Tíminn - 01.12.1974, Blaðsíða 37

Sunnudagur 1. desember 1974.
TÍMINN
37
Þorsteinn Antonsson:
Blindingsleikur
SAM likir ástandi bókmennta
á efnahagssviðinu við horfur i
landbúnaðarmálum á árunum,
þegar teknar voru upp niður-
greiðslur á afurðum þeirrar
framleiðslugreinar, og fer fram
á, að likur háttur verði hafður á,
til að bókmenntaiðja leggist
ekki niður i landinu — samanber
tilsvar hans i bókmenntaþætti i
útvarpi 3. nóvember. Um aðra
kosti sé ekki að ræða. Eins og i
mörgum efnum, og þá land-
búnaðarmálum meðal annarra,
er með þessu verið að reyna að
marka stefnu til viðhalds
óbreyttu ástandi. Til eru fleiri
leiðir til að efla hag bókmennta
en rikisstyrkja þær (svo og
bókaútgáfu) — úrræði, sem ekki
eru forsvaranleg nema mörkuð
sé skýr, pólitisk stefna jafn-
framt framkvæmd þess.
Útgefendur hafa gert sér
sjálfskaparviti með þvi að
byggja upp markaðsvenjur,
sem svo mynda snögga bletti á
þeim sjálfum. Þeir hafa bundið
sölu afurða sinna og höfunda við
fimm til sex vikur á ári (af
fimmtiu og tveimur): þeir hafa
þar með opnaö öðrum hags-
munahópum leið að liftaug
framleiðslunnar, liggja, eins og
raun ber vitni, undir verkfalls-
hótunum frá prenturum þessar
vikur a.m.k. annað hvert ár. í
öðru lagi binda markaðs-
venjurnar þá við ofboðslegan
aukakostnað (lúxus-) við frá-
gang bóka, það er kostnað við
fjölmiðilinn sjálfan. Það liggur i
augum uppi, að útgefendur
verða að breyta söluháttum sin-
um eins og aðrir seljendur vöru,
ef salan ber sig ekki.
Bókmenntaiðja leggst ekki
niður i landinu, þótt sá háttur
komist ekki á sem SAM æskir.
Þjóöin lyfti sinu bókmenntalega
grettistaki á timabili, þegar
framleiðsluverð bókar var
a.m.k. hundraðfalt á við það
sem nú er. Frumrót bók-
menntalegrar iðju er ekki i
neinum tengslum við efnahags-
legt öryggi og það er kunnara en
svo að frá þvi þurfi að segja.
Menn skrifa af þörf. Úr aöhaldi
hvers konar hagsmunahópa á
þessa iðju dregur að sama skapi
sem likur á sölu afrakstursins
eru minni, tæknileg vinnubrögö
ná sér siður á strik. Umdeilan-
legt er, hvort þetta tvennt er
æskilegt.
Eigi samvinnuform að kom-
ast á útgáfu bóka, er hægt að:
1. ) Beina opinberu fjármagni
til sérstakrar rikisútgáfu i mun
meira mæli en nú er gert og
marka með þeirri útgáfu stefnu,
sem leiði bókaútgefendur, er
starfa á eigin vegum, til
breyttra útgáfuhátta, útgáfan
þarf að vera þaö öflug, að hún
brjóti upp hinar fráleitu
markaðsvenjur og þá fylgja
hinar i fariö og mynda aðrar
nýjar.
2. ) Mynda sjóö af söluskatti á
bókum og heimila útgefendum
afnot af þessum sjóöi (sam-
kvæmt kvóta hvers þeirra) til
greiðslu fyrir útgáfurétt til höf-
unda.
3. ) Samræma allar opinberar
úthlutanir til höfunda, þær séu
settar undir eina stofnun og hún
rekin á þeim forsendum, að um
sé að ræða samvinnu milli höf-
undar (væntanlegs) og sam-
félagsins fyrir milligöngu full-
trúa þess, — en hvorki styrki né
laun, að æskileg menningarpóli-
tfsk þróun sé frá sjónarmiði
hvaða flokksbundins manns
sem er, að bókmenntir almennt
dafni og frá þvi sjónarmiði akk-
ur I iðju hins valda höfundar,
hvernig svo sem um einstakt
verk verði vélt.
Til að höfundar bæru ekki
skaröan hlut frá borði liggur
beint við að nota tækifærið,
jafnframt þvi að skýr menn-
ingarpólitisk stefna er mörkuð,
og kaupa með heiðarlegum
hætti útlánsrétt á bókum af höf-
undum til notkunar á almenn-
ingsbókasöfnum — i stað þess
að stela honum. Greiðsla fyrir
dreifingu á verki höfundar með
þeim hætti fari þá fram með
svipuðunihætti og útgefandans,
i eitt skipti fyrir öll um það leyti
sem eintökin eru keypt af við-
komandi aðilum, og svari fyrir
titil nokkurn veginn til lág-
marksritlauna. Árleg útgjöld
hins opinbera, sem af þessari
leiðréttingu leiddu, svöruðu til
þeirra, sem sami aðili greiðir
dagblöðum til stuðnings frjálsri
skoðanamyndun, það er af sömu
ástæðu og lægi þessu til grund-
vallar.
Afskipti hins opinbera sam-
kvæmt liðum 1-3 flokkuðust
undir mannúðarstefnu, að koma
bókaútgáfunni úr þeirri úlfa-
kreppu sem hún hefur komið
sjálfri sér i. En auk þess er hér
um að ræða leiðir til aukinnar
nýtingar opinbers fjár og til
sparnaðar, þegar litið er yfir
langt timabil, hvort tveggja
einnig meginforsendur við opin-
berar framkvæmdir.
Það, sem tekur öðru fram að
mikilvægi i þessu máli, er, að
hiö opinbera sé milligönguaðili
um framkvæmd virkrar stjórn-
málastefnu, sem eigi sér rætur i
skilningi og vilja alls þorra
manna, sé mönnum ekki bara
úrræöi til að kaupa af sér vanda
hverju sinni/ er hann steðjar að
og ögrar lifsvenjum þeirra.
Bókmenntaiðkandinn verður
ekki settur á efnahagslegar
hækjur öðru visi en verða far-
lama um leið, heilbrigt félagslif
verður ekki aðskilið frá lifvæn-
legum bókmenntum. Rithöfund-
ur skrifar nefnilega þá aðeins
gott verk, að hann eygi von um
betra mannlif, þótt ófagurt sé i
liöandinni, ellegar hið stundlega
falli að smekk hans, en gróska
bókmennta undir þvi komin að
þorri manna liti umheim sinn
réttu auga.
t hvaða tilgangi er skyldunám
lagt á börn, skólakerfi sett á
reikning hins almenna skatt-
greiðanda — þessi, að þvi er
viröist, meiningarlausa vinna,
sem kæfir fjölvild barns og gæö-
ir það persónuleika roskinnar
manneskju eða tviskinnungi
sem minnir á jesúita? Hvers
vegna er hægt að fá bækur
ókeypis lánaðar á bókasöfnum
en ekki t.d. loftpressu i rikisrek-
inni stofnun til að grafa grunn
fyrir húsi? Af hverju eru tækin
tekin af mönnum, sem setja
saman útvarpsstöð og láta frá
sér heyra? Af hverju eru menn
settir i fangelsi? Þvi má ekki
Jón vörubílstjóri mála hús fyrir
Pétur plpulagningamann, kunn-
ingja sinn, gegn borgun? Hvers
vegna má Stina þvottakona,
sem orðin er ólétt eftir forstjór-
ann I skrifstofubákninu þar sem
hún þvær, ekki losa sig við fóstr-
ið, jafn vel þótt forstjórinn bjóð-
ist til að ganga i ábyrgð fyrir
kostnaðinum? Af hverju þarf
þingmaður að flytja innihalds-
lausa, málfræðilega merkingar-
lausa, ræðu i klukkutima i stað
þess að kalla andstæðing sinn
fifl, þegar útkoman yrði fyrir-
sjáanlega hins sama? Að baki
þessara spurninga liggja
ákveðnar staðreyndir. Til
grundvallar þessum staðreynd-
um i islenzku þjóðlifi er menn-
ingarpólitik, En á hvers vegum
er hún? Þegar fólk sér orðið
menning á prenti, dettur þvi i
hug listir. Það er heilaþvegið.
Hvernig væri að opna umræðu
um meginstefnur, sem liggja til
grundvallar sambýlisformun-
um, i stað þess að einangra
hvern málefnisflokk svo kyrfi-
lega sem gert er, að i honum
þrifst ekkert innihald, aðeins
áráttukennt stagl. A sviði efnis-
hyggju snúast i þjóðlifinu tveir
kólfar hvor um annan. Sjálf-
stæðismenn, sem lýsa þvi yfir
að meginviðfangsefni þeirra sé
að berjast gegn jafnaðarmönn-
um (nöfnin minna á ,,1984”),
hinir siðarnefndu telja höfuð-
viðfangsefni sitt að uppræta
ihald, hvorugur gerir svo mikið
sem þekkja sjálfan sig i mál-
flutningi andstæðingsins. Báðir
beita svipuðum aðferðum til að
verða sér úti um lifsbjörg i
þeirri • veiðistöö, sem þeir
þekkja eina, lokaðir inni i leik-
grind málfars, sem alvaran hef-
ur étizt innan úr, báðir koma sér
upp, þegar þeir komast á legg,
aukapersónuleik, sjálfstæðis-
menn lausbeizluðum og án
ábyrgðarkennsla við þann, sem
er þeim eiginlegri, og samhæfa
hann stéttarvitund, jafnaðar-
menn aftur á móti bensluðum, á
annan veg viö model, sem þeir
kalla þjóðfélag, á hinn með rök-
um um ábyrgð við sjálfa sig og
með þeim hýða þeir sjálfa sig
áfram til að gera úr þessu
modeli veruleika. Markmiðin
eru ólík: Sjálfstæðismenn
leggja megináherzlu á ástriður,
jafnaðarmenn á skipulag, en
hvort mönnum er eiginlegra að
gera fer eftir eðlisgerð þeirra. A
þessu sviði hafa menn týnt niður
hugmyndafræðilegum ágrein-
ingi en deila vegna þess að þeir
eru ólikir. — Af hverju er óg
meö langt andlit en þú kring-
lótt? Rifumst um það.
Hið versta við ófrjóar, póli-
tiskar þrætur er, að þrætuaðilar
hætta að sjá það, sem er, inn-
an tiöar, fyrir málefni sinu, þvi,
sem á að vera. Þvergirðingur-
inn kemur i veg fyrir að menn
sjái með nokkru þvi, er kallað
yrði raunsæi, það mannfélag,
sem þeir hrærast i. Og hin
óvirka, pólitiska vitund leiðir af
sér magnleysi til að hafa áhrif á
eigið lif með stjórnsemd. Á liö-
andi stund leiðir blindur blindan
i veröld hendinga. Stjórnmála-
menn hafa ekki vald yfir al-
menningi, né sjálfum sér, al-
menningur ekki yfir þeim.
Þróunin verður með öðrum
hætti en yfirbyggingin segir til
um, hún verður fyrir tilstuðlan
menntunar og hún verður fyrir
tilstilli bókmennta. En i báðum
tilvikum óráðskennt, af nauð.
(T.d. er hagfræði ekki fræði,
heldur hluti af hugmyndafræði
(!)). Þessari þjóð er stjórnað af
bókstöfum. Ef hægt væri að
vekja með fólki skilning á inni-
haldi bóka, fjölmiðilsins, leyst-
ust efnahagsleg vandkvæði bók-
mennta af sjálfu sér, það veröur
ekki fyrr en lögð verður af sú
sérhlifni sem rikir i viðmóti
manna til þeirrar iðju, jafnt höf-
unda sem annarra áhugamanna
um bókmenntaleg málefni: ekki
fyrr en hætt verður að fjalla um
þau af tilfinningasemi og tekin
upp skynsamleg umræða i stað-
I sólbaði allt árið
hvernig sem viðrar
' ASTRALUX
Orginal Wienna
Ljóslampar
útfjólubláir og infrarauðir.
Fást í raftækjaverzlunum
í Reykjavík, víða um land
og hjá okkur.
ASTRALUX UMBOÐIÐ:
RAFTÆKJAVERZLUN ÍSLANDS HF.
Ægisgötu 7 — Sími 17975/76

1. Flókí slgldf þndan tll Ftcn
dóttur gtna; <rá frenni var
Þaöan sigldi hann úl I haf 'ij
þrjó, er hann, haföi blótað I
hann iót iausan,>|nn fyrata, f|
stafn; annar flo f loft upp og
þriÐji fió fram um ataln I þá ótl
londlð. (Houksbök Undnámabí
« og glfti þor
indur t Götu.
ieö hrofno þá
'íoregl. Og er
i só aftur um
aftur tii okipo;
er þelr fundu
<ar).
Veggskildir Einars Hákonarsonar, gerðir i
tilefni ellefu alda íslands byggðar.
Fallegir listmunir, sem prýða heimilið og öðlast
safngildi í senn.
Veggskildir Einars Hákonarsonar kosta nú kr. 2.746.
Fást i minjagripaverslunum um allt land.
2. Þeir Flókl slgldu vostur yflr Ðreiöafjörö og
tóku þar lond, $em hoitir Vatnofjöröur vlð
Baröaatrönd. há vor tjöröurlnn fullur af veiði-
okap, og góöu þóir oigl fyrlr velöum aö fá
heyjonna. og do ailt kvlkfé þoírro um vetur-
inn. Vor var heldur kalt. Þé gekk Ftókl upp 6
fjalt oitt hátt og $á norður yfir fjöllin fjörð full-
an af haflsum; þvf kölluöu þeir landiö fsland
$em þ’aö hefur síöan heltiö.
(Sturlubók Landnómobókar).
3. belm mönnum or $íðar kómu út. þóttu hlnir
numfð hofo of vfða lond, er fyrri kómu, en á
það sætti Haraldur konungur þá hinn hárfogrl,
oð engi skyldl viöato noma on hann mættí etdi
yfir íera á degí moö sklpverjum stnum. Menn
skyldu eld gera þá er sól væri i austri; þar
skyldi gera aðra reyki, svo að hvoro saoi fró
öðrum; en þelr eldar or gervirivóru þó or sót
var i austri, skyldl brenna til naetur; sfðon *
skyldu þoir ganga til þess er sól veeri í vostrl,
og gora þar aðra elda.
(Hauksbók Landnómaþókor).
I