Tíminn - 02.09.1973, Blaðsíða 14

14
TÍ.VII.VV
Sunnudagur 2. .september 1975.

Jónas llelgason, tónskáld, einn af brautryOjendum islenzkra
tónmennta. — Á þessu ári eru liftin hundraft ár síðan fyrst var prentað
hér á landi lag eftir Islenzkt tónskáld, — það var einmitt eftir Jónas,
— og núna um helgina eru liðin sjötiu ár frá andláti hans.
Suðurlandshmni
kZA
Bjarnarylur
með
VARMAPLAST
plasteinangrun
Verksmiðjan
'Armúla 16
bb Þ. ÞORGRÍMSSON & CO
Suðurlandsbraut 6 sími 38640
scratch
rumble
íactive
filter
lUNlT__J
HST-139, 40 vatta magnari FM/AM
útvarpstækbdra rása kassettusegulbandstæki.
Sinclair magnarar i ósamsettum einingum,
þaö þarf ekkert aö lóða, einungis raöa saman
og mágnararnir eru frá 6 vöttum og upp i 40
vott á kanal. SYSTEM2000 Kr. 11500
SYSTEM 3000 — 14900
PROJECT605 — 8810
jpGtídíónsson hf,
Skúlagötu 26
Handverksmaður
og tónsnillingur
EINN af hinum miklu brautryðj-
endum islenzkra tónmennta var
Jónas Helgason, tónskáld i
Iteykjavik. Þeir, sem eitthvaö
hafa kynnt sér tónlistarsögu
lands okkar, munu flestir eða all-
ir vita á honum nokkur deili, en
hinir eru lika margir, sem ekki
hafa lagt höfuð sin i bleyti til
slikra umþenkinga. Það er ekki
slzt þeirra vegna, sem þessar lin-
ur eru skrifaðar. Jónas Helgason
var slfkur forystumaður i is-
lenzku menningarlifi, að ekki
sæmir annað en, að á hann sé
minnt nógu oft til þess, að jafnvel
þeir, sem aldrei hlusta á tónlist
né hafa hana um hönd, séu þó
ekki með öllu ófróðir um hann og
ævistarf hans.
Læröi járnsmiði
Þaö er dóttir Jónasar, frú
Margrét Jónasdóttir, sem komin
cr hingað til okkar og ætlar að
segja okkur eitt og annað um föð-
ur sinn, sem betra er að vita en
vita ekki.
— Segðu mér þá fyrst, Mar-
grét: Manstu eftir fööur þinum?
— Já, ég man hann, en þó
fremur óljóst, enda var ég aðeins
tæpra fjögurra ára, þegar hann
lézt.
— Hvenær fæddist faðir þinn?
— Hann fæddist 28. febrúar
1839, og hann fæddist og ólst upp
hér I Reykjavik.
— Framtiö ungra tónlistar-
manna hefur varla verið glæsileg
hér á þeirri tið. Lagði hann ekki
stund á eitthvað annað jafn-
framt?
— Jú, jú, mikil ósköp. Það var
ekki um neitt annað að ræða en að
kunna líka eitthvaö til handanna.
Faðir minn lærði ungur járnsmiði
hjá Teiti Finnbogasyni i Reykja-
vik. Sjálfsagt hefur þá verið al-
gengt, aö ungir iðnaðarmenn
sigldu til frekara náms i sinni
grein, en það gerði faðir minn
ekki, þvi að hugur hans var allur
við tónlistina, þótt hann að sjálf-
sögðu þyrfti einnig að kunna eitt-
hvert „lifvænlegt starf”, eins óg
oft var sagt hér áður.
— Hann hefur þá stundað
handverk sitt, að minnsta kosti
framan af árum?
— Já, já, hvort það nú var.
Hann var með smiðju i Banka-
strætinu, þar sem hús Helga
Magnússonar reis siðar af grunni,
og þar vann hann að járnsmíðun-
um um árabil.
Hann kenndi öðru
visi en aðrir
— Veiztu, hvenær hann sneri
baki við þeim hlutum?
— Ég held, að það hafi verið
árið 1881, sem hann lagði járn-
— Rætt við
dóttur Jónasar
Helgasonar,
tónskólds
smiðarnar alveg á hilluna og fór
aö helga sig tónlist eingöngu.
Þegar Pétur Guðjohnsen lézt
nokkrum árum fyrr, tók faðir
minn við dómorganistastarfinu af
honum, en þarna rétt upp úr 1880,
fór hann að kenna i barnaskólun-
um hér, og eftir það var hann all-
ur á tónlistarsviðinu.
— Er hann ekki alveg fyrsti
maður, sem kennir tónlist i
barnaskólum hér?
— Jú, alveg áreiðanlega — að
minnsta kosti á þann hátt, sem
hann gerði það. Hann kenndi
börnunum að lesa nótur og lét þau
siöan syngja eftir nótum i söng-
timum. Mér er mjög til efs, að
söngkennarar i barnaskólum noti
yfirleitt þá aðferð, en hjá föður
minum var sönggleðin þvilik, að
sliks voru áreiðanlega ekki mörg
dæmi þá.
— Veiztu, hvenær á ævinni
hann byrjaði að semja lög?
— Nei, ég veit ekki, hvenær
hann samdi þessi lög, sem eftir
hann liggja, en mig grunar, að
hann hafi þá verið nokkuð ungur.
En sem sagt: Um þetta hef ég
ekki nein ártöl.
Öld siðan fyrsta
lag hans var prentað
— Er það ekki rétt, að eftir
hann hafi verið fyrsta lagið sem
prentað var hér á landi eftir is-
lenzkan höfund?
— Jú, það er alveg rétt. Og á
þessu ári eru einmitt liðin rétt
hundrað ár frá þeim atburði. Það
var fyrsta dag febrúarmánaðar
árið 1873, að blaðið Göngu-Hrólf-
ur, sem ritstýrt var af Jóni Ólafs-
syni, birti lagið Andvarp eftir föð-
ur minn. Textinn, sem lagið var
gert við, hét lika Andvarp og var
eftir Arna Gislason, leturgrafara
og þinghúsvörð. Tilefni ljóðsins
mun hafa verið það, að Arni gekk
yfir Austurvöll og sá þá hvar
krakkafans var að ólátast utan i
drukknum manni. Sá drukkni
spurði i sifellu: „Hvar er ég?”
Þetta andvarp mun hafa brennt
sig fast inn i vitund Árna, þvi að
bæði hann og faðir minn voru
miklir bindindismenn og sveið
jafnan sárt að sjá menn undir
áhrifum áfengis. — Þeir faðir
minn og Arni voru miklir vinir,
enda nágranrtar. Annar bjó á
Skólavörðustig 3, en hinn á Laug-
avegi 3. Þeir þurftu ekki annað en
að ganga fyrir horn til þess aö
hittast, enda gerðu þeir það oft.
— Fyrsta lagiö hans föður þins
á aldarafmæli i ár. En er ekki lika
ártiö hans sjálfs skammt undan?
— Jú, rétt er það. Núna, annan
dag septembermánaðar eru rétt
sjötiu ár liðin frá dauða hans.
Kaffikvörnin
— Mig langar að vikja aftur að
smiðunum: Attu ekki einhverja
hluti smiðaða af honum?
— Jú, ég á kaffikvörnina, sem
stendur þarna á borðinu, þið
megið mynda hana, ef þiö viljið.
— Veiztu, hvenær hann smiðaði
hana?
— Nei, ekki nákvæmlega, en þó
Kaffikvörnin, sem Jónas Helgason smiðaði ungur aö árum. Hann var ekki aðeins tónsnillingur, heldur
einnig ágætur smiöur. og stundaði þá iðn sina um langt árabil, þótt jafnan ætti tónlistin i honum sterkust
itök.