Tíminn - 01.12.1974, Blaðsíða 39

Sunnudagur 1. desember 1974.
TÍMINN
39
/i
Pramhaldssaga
&
o
FYRIR
BÖRN
Mark Twain:
Tumi gerist
leyni-
lögregla
dagskvöld — og þvi
kvöldi gleymi ég
aldrei. Þið skuluð rétt
strax fá að heyra
ástæðuna til þess.
SJÖTTI KAFLI
Við þrömmuðum á
eftir þeim Jim og
Lem, þar til við kom-
um að húsinu þar sem
Jim gamli hafði verið
hafður i haldi, er við
frelsuðum hann. Nú
komu hundarnir þjót-
andi á móti okkur til
þess að heilsa okkur,
og nú sáum við lika
ljós i gluggunum og
þá vorum við ekki
lengur hræddir. Við
ætluðum einmitt að
fara að klifra yfir
garðþrepið, þegar
Tumi sagði:
,,Biddu við. Seztu
niður snöggvast. Og
gegndu þvi”.
,,Hvað er um að
vera?” spurði ég.
„Ekkert smáræði”,
svaraði Tumi. ,,Hafð-
ir þú ekki hugsað þér,
að við skyldum verða
fyrstir til að segja
þeim þarna inni hver
það er, sem búið er að
myrða úti i lundinum
frá þorpurunum
tveim, sem gerðu það,
og frá gimsteinunum,
sem þeir rændu af lik-
inu? Hafðir þú ekki
hugsað þér, að við
skyldum gefa áhrifa-
rika lýsingu af þessu
öllu og hljóta heiður-
inn af þvi að vita æði-
mikið meira um þessi
mál en allir aðrir?”
,,Jú, auðvitað. Þú
værir ekki likur sjálf-
um þér, ef þú létir
annað eins tækifæri
o Steingervingur
Afriku, Norður- og Suður-
Ameriku
Neðri mörk daniens eru bezt
þekkt i Sevns Klint, þar sem
það hvilir á kritariögum. Kritin
(skrifkritin) er hvit á lit, finkorn-
ótt og venjulega nokkuð laus i sér.
Allt að þvi 95% af henni er mynd-
að úr svonefndum kokkólitum,
sem eru örsmáar kalkplötur svif-
vera (Mastingophora) á tak-
mörkum dýra og plantna. Göt-
ungar (fóraminiferar) eiga hins
vegar miklu minni þátt i myndun
kritarinnar en talið hafði verið.
Varðmönnum þetta fljótlega ljóst
þegar betri tæki komu til þess að
rannsaka smásæjar lifverur, en
kokkólitar eru einkum rannsak-
aðir 1 rafeindasmásjám.
Kritin undir danienlögunum i
Stevns Klint er talin mynduð i
lok kritartimabilsins, á
maastrichtientima. Allmikið er
af tinnu i kritinni og liggur hún i
greinilegum lögum. t Danmörku,
eins og viða annars staðar, má
sjá glögg merki um afflæði
(regression) i lok maastriehtien.
í Stevns Klint fjölgar mosadýr-
um mjög efst i kritinni og er það
einnig talið benda til minnkandi
sjávardýpis. Yfirborð kritarinnar
er öldótt, með allt að 50 sm djúp-
um lægðum. I lægðum þessum
finnast allt að 20 sm þykkt lag af
leir, sem gengur undir nafninu
fiskileir, og er leirinn talinn
marka upphaf daniens i Stevns
Klint. Fiskileirinn er myndaður
úr aðeins einni leirsteintegund,
sem nefnist montmórillónit, en er
nokkuð blandaður kvarzi og
kalsiti. Er álitið að hér sé um um-
myndaða eldfjallaösku að ræða.
Ofan á fiskileirnum kemur siðan
kalklag, er gengur undir nafninu
Cerithium-kalk eftir snigla ætt-
kvislinni Cerithium, sem er al-
geng i tertierlögum viða um
heim. Engin mosadýr hafa fund-
izt I Cerithium-kalkinu. Eftir
myndun þessa kalklags hefur átt
sér stað rof, sem hefur fjarlægt
hluta af laginu og jafnvel kritinni,
þar sem hún nær hæst á milli
fiskileirslægðanna. Síðan átti sér
stað hörðnun á sjávarbotninum.
Náði hún allt að þvi 50 sm niður i
lögin, bæði Cerithium-kalkið og
kritina. Harða lagið („hard-
ground”) er gegnumgrafið af
botndýrum, einkum kröbbum og
óreglulegum igulkerum. Ofan á
harða laginu taka siðan við þykk
lög af mosadýrakalki með bog-
lægum, samanhangandi tinnulög-
um. Virðist sem hér sé upphaf-
lega um mörg smárif að ræða,
sem teygja sig hvert inn á annað.
Efst I Stevns Klint er svo lag af
jökulruðningi, en undir honum
má hér og þar sjá linsur af kalk-
brotabergi. Jarðlögin i Stevns
Klint má rekja um 12 km leið i
20—41 m hárri opnu.
Mikið hefur fundizt af stein-
gervingum i danienlögunum, en
fánan er frábrugðin þeirri, sem
finnst i kritarlögunum. Meðal
svifvera eru mörkin mjög skörp. t
þvi sambandi má t.d. nefna, að
hjá götungaættinni Globigerin-
idae komu fram 3 nýjar og merki-
legar ættkvislir á danien: Glo-
bigerina, Subbotina og Globo-
conusa. Globoconusa daubjerg-
enis er einn af einkennisstein-
gervingum danians.
Hjá lindýrum eru mörkin
greinilegust. Meðal snigla og
samloka hurfu margar gamal-
kunnar ættkvislir, en nýjar komu
i staðinn. Hjá samlokum t.d.
hvarf hin áberandi ættkvisl
Inoceramus,en stærsta samloku-
tegund, sem ennþá er vitað um,
tilheyrði þessari ættkvisl. Ino-
SKIPAUTGCRÐ RÍKISINS
M/s Baldur
fer frá Reykjavík
fimmtudaginn 5.
desember til Breiða-
f jarðarhafna. Vörum.:
Vörumóttaka:
til hádegis á fimmtu-
dag.
ceramus-skeí, sem fannst fyrir
nokkrum árum á Nugssuaq-
skaga á Vestur-Grænlandi, i.lög-
um frá kritartimabilinu, mældist
þannig tæpir 2 m á lengd! Hjá
nátilum (kolkrabbaættbálkur)
dóu út 5 ættkvislir, en nýjar komu
i staðinn, t.d. Hercoglossa og er
H. danica einn af einkennisstein-
gervingum daniens. Ennþá mikil
vægara er þó, að ammónitar og
belemnitar dóu algerlega út við
mörkin milli maastrichtien og
danien og ná alls ekki upp i
danien. Sömu sögu er að segja um
dinósára.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stóru varðandi breytingar i dýra-
rikinu við mörkin milli
maastrichtien og danien. Það
hefði mátt tina til ýmsa fleiri
dýrahópa til þess að undirstrika
mismuninn enn frekar. Þess er þó
varla þörf. Steingervingafræði-
lega séð eru þessi mörk ein þau
greinilegustu i jarðsögunni,
miklu greinilegri en efri mörk
daniens.
Eins og áður hefur verið minnst
á, átti sér stað afflæði á mörkum
maastrichtien og danien. Þá var
þess einnig getið, að fiskileirinn I
Stevns Klint sé talinn ummynduð
eldfjallaaska. Þess má og geta i
þessu sambandi, að i lögum frá
neðra-danien á Vestur-Grænlandi
eru tvö allþykk túfflög. Virðist þvi
sem eldvirkni fari að gæta bæði i
Danmörku og Vestur-Grænlandi
þegar á neðradanien.
Það er óneitanlega margt, sem
mælir með þvi að nota hin greini-
legu mörk milli maastrichtien og
danien til þess að aðskilja krit og
tertier og þá um leið miðlifsöld og
nýlifsöld. Danien telst þá til
tertiers og er fyrsta skeið á
paleósentima.
o Svikasæði
Factor, hefði verið orsök kalda
striðsins. Frá þessari svikamyllu
stafaöi aftur á móti sá grimmdar
legi skepnuskapur, sem það var
iþætt. Ráðabrugg Dullesar og
undirferli tortimdi sérhverri von
um samhyggð valdamanna i
Austur-Evrópu og almennra
þegna I ríkjum þeirra, og þetta
tiltæki eitraði lika sambúð Sovét-
rikjanna við önnur Austur-
Evrópulönd. Hvernig sem á það
er litið, dró það á eftir langan
hala böls og nauða.
Stewart Steven hefur verið
mörg ár að skrifa þessa bók.
Helztu heimildir sinar hefur hann
jöfnum höndum frá fólki, sem
áður starfaði i þágu bandarisku
leyniþjónustunnar, og mönnum,
sem gegndu hliðstæðum störfum
fyrir Austur-Evrópulönd. En af
skiljanlegum ástæðum getur
hann ekki nafngreint þetta fólk,
þvi að enn kynni hönd hefndar-
innar að vera á lofti.
iiiiiiilii
QWnTTTTTTfTmi
i
InlVliilLLiillLLL
ma ~\
Reykjanes-
kjördæmi
Kjördæmisþing framsóknarmanna I Reykjaneskjördæmi verður
háð I félagsheimilinu Stapa Ytri-Njarðvik sunnudaginn 8.
desember næst komandi kl. 10. fyrir hádegi.
Avörp flytja Olafur Jóhannesson dóms- og viðskiptaráðherra og
Eggert Jóhannesson formaður SUF. Stjórn KFR.
Árnessýsla —
Framsóknarvist
Siöasta spilakvöldið I þriggja kvölda keppninni verður að Arnesi
föstudaginn 6. desember kl. 21. Heildarverðlaun eru fyrir tvo til
Mallorca með ferðaskrifstofunni Sunnu. Einnig eru kvöldverð-
laun. Halldór Asgrimsson alþingismaður flytur ávarp. Að lokum
verður stiginn dans.
Fundur um
stóriðjumól
Fulltrúaráð Framsóknarfélaganna i Reykjavík efnir til fundar
um stóriðjumálin með sérstöku tilliti til fyrirhugaðrar málm-
blendiverksmiðju. Fundurinn verður haldinn að Hótel Esju
þriðjudaginn 3. desember kl. 20:30. Framsögumaður verður
Steingrlmur Hermannsson alþingismaður. Allt framsóknarfólk
velkomið.
Kópavogur

Fulltrúaráð Framsóknarfélaganna i Kópavogi heldur fram-
haldsaðalfund fyrir árið 1973 og aðalfund 1974 þann 10. desember,
næstkomandi i Félagsheimilinu neðri sal. Fundurinn hefst kl.
20:30. Dagskrá : Venjuleg aðalfundarstörf, félagsmál önnur mál.
Stjórnin.
Ást og öngþveiti
í íslendingasögum
VAFALAUST er það eitt merki-
legast ævintýrið i allri menn-
ingarsögu veraldar, að þjóö, sem
taldi aðeins fáa tugi þúsunda og
hafði alls ekki fyrir löngu tekið
sér fólfestu á „takmörkum hins
byggilega heims”, eins og nú er
stundum kveðið að orði, skuli á
einu myrkasta skeiði ger-
manskrar sögu hafa látið eftir sig
bókmenntaleg afrek, sem enn i
dag, átta öldum siðar, eru viðs
vegar um lönd mikið og hugstætt
viðfangsefni ýmissa hinna gáf-
uðustu fræðimanna og æ fleiri
menntastofnanir láta sig skipta.
Sennilega lýsir það samt bezt lífs-
mætti þessara fornu bókmennta,
að svo að segja hver og einn hinna
mætu manna, sem lagt hafa stund
á þær, virðast hafa leitt i ljós
niðurstöður sem ýmist frá list-
rænu eða sagnfræðilegu sjónar-
miði varpa á þær nýju ljósi eða
gefa átyllu til nýrra skoðana-
skipta. Til slikra rita telst tvi-
mælalaust bókin Ast og öngþveiti
i Islendingasögum, sem Almenna
bókafélagið hefur nú gefið út I
þýðingu Bjarna Sigurðssonar.
Höfundur þessarar bókar, er
danskur rithöfundur og fræði-
maður, Thomas Bredsdorff,
fæddur 1937. Hann varð cand.
mag. i dönsku og ensku 1965 og
sama ár ráðinn að Politiken til aö
skrifa um bókmenntir og önnur
menningarmál. Arið eftir hlaut
hann styrk til tveggja ára fram-
haldsnáms, og gerðist að þvi
loknu kennari I norrænum bók-
menntum við Hafnarháskóla.
Hann hefur ritað nokkrar bækur,
sem hafa aflað honum virðingar
og álits. Arið 1969 gaf hann út
Tvær tslendingasögur, og hin
siðari ár hafa Islenzkar fornbók-
menntir orðið honum æ áleitnari
viðfangsefni.
Ast og öngþveiti hefur að
geyma rannsóknir á lífsmynd
íslendingasagna, en er þó um-
fram annað skilgreining á nokkr-
um frægustu fornsögum vorum,
svo sem Egils sögu, Gisla sögu
Súrssonar, Njáls sögu, Grettis
sögu og Laxdæla sögu. Höfundur
kemst i bók sinni að ýmsum ný-
stárlegum niðurstöðum.
Það hefur að sönnu aldrei verið
keppikefli Almenna bókafélgsins
að sjá félagsmönnum sinum og
öðrum viðskiptavinum fyrir
þeirri tegund lesefnis, sem talið
hefur verið til svonefndra
„reyfara” og miðast við dægra-
styttingu eina saman. Þó verður
þvi ekki neitað, að á timum
mikillar óvissu og taugastreitu
hafa afþreyingarbókmenntir
mjög eðlilegu hlutverki að gegna.
En einnig þá skiptir það vissulega
máli, að ekki gæti handahófs um
val slikra bóka fremur en
annarra.
Georges Simenon, höfundur
þeirra tveggja bóka, sem nú
verða samferða á markaöinn, er
upprunninn I Belgiu, en hefur alið
lengstan aldur I Frakklandi.
Hann hefur um áratuga skeið
verið talinn einn hinn snjallasti
höfundur leynilögreglusagna, en
einnig hefur hann skrifað aörar
skáldsögur, þar sem hann lætur
bókmenntalegt gildi sitja I fyrir-
rúmi. Aður hefur AB gefið út eftir
hann tvær sögur, og fjölluðu þær
um afrek og ævintýri Maigrets,
hins fræga ieynilögreglufulltrúa
sem fyrir löngu er orðinn les-
endum Simenons víðs vegar um
heim, jafnraunverulegur og væri
hann málkunningi þeirra úr
næsta- húsi.
Vegamót i myrkri nefnist hin
sagan. Þar beitir Simenon þeirri
frásagnaraðferð aö leiða lesendur
^trax i upphafi á vettvang þeirr-
ar voveiflegu atburðarásar, sem
upp frá þvi heldur athygli manna
örugglega fastri, unz yfir lýkur
og allar gátur hafa verið ráðnar
— þótt það verði kannski ekki
alveg með þeim hætti, sem helzt
mátti gera ráð fyrir.
Hulda Valtýsdóttir þýddi báðar
bækurnar,
Auglýsid
i Tímanum
A