Tíminn - 07.10.1973, Qupperneq 21

Sunnudagur 7. október 1973.
TÍMINN
21
Altaristaflan i Hallgrimskirkju i Saurbæ er mikið listaverk. Hún er
gerð af finnska listamanninum Lennart Segerstrále.
VIÐ ERUM stödd að Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd. Hvalfjörður-
inn liggur fyrir fótum okkar, fjöll-
in gnæfa handan fjarðarins og
sólin brýzt fram úr skýjaklökk-
um. Annars er ekki ætlunin að
skrifa hér langan formála um
Saurbæ. Slikt væri móðgun við
háttvirta lesendur, þvi að varla
mun svo fáfróður maður vera til á
landi hér, að hann viti ekki fyrir
hvað þessi bær hefur öðlazt frægð
og ódauðlegt nafn i Islandssög-
unni. Við snúum okkur þvi beint
að efninu og byrjum að spyrja
séra Jón Einarsson, prest i
Saurbæ, sem góðfúslega hefur
orðiðviðþviaðræða við lesendur
Tlmans um stund.
Það var mér efst i huga
— Hvað er langt siðan þú gerð-
ist prestur hér á þessum sögu-
fræga stað, séra Jón?
— Ég er búinn að vera hér
prestur siðan árið 1966, eða i sjö
ár.
— Var það hér, sem þú hófst
prestsskap?
— Já, ég vigðist hingað að
loknu prófi haustið 1966, fyrir
réttum sjö árum. Ég er aðeins
þriðji presturinn hér á þessari
öld. Hinir sem á undan mér voru,
áttu hér langa setu.
— Hvernig verkaði það á þig að
koma sem þjónandi prestur á
þennan stað? Hvað var þér efst i
huga?
— Það verkaði ákaflega vel á
mig að koma hingað á þennan
fræga og fagra stað. En það sem
mér var efst i huga, voru Passiu-
sálmarnir og höfundur þeirra og
þau áhrif, sem hann héfur haft á
Islenzku þjóðina með ljóðum sin-
um. Ekki sizt voru mér ofarlega i
huga þau áhrif, sem Passiu-
sálmarnir höfðu haft á mig, frá
þvi ég nam þá hjá ömmu minni,
þegar ég var drengur.
Eins og fram kom hér á undan,
þá kom ég hingað að haustlagi, en
hér er oft nokkuð næðingssamt á
vetrum og svo reyndist það minn
fyrsta vetur hér. Aftur á móti er
hér sumarfegurð afarmikil.
— Þegar ég fór hér fyrst um
fyrir fjöldamörgum árum, fannst
mér, sem hér myndi aldrei vera
logn og hvergi skjól. Það eru
kannski öfgar?
— Já, já. Það eru miklar öfgar.
Þess er skemmst að minnast, að á
þvi sumri sem nú er senn á enda,
var oft logn, og þá er Hvalfjörður-
inn fallegur, þegar hann er
spegilsléttur. Það var einmitt oft i
sumar. En auðvitað er hann lika
stundum úfinn.
Saga kirkjubyggingar
— Vikjum þá heim á staðinn:
(«««««
Legsteinn séra Hallgrims
Péutrssonar i krikjugarðinum i
Saurbæ. Krikjugrunnurinn
gamli sést greinilega, hann er
litið eitt hærri en landið i kring.
Hvað er hún gömul þessi kirkja,
sem nú er hér?
— Kirkjan sextán ára. Hún var
vigð 28. júli, 1957, af þáverandi
biskupi Islands, dr. Asmundi
Guðmundssyni, sem var Borg-
firðingur eins og kunnugt er.
Hann fæddist og ólst upp i
Reykholti.
Kirkjan ber nafn séra
Hallgrims. Hún heitir Hallgrims-
kirkja i Saurbæ. Það er ástæða til
þess að taka það skýrt fram, af
þvi að hún er fyrsta kirkjan hér,
sem kennd er við hann. Aður voru
kirkjurnar kenndar við staðinn og
kallaðar Saurbæjarkirkjur.
Þessi kirkja á sér mjög langan
aðdraganda. Hugmyndin kom
fyrst fram árið 1914. Það var
Friðrik Bjarnason, tónskáld i
Hafnarfirði, sem fyrstur kom
fram með hana. Guðjón Samúels-
son gerði teikningu að kirkjunni
og það var byrjað á undirstöðum
hennar. Það gerðist rétt fyrir
strið. Þá var búið að safna
peningum um allt landið. Það var
komið á fót svokölluðum
Hallgrimsnefndum i sóknum viðs
vegar um land, en þær höfðu það
hlutverk að safna fé til kirkju-
byggingar hér i Saurbæ, til
minningar um séra Hallgrim.
Þetta komst þó ekki lengra en
svo, að undirstöðurnar voru
byggðar. Siðan lá málið niðri
fram yfir 1950, enda var ekki ein-
ing um kirkjubygginguna. Teikn-
ing Guðjóns þótti gera ráð fyrir
alltof stórri kirkju, og það er
skemmst af þvi að segja, að sú
kirkja var aldrei byggð. Það
hangir hér úti i kirkjunni mynd af
kirkjulikani Guðjóns Samúels-
sonar. Sú mynd hékk lengi i skrif-
stofu biskups, en fyrir eitthvað
tveim árum eða svo afhenti
biskup myndina kirkjunni hér til
eignar.
Næst er þar til máls að taka, að
árið 1953. tók byggingarnefnd
Hallgrimskirkju i Saurbæ málið
fyrir að nýju. Þá voru i nefndinni
Ólafur B. Björnsson, ritstjóri á
Akranesi, en hann var formaður
nefndarinnar og einhver mesti
forgöngumaður um þetta mál.
Aðrir nefndarmenn voru frú As-
gerður Þorgilsdóttir á Kalastöð-
um, sem er næsti bær við Saurbæ,
Guðmundur Gunnlaugsson, kaup-
maður i Reykjavik, Loftur
Bjarnason, framkv. stj. Hvals h/f
og séra Sigurjón Guðjónsson
prófastur i Saurbæ.
Nefndin sneri sér til húsameist-
aranna Sigurðar Guðmundssonar
og Eiriks Einarssonar i
Reykjavik og fól þeim að gera
uppdrátt að nýrri kirkju i
Saurbæ, sem byggð yrði á grunni
hinnar fyrirhuguðu kirkju, sem
hætt hafði verið við að byggja.
Þessi uppdráttur var i meginat-
riðum fullgerður i árslok 1953, og
kirkjubygging hófst að nýju 29.
mai 1954. Þá var lika orðið auð-
veldara að fá fjárfestingarleyfi,
en á þvi atíiði hafði oft staðið áð-
ur.
— Var þessi kirkja mjög ólik
teikningu Guðjóns Samúelsson-
ar?
— Sigurður Guðmundsson
gerði fyrst og fremst þá breytingu
að hann minnkaði kirkjuna, stytti
hana og gerði allt aðra útfærslu á
Prestshjónin I Saurbæ á Hvalfjarðarströnd, séra Jón Einarsson og Hugrún Guðjónsdóttir, ásamt
börnum þeirra fjórum.
turninum. Og eins og áður sagði,
þá var þessari kirkjubyggingu
lokið árið 1957 og hún vigð 28. júli
það ár.
— Hefur ekki kirkjunni borizt
mikið af góðum gripum, þar sem
hún er að öðrum þræði
minningarkirkja?
— Henni hafa borizt mjög
margar góðar gjafir, og þær eru
enn að berast. Af góðum gripum
má til dæmis nefna kaleik og
patinu, sem gefin voru af séra
Arne Möller, eina manninum,
sem skrifað hefur doktorsritgerð
um Passiusálmana. Þessir gripir
eru mjög merkilegir, meðal ann-
ars fyrir þá sök, að I þá eru
greyptar hendingar úr Passiu-
sálmunum, gerðar eftir handriti
séra Hallgrims.
Kirkjan er mikið lista-
verk
Sjálf er kirkjan mikið listaverk,
eins og allir sjá, sem inn i hana
koma. Það, sem fyrst og fremst
einkennir hana, eru altaristaflan
og gluggarnir. Þeir eru sjö að
tölu og eru allir myndgluggar,
geröir af islenzku listakonunni,
Gerði Helgadóttur. Þeir eru allir
með skýrum, miðlægum táknum,
og eru að þvi leyti ólikir gluggum
Skálholtsdómkirkju, sem þó eru
eftir sömu listakonu og gerðir á
sama tfma. I Skálholtsdómkirkju
eru gluggarnir meira abstrakt, en
hér eru þeir myndrænir.
Altaristaflan er gerð af finnska
listamannainum, Lennart Segar-
strðle. Hún kom hingað i kirkjuna
1964, en gluggarnir komu aftur á
móti 1965, utan einn, sem kom
1967, og stærsti glugginn á
stafninum, sem kom árið 1957,
sama árið og kirkjan var tekin i
notkun.
Fyrst spurt hefur veriö um
gjafir, vil ég gjarnan koma þvi á
framfæri, að einn maður hefur
gefið kirkjunni meira en nokkur
annar og á stóran og ómetanlegan
þátt I þvi, hversu vel kirkjan er
búin, og hve mikið listaverk hún
er. Þessi maður er Loftur Bjarna-
son, framkvæmdastjóri Hvals h.f.
Hann og þau fyrirtæki, sem hann
veitir forstöðu, bæði hér i
Hvalfirði og eins i Hafnarfirði,
hafa verið svo örlát við þessa
kirkju, að ég hygg að sliks séu fá
dæmi i kristnisögu landsins, að
minnsta kosti á siðari öldum.
Hér var þeim búin hvila
— Hefur kirkjan alltaf staðið á
þeim stað, þar sem hún nú er?
— Nei. Kirkjan stóð alltaf niðri
I sjálfum grafreitnum, og það má
enn sjá kirkjustæðið, eins og það
var siðast. Grunnurinn hefur ver-
ið látinn halda sér, en á honum
stóð timburkirkja, sennilega eina
timburkirkjan, sem hér hefur
verið,þótt ekki verði það sagt
með fullri vissu. Sú kirkja var
byggð árið 1878 af séra Þorvaldi
Böðvarssyni, sem þá var hér
prestur. Hann var afi Haraldar
Böðvarssonar, hins þekkta at-
Myndir: Gunnar V. Andrésson