvara. Fastlega má
reikna með því að aukinn þungi
færist í framboðsvinnunna eftir
því sem nær líður. Búast má við
einhverjum tilfærslum í utanríkis-
þjónustunni og jafnvel fjölgun
starfsmanna sem vinna að fram-
boðinu. Ljóst er að kostnaður
vegna framboðsins verður veru-
legur og þykir kannski ýmsum árs-
seta í Öryggisráðinu dýru verði
keypt, að ekki sé minnst á að alls
óvíst er hvort markmiðið með
framboðinu náist.
Hins vegar má velta því fyrir
sér hvort framboðið sé ekki verð-
ugt markmið í sjálfu sér og muni
skila Íslendingum ávinningi til
lengri tíma litið í formi öflugri ut-
anríkisþjónustu. Íslendingar eiga
mikilla hagsmuna að gæta á
ákveðnum sviðum alþjóðamála.
Eins og að framan greinir telja sér-
fræðingar að jaðaráhrifin af setu í
Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna
yrðu afar jákvæð og vera Íslands
þar myndi styrkja hagsmunagæslu
landsins á öllum sviðum alþjóða-
mála.
borgar@frettabladid.is
Ef Ísland nær kjöri í Öryggis-
ráð Sameinuðu þjóðanna árið
2008 verður það fámennasta
ríkið til að taka sæti í ráðinu frá
upphafi. Grænhöfðaeyjar tóku
sæti í Öryggisráðinu árið 1992
en þá voru íbúar þar rúmlega
361 þúsund.
Fimm ríki eiga fastafulltrúa í
Öryggisráðinu en allsherjar-
þing Sameinuðu þjóðanna kýs í
öryggisráðið tíu aðra úr hópi að-
ildarríkja SÞ. Samkvæmt Sátt-
mála Sameinuðu þjóðanna skal
tekið tekið tillit til tveggja þátta
við atkvæðagreiðsluna í þing-
inu. Í fyrsta lagi að hvaða leyti
þau aðildarríki sem í framboði
eru hafa stuðlað að varðveislu
heimsfriðar og öryggis og unnið
að markmiðum bandalagsins að
öðru leyti. Í öðru lagi skal tekið
tillit til sem jafnastrar dreifing-
ar eftir hnattstöðu.
Í framkvæmd hefur þetta
þróast þannig að einstökum
svæðum, eins og til að mynda
Norðurlöndunum, gefst kostur
á því með ákveðnu millibili að
velja úr sínum hópi fulltrúa
sem keppir þá við fulltrúa úr
sama heimshluta um laust sæti.
Þannig keppa Íslendingar nú
við framboð Austurríkis og
Tyrklands.
Sé litið til Norðurlandanna
þá hafa Svíar þrívegis tekið
sæti í Öryggisráðinu, árin 1957,
1975 og 1997, Noregur fjórum
sinnum, árin 1949, 1963, 1979
og 2001, Danmörk þrisvar sinn-
um, árin 1953, 1967 og 1985, og
Finnland tvívegis, árin 1969 og
1989. ■
30 16. október 2004 LAUGARDAGUR
Smæst hinna smáu
SMÁRÍKI Í ÖRYGGISRÁÐINU
Land Ár Íbúafjöldi á þeim tíma
Máritanía 1974-1975 837 þús.
Gabon 1978-1979 726 þús.
Gyuana 1982-1983 761 þús.
Malta 1983-1984 355 þús.
Trinidad og Tobago 1985-1986 1.166 þús.
Grænhöfðaeyjar 1992-1993 361 þús.
Djibouti 1993-1994 393 þús.
Botswana 1996-1997 1.504 þús.
Guinea-Bissau 1996-1997 1.165 þús.
Bahrein 1998-1999 611 þús.
Gabon 1998-1999 1.160 þús.
Máritanía 2001-2002 1.190 þús.
Ísland? 2008-2009 304 þús. skv. spám.
Áræði og metnaður
á alþjóðavettvangi
Á næstu fjórum árum munu ís-
lensk stjórnvöld safna atkvæðum
meðal aðildarríkja Sameinuðu
þjóðanna vegna framboðs Íslands
til setu í Öryggisráðinu. Verkefn-
ið er í senn umfangsmikið og
metnaðarfullt en óvíst er hvort
markmiðið náist. Ávinningur Ís-
lands af setu í ráðinu yrði mikill.
VALDAMESTA STOFNUN HEIMS Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna er valdamesta stofnun heims. Þáverandi utanríkisráðherra sagði að
framboð til setu í ráðinu væri fyrst og síðast spurning um áræði og metnað fyrir hönd Íslands á alþjóðavettvangi.
NÚVERANDI AÐILDARRÍKI
ÖRYGGISRÁÐSINS
Ríki Lok kjörtímabils
Alsír 31. desember 2005
Angóla 31. desember 2004
Bandaríkin Varanlegur aðili
Benín 31. desember 2005
Brasilía 31. desember 2005
Bretland Varanlegur aðili
Chile 31. desember 2004
Filippseyjar 31. desember 2005
Frakkland Varanlegur aðili
Kína Varanlegur aðili
Pakistan 31. desember 2004
Rúmenía 31. desember 2005
Rússland Varanlegur aðili
Spánn 31. desember 2004
Þýskaland 31. desember 2004