Tíminn - 07.10.1973, Side 22

21
HMINN
Sunnudagur 7. október 1973.
Það skyldi þó aldrei vera hestasteinn Hallgrims Péturssonar, sem hann stendur hjá, litli hnokkinn?
Frágangur hringsins og festing hans i steininn bcr vott um vandvirkni, svo að ekki er óliklegt að þar
hafi hinn lærði járnsmiður, séra llallgrimur Pétursson, að unnið.
hafnamanns á Akranesi. Þegar
þessi kirkja var rifin hér, var hún
flutt suður að Vindáshlið i Kjós,
þar sem hún er notuð á sumrin af
KFUK.
A grunni kirkjunnar hér stend-
ur enn altarisstæði Saurbæjar-
kirkju til ársins 1957. Fyrir dyr-
um gömlu kirkjunnar er leiði séra
Hallgrims Péturssonar. Á leg-
steininum er áletrun, samin af
Magnúsi Stephensen. Sún áletrun
hefur verið mjög umdeild, og ork-
ar reyndar tvimælis hvort hún á
nokkurn rétt á sér á þeim stað,
svo að ég held.að ég fari ekki að
ræða hana neitt nánar her.
— Við sjáum hér nokkra leg-
steina, sem blasa við glugganum.
Getur þú, séra Jón, bent mér á
einhverja þekkta menn, sem hér
voru jarðsettir?
— beir menn sem þekktir voru
á sinni tið, og hér hvila, eru fyrst
og fremst prestar. Fyrst ég er að
tala við blaðamann Timans, get
ég byrjað á að geta þess, að sein-
asti prestur, sem hér var jarð-
settur, var séra Jón Benedikts-
son, afi Jóns Helgasonar rit-
stjóra Timans. Séra Jón Bene-
diktsson var prestur hér frá 1886-
1900. Hann fluttist frá Görðum á
Akranesi og hingað inneftir,
og myndi sú ráðstöfun sjálfsagt
þykja undarleg nú á dögum.
Af öðrum prestum, sem hér
hvila, má til dæmis nefna séra
Engilbert Jónsson. Yfir honum er
mjög merkilegur steinn, sem
hann hafði sjálfur látið gera.
betta er ofur venjuleg grágrýtis-
hella, sem tekin hefur verið ein-
hvers staðar úti i náttúrunni og
klappaður kross á. betta látlausa
minnismerki hefur enzt furðuvel.
Vitanlega er hér jarðsett margt
fleira fólk, sem ástæða væri til að
minnast á, bæði prestar og leik-
menn, en ég held að ég sleppi
slikri upptalningu hér.
Vil annað hvort búa eða
búa ekki
— bú sagðir áðan, að það
myndi þykja undarlega ráðstöf-
un, að flytjast frá Görðum að
Saurbæ. Býrð þú ekki sjálfur góðu
búi hér?
— Nei, ég bý ekki. bað er svo
gifurlega kostnaðarsamt að koma
upp búi með öllum þeim vélum,
sem til þarf nú á dögum, að ég hef
blátt áfram ekki séð mér það
fært. betta er fjárfesting sem
nemur mörgum milljónum, eins
og allir vita, sem búskap stunda.
Ég, fyrir mitt leyti, hef heldur
tekið þann kostinn að búa ekki, en
að búa mér til vansa. Hinu neita
ég ekki, að ég hefði helzt kosið að
búa hér og búa myndarlega — að
minnsta kosti, ef það skyldi eiga
fyrir mér að liggja að vera hér
lengi. En til þessa skortir mig
fjármagn og það er miklu erfið-
ara fyrir presta að stunda búskap
nú en áður vegna þess, að þá
þurfti ekki að leggja i allan þenn-
an kostnað. beir þurftu, jú,
bústofn, en hann var i miklu
smærri stfl en nú gerist bá fylgdu
lika prestssetursjörðunum kú-
gildi, sem ekki er nú. Ef það á
að vera stefna að sveitaprestar
reki búskap, þyrfti rikisvaldið að
gera þeim það kleift, til sæmis
með þvi að láta kúgildi fylgja
jörðunum ásamt einhverjum
vélakosti. Sem sagt: bað þyrfti
einhver fyrirgreiðsla að koma til,
ef sveitaprestar almennt ættu að
gefa hafið búskap.
— En Saurbær góð bújörð frá
náttúrunnar hendi?
— Já Saurbær er góð bújörð,
bæöi að fornu og nýju. Arið 1914
var að visu tekið til friðunar
nokkuð af landi jarðarinnar,
svokallaður Vatnaskógur. bað
hefur staðið til að taka næstum
allt land Saurbæjar og friða það,
og hafa staðið um það nokkrar
deilur siðan ég kom hingað. En
það yrði langt mál að rekja það
allt hér, enda ekki heldur rétt að
blanda þeim umræðum inn i þetta
spjall okkar.
Var séra Hallgrímur ör-
snauður maður?
— Ef til v i 11 hefur séra
Hallgrimur verið sæmilega
efnaður, bóndi, en ekki guðs
volaður vesalingur, eins og marg-
ir hafa viljað halda fram?
— Vafalaust hefur hann verið
betur efnum búinn en fólk al-
mennt hefur álitið á siðari timum,
og þjóðtrúin telur hann hafa ver-
ið. Hann byggir kirkju á meðan
hann er hér prestur, það brennur
hjá honum bærinn i ágústmánuði
1662, en honum gengur mjög vel
að reisa bæinn-að nýju. begar
hann lét hér af embætti, var að
sjálfsögðu gerð úttekt á staðnum.
Hún er enn til, og sýnir, að séra
Hallgrimur hefur verið betur
stæður en margir hyggja. Enda
er vitað, að það var bjart yfir ár-
um hans hér i Saurbæ, en aftur á
móti hafði honum liðið illa á
Suðurnesjum, eins og hann segir i
visunni alkunnu: ,,þraut er að
vera þurfamaður / þrælanna i
hraununum”.
— Hefur þú trú á þvi, séra Jón,
að maður geti ort annað eins verk
og Passiusálmana, ef hann býr
við mjög sára fátækt?
— bað er erfitt að svara þessu,
enda misjafnt mat manna á þvi
hvað er sár fátækt. En ef við
leggjum til grundvallar þann
skilning, sem ég legg i orðin „sár
fátækt”, þá held ég að það yrði
mjög erfitt að yrkja verk eins og
Passiusálmana við slikar aðstæð-
Hvers vegna orti hann
Passiusálmana?
Um hitt getum við rætt, hvernig
á þvi muni hafa staðið, að séra
Hallgrimur fór að yrkja Passiu-
sálmana. En það er löng saga og
langt frá þvi að allir séu þar á
einu máli. Gömul sögn segir, að
þegar Hallgrimur hafi fengið
veitingu fyrir Saurbæ, hafi hann i
þakklætisskyni lofað guði sinum
þvi, að minnast skyldi hann frels-
ara sins sem hann mætti fyrir
lausn frá volæði og vélabrögðúm
Suðurnesjamanna. bvi hafi hann
á einni langaföstu, skömmu eftir
að hann kom hingað að Saurbæ,
tekið til við að yrkja
Passiusálmana.
En hvað sem um þessa sögu er
að segja þá er hitt vafalaust rétt
að umskptin, sem.urðu á ævikjör-
um hans, eftir að hann kom hing-
aö — þau hafa leyst úr læðingi þá
krafta, sem beztir voru til i fari
hans, bæði sem manns og skálds.
Auðvitað nægir þessi saga engan
veginn til skýringar á þvi hvers
vegna Hallgrimur tók að yrkja
Passiusálmana, en hætti snögg-
lega við annan ljóðaflokk, sem
hann var byrjaður á, en lauk
aldrei við. Séra Arne Möller, sem
ég vék að fyrr i þessu samtali, —
eini maðurinn, sem skrifað hefur
doktorsritgerð um Passiusálm-
ana og er islenzkur i móðurætt —
hann telur ástæðurnar til þess að
Hallgrimur fór að yrkja Passiu-
sálmana fyrst og fremst fræðileg-
ar. Séra Arne Möller hefur
manna mest kannað, hvaða rit
önnur en Biblíuna séra
Hallgrimur hefur stuðzt við og
orðið fyrir áhrifum frá, þegar
hann orti sálmana. Hann hefur
sýnt fram á, að hann hafi meðal
annars orðið fyrir sterkum áhrif-
um frá Pislarsaltara séra Jóns
Magnússonar i Laufási, svo og
Eintali sálarinnar eftir Martin
Möller, sem Arngrimur Jónsson
hinn lærði sneri á islenzku og
fyrst var prentað á Hólum árið
1599. Séra Arne Möller telur, að
kynni séra Hallgrims Pétursson-
ar 'af þessum ritum hafi orðið til
þess, að hann ákvað að taka sér
fyrir hendur að yrkja Passiu-
sálmana.
Prófessor Magnús Jónsson
dósent hefur hvað mest ritað um
séra Hallgrim og Passiusálmana.
Hann heldur þvi fram, að tilefni
sálmanna sé vitund skáldsins um
holdsveikina og hin djúpa þjáning
sem þvi fylgir. bað er að segja, að
Passiusálmarnir beri vott um
mikla örlagastund i lifi skáldsins
og sálarbaráttu og þannig sé
beint orsakasamband á milli
sjúkdóma Hallgrims Péturssonar
og sálmanna.
Doktor Sigurður Nordal er á
öðru máli. 1 ágætri bók sinni um
séra Hallgrim og Passiusálmana,
sem út kom fyrir þrem árum, tel-
ur dr. Sigurður, að holdsveiki
Hallgrims sé ekki orsök Passiu-
sálmanna, heldur séu þeir fyrst
og fremst sprottnir upp úr
persónulegri reynslu skáldsins,
sálarstriði hans og innri átökpm,
trúarbaráttu hans og trúarlifi.
Dr. Sigurður Nordal segir með-
al annars: „Passiusálmarnir eru
svo persónulegur skáldskapur, að
einhvers konar samband þeirra
við örlög höfundarins hefur lengi
verið óh ják.v æra ilegt
umhugsunarefni og mun svo
verða meðan þeir eru lesnir og
hafðir um hönd”.
Ég verð nú að segja að mér virð
ist skoðun dr. Sigurðar Nordals