Tíminn - 08.06.1975, Qupperneq 28

28
TÍMINN
Sunnudagur 8. júni 1975
JOHNS-MANVILLE
glerullar-
9 einangrun
er nú sem fyrr vinsælasta og öruggasta glerull-
areinangrun á markaðnum i dag. Auk þess fáið
þér frían álpappir með. Hagkvæmasta
eirtangrunarefnið i f lutningi. Jafnvel flugfragt
borgar sig.
Munið Johns-Manville i alla einangrun.
Sendum hvert á land sem er.
jm
MBBSL
JN loftsson ...
Hringbrout 121 . Simi 10-600
•i HF. Wla
BILAVARA-
^ HLUTIR
NOTAÐIR
VARAHLUTiR
í FLESTAR GERÐIR ELDRI BÍLÁ
Ódýrt:
vélar
gírkassar
drif
hósingar
fjaðrir
BÍLAPARTASALAN
Hölöatúni 10, sími 11397.
Opið frá kl. 9—7 alla virka daga og 9—5
laugardaga.
öxlar
lieulugir i aftanikerrur
bretti
hurðir
húdd
rúður o.fI.
Börn og hiólreiðar
Á fyrstu æviárum barna reyn-
um viB að vernda þau gegn öll-
um hættum. Við hindrum þau I
að komast of nálægt stigum og
tröppum, skærum og beittum
hnifum er haldið frá þeim,
hættuleg meðul eru læst inni i
skáp, og við klæðum þau i regn-
föt i rigningu og kuldaföt, þegar
kalt er o.s.frv. En um leið og
bamið fer að kalla á reiðhjól þá
er eins og umhyggja okkar
hverfi allt i einu. Án þess að
vilja barninu nokkuð illt látum
við undan og barnið fær vilja
slnum framgengt. Jafnvel allt
niður I 5-6 ára aldur eru börnum
gefin reiðhjól. Siðan er barnið
sent út i umferðina, út á götur
og vegi til þess að læra og tekið
er af þeim loforð um ,,að passa
sig á bilunum”. Alltof margir
hinna fullorðnu lita á yngstu
bömin sem minni útgáfur af
sjálfum sér.
Manneskjan vex og þroskast
eins og allar aðrar lifverur.
Hraðast þroskast maðurinn á
fyrstu æviárum sinum. Það sézt
bezt á þvi, hversu hjálparlaust
nýfætt barn er og hvernig það
nokkrum mánuðum seinna get-
ur setið upprétt og l-2ja ára tek-
ið sin fyrstu spor. En lærdómur
veröur að haldast I hendur við
þroskaskeið barnsins. Segja
má, að þroskinn sé innra afl,
sem lætur ekki stjórnast af ytri
áhrifum. Það er þannig ekki
hægt að þvinga þroskanum upp
á nokkurn. Þroskaskeið barna
verða venjulega i' sömu röð og á
sömu aldursstigum, þótt undan-
tekningar séu til.
Uppeldisfræðingar og
sálfræðingar segja það gefa
vafasaman árangur að kenna
baminu eitthvað, sem það er
ekki nógu þroskað til að læra. í
stuttu máli sagt, við skulum
ekki reyna að troða lærdóm i
bamið, sem það er ekki nógu
þroskað til að meðtaka.
E.t.v. munu margir foreldrar
segja að þeir hafi séð mörg 5 og
6 ára börn, sem kunna að hjóla
og vafalaust er það rétt. En þær
niðurstöður, sem þannig fást,
eru því miður rangar og hættu-
legar, jafnt fyrir barnið, sem
aðra vegfarendur. Það hefur
þegar verið minnzt á að barn er
farið að ganga l-2ja ára og er oft
óþreytandi að hlaupa um stofur
og ganga. En þrátt fyrir það
mun vist enginn okkar setja það
I samhengi að barn ,,sé leikið að
nota fæturna” og barn ,,sé leikið
I umferðinni”. Umferðin krefst
meiri kunnáttu en einungis þá,
aö ’kunna að setja annan fótinn
fram fyrir hinn og halda góðu
jafnvægi. Það er ekki reiknað
með að barnið nái þeim þroska,
að vera sjálfstæður vegfarandi
fyrr en það er orðið 10-12 ára.
Sama lögmálið gildir með
reiðhjól. Til þess að geta hjólað
þarf hjólreiðamaður að geta
haldið jafnvægi, stlga petalana,
bremsa o.s.frv. Þetta getur
bam lært alveg niður I 4ra ára
aldur. Sum börn á forskólaaldri
geta jafnvel orðið hreinir snill-
ingar á reiðhjól. En mistökin,
sem flestir fullorðnir gera er, að
þeir likja saman „leiknum hjól-
reiöamanni” og „góðum veg-
faranda”. Það er tvennt ólikt að
vera snillingur á reiðhjól og
vera góður vegfarandi.
Við getum tekið eitt dæmi um
vanhæfni barns til þess að geta
kallast sjálfstæður vegfarandi.
Hversu gamalt er barn, þegar
það veit muninn á hægri og
vinstri? Að vita „hvað er hvað”
er nefnilega þýðingarmikið at-
riði I umferðinni, sá sem ekki
veit það er stöðugt i lifshættu.
Margir sálfræðingar hafa rann-
sakað þetta, m.a. svissneski
sálfræðingurinn Piaget. Rann-
sóknir hans leiddu I ljós, að fyrst
við átta ára aldur varð vart við
þá hæfni, sem til þurfti. Fyrst
um 12 ára aldur gátu 75% barn-
anna leyst allar þrautirnar full-
nægjandi.
En það eru miklu fleiri van-
kantar á haéfni barna sem sjálf-
stæðir vegfarendur en að þekkja
muninn á hægri og vinstri. Þar
hefur áður verið bent á þætti
eins og vanhæfni til að nota sjón
og heym, smæð barna o.fl.
° Með skáldskapinn
í blóðinu
mér án persónulegrar reynslu, og
eru hugarfóstur. Sumum þessum
fóstrum eyði ég, en öðrum reyni
ég að koma til manna.
Ýmis skáld, sem ég er kunnug-
ur, kvarta yfir skorti á efni i sög-
ur eða ljóð. Þetta skil ég ekki.
Veröldin og mannlífið er ótæm-
andi efniviður i listræna sköpun,
eða kannski misheppnaða.
Ég hef á blaði hjá mér nokkra
tugi titla á smásögur. Sumir eru
komnir svo til ára sinna, að ég
man stundum varla hvað fyrir
mér vakti, þegar ég bókaði þá.
Efni annarra stendur mér ljóslif-
andi fyrir hugarsjónum.
Hvort mér tekst að gera eitt-
hvað nýtilegt úr þeim, er önnur
saga.
Hugmyndaflug og
hugarfóstur
— Eiga sögupersónur þlnar
fyrirmyndir i raunveruleikan-
um ?
— Eiginleikar þeirra hljóta að
eiga það. Hitt gerist naumast að
ég taki bókstaflega vissa einstak-
linga og geri að sögupersónu.
Ýmsir halda þó að þessu sé
þannig farið.
t nokkrum tilvikum hefur mér
verið sagt af fólki I átthögum
minum, að vissar persónur i
sögum minum séu ákveðnir ein-
staklingar þar um slóðir. En svo
rek ég mig á það, að hér á
Akureyri þykist fólk þekkja þess-
ar sömu persónur og nefna fólk,
sem ég kannast varla við af af-
spurn.
Þetta þykir mér vænt um, þvi
að segja má, að það sanni aðeins i
samræmi við mannlifið, kannski
hvar sem er i veröldinni.
Ég skrifaði sögu, sem nefnist
Kona af Snæfjallaströnd, og hún
kom út I smásagnasafninu Blóm
afþökkuð, sem Menningarsjóður
gaf út. Nokkru siðar kom að máli
við mig maður úr fjarlægu
byggðarlagi, og hann hafði ég
aldrei áður séð eða talað við.
Hann sagði mér, að þessi saga
væri alveg nákvæm frásögn og
lýsing á ákveðinni manneskju, og
viðburðir sögunnar ýtarleg lýsing
á því, sem gerðist i raunverhleik-
anum.
Ég var ánægður vegna þessa,
og fanst þetta vera viðurkenning
á þvf aö ég væri þó i tengslum við
raunveruleika mannlifsins. Hitt
er svo aftur á móti mitt vanda-
mál, hvort mér hefur tekizt að
túlka þetta á forsvaranlega list-
rænan hátt.
— Er þin bráðfyndna saga Allar
vildu meyjar — byggð á sann-
sögulegum grunni, eða bjdst þú
allt saman til sjálfur?
— Eins og ég sagði áðan, er þetta
önnur sagan, sem ég skrifaði og
hún er algert hugarfóstur. Hug-
myndin er góð og ekki ófrumleg,
hvernig sem mér hefur nú tekizt
að tjá hana.
Ég er viss um, að hún er þannig
tilkomin, að þegar ég var
nemandi I Reykholtsskóla, lét
vinur minn og indælis sálufélagi,
Sigurður frá Haukagildi, orð falla
um mig á þessa leið:
„Hann Einar hefur alveg undra-
verða kvenhylli, eins og hann er
nú andskoti ljótur.”
Ég hefi lfklega, þá strax, farið
að hugleiða hvað orðsporið,
kannski byggt á misskilningi,
hefur mikið að segja í reynd.
Ég taldi þó aldrei ástæðu til að
sannprófa þetta i framkvæmd.
En löngu síðar skrifaði ég söguna,
sem mér finnst núna býsna hnit-
miðuð og þéttvaxin, þegar á það
er litið, að hér lagði alger
viðvaningur hönd að verki.
— En Jósteinn gamli I Skálafirði?
Hann er svo ljóslifandi, að
lesandanum finnst hann hafa
þekkt hann lengi. Er hann aðeins
hugsmið þin?
— Hann á engan ákveðinn
einstakling að fyrirmynd.
Hann er aðeins Islendingur með
heilbrigða, ósvikna þjóðernis-
kennd, gæddur elju og þraut-
seigju, sem þjóðin má þakka líf
sitt á liðnum hörmungaöldum. Og
enn má segja að hún eigi sitt þjóð-
ernislega lif undir þvi komið að
þeir eiginleikar varðveitist.
Brúnó Kress, sem þýddi þessa
sögu á þýzku, segir að sú saga sé
dæmi um samruna og tengsl
nútlmabókmennta við forn-
sögurnar.
— Ég held að sagan Kjörgripur
hljóti að verða ærið minnisstæð
þeim, sem lesa. Var ekki erfitt að
skrifa hana?
—■ Nei, það var fjarskalega
auðvelt. Hún er að nokkru leyti
aðeins bókstaflega sönn
bernskuminning, sögð með
hversdagslegum hætti, án hátið
leika eða upphafningar.
Ég var ekkert sérstaklega
ánægður með þá sögu, en hún féll
I góðan jarðveg hjá mörgum.
Sannleikurinn er sagna beztur,
segir fomt máltæki, fjandi gáfu-
legt, en oft -kaflega óraunhæft,
eins og flest, sem eitthvert vit er
I. Ég gæti liklega skrifað sæmi-
lega ævisögu um mina viðburða-
snauðu ævi, ef ég þrælbrúkaði
sannleikann.
En það má maður ekki og þorir
ekki. Hann kemur sér oft svo illa,
og er bæði sjálfum manni og
öðrum til stórskammar.
Aldrei er maður talinn verul.
mikill lygari, fyrr en maður segir
sannleiicann. Og það má búast við
lögbanni.
— Hverja af smásögum þinum
þykir þér vænst um?
— Það er ekki fallegt að gera upp
á milli krakkanna sinna.
En þær sögur sem ég get nefnt
að mér þyki vænt um, hafa öðrum
þótt góðar. Ég gæti nefnt söguna,
Heiða Lisa og söguna Man ég þig
mey, sem málsmetandi gagn-
rýnandi taldi með beztu islenzk-
um smásögum. Sú saga er ekki
nema að litlu leyti tengd lifs-
reynslu minni, eða annarra sem
ég þekki, heldur aðeins
umhugsun um staðreyndir
mannlifsins almennt.
Mannlegur hæfileiki til að
gleyma i veikleika, er dýrmæt
guðsgjöf, sem enginn skyldi van-
meta. Margur hefur farið illa á
þvi að vera án þess.
Komist ég að þvi, að mér hafi
tekizt að höfða til heitra og
mannlegra tilfinninga, finnst mér
það ávinningur, sem máli skipti. 1
þeirri viðleitni er mestur vandi að
komast hjá þvi að viðhafa það,
sem kallast væmni. Ég er að vona
að mér hafi yfirleitt tekizt það.
En vitanlega eru alltaf til ein-
hvérjir menn, sem eru svo kaldir,
heimskir og sljóir, að þeim finnst
að allar heitar og viðkvæmar
kenndir séu uppgerð og væmni.
— Hvernig stendur á því, að þú
hefur ekki safnað ljóðum þlnuni
saman og sent þau frá þér I bók?
— Það er skelfingar ósköp, sem
gefið hefur verið út af ljóðabókum
hér á tslandi. Það er aðeins litið
brot af þvi, sem getur talizt til
þokkalegra bókmennta. Afgang-
urinn er að miklum hluta hvers-
dagslegur leirburður og eftir-
öpun. Þar er ekki á bætandi. Ég
hef ekki lagt mikla rækt við ljóða-
gerð, aðeins stundað það sem fikt
og kunningjum til gamans.
Ég á he'rna I möppu ljóðatiokk,
sem ber nafnið Nið og nart. Það
er dálitið hlálegur og kvikindis-
legur kveðskapur, sem ég hef
soðið saman um mina beztu vini
og kunningja, sem þola mér allt.
Það verður aldrei, prentað. Ég
hef ekki gaman af að yrkja
skammir um aðra en þá, sem mér
er vel við.
„Það var ægileg lifs-
reynsla”
— En svo við víkjum
aftur að veraldlegu hliðinni: Var
ekki erfitt að yfirgefa heima-
hagana og búskapinn?
— Það var miklu meira en erfitt.
Það var ægileg lifsreynsla.
Að flosna upp, það er uppgjöf,
niðurlæging, ástvinamissir og
eiginlega landráð. Reyndar
flosnaði ég ekki upp i fyllstu
merkingu þessa ágæta orðs. Ég
byrjaði búskap sem alger öreigi,
en farnaöist svo vel, að ég var
orðinn bjargálnamaður.
Hins vegar fór rriér að
skiljanst, að búskapurinn, einn út
af fyrir sig, er ekki hugsjón, sem
vert er að fórna endilega öllu sínu
lifi og framtið niðjanna.
Einyrkjabúskapur heimtar
mann óskiptan, og helzt i fullu
fjöri. En ég var raunar hvorugt.
Ég horfði til framtiðarinnar,
þegar ég þyrfti að fara að mennta
krakkana mlna, — ekki yrði það
hægðarleikur. Aldrei myndi ég
verða efnaður stórbóndi, aðeins
berjast i bökkum. Það sannaðist,
að ég breytti rétt og hagkvæmt.
Næstu árin eftir að ég hætti
búskap, voru harðindatimabil,
með snjóþyngslum, hafis og túna-
kali. Ég hefði ekki gert neinum
gott með þvi að hokra, nema
kannski skemmt skrattanumi
Það var þá eins gott að gera það
með öðru móti.
— Hefur þú kunnað vel við þig
á Akureyri?
— Prýðísvel. Hér hef ég fest
yndi, miklu betur en ég þorði að
vona. Hérer rikjandi mikil fegurð
frá guðs hendi.
Hér er góð stærð af samfélagi,
mætti þó vera aðeins minni. Mik-
ilihluti fólksins hér er sveitafólk,
sem er eitt bezta fólk veraldar. Sá
orðrómur liggur á, að hér sé
þurradramb og fúllyndi rikjandi.
Þetta er aðeins ein þessi þjóðlygi,
sem þjóðin má ekki án vera. Lyg-
in er meira en vinsæl, hún er
ómissandi. Þess vegna eru stór og
voldug blöð helguð henni að stór-
um hluta. Svo mötum við okkur
sálf á henni eftir þörfum og verð-
um sátt við fleira en maklegt
væri.
Ein sönnun á manngæðum hér i
bæ er sú, að mér hefur orðið hlýtt
til allra minna nágranna.
Hér á Akureyri fann ég til óynd-
is einn dag, skömmu eftir að ég
flutti hingað, og var þá konulaus
og barnlaus. Sá dagur ætlaði
alveg að drepa mig.
Annars hefur lánið leikið við
mig hérna, nema hvað mænu-
veikin herjaði á okkur hjónin, og
þó einkum konuna mina. En þetta
varaði aðeins part úr vetri, og það
rættist vel úr því, eins og öllu öðru
mótlæti I lífi minu.
Ég hef notið góðra kynna og
vináttu við bæjarskáldin, einkum
Rósberg, Kristján frá Djúpalæk,
Heiðrek og Guðmund Frimann.
Við höfum átt margar góðar
stundir saman.
Leitin að frumleika hef-
ur leitt marga út i ó-
göngur
— Er þetta ekki lífrænt starf,
að vera umsjónarmaður barna-
skóla?
— Ekki vantar nú lifrænuna,
maður. Börn eiga vitanlega til
með að vera óskaplega gremju-
leg, þó að þau komist ekki i hálf-
kvisti við fullorðna. Maður verð-
ur, við þessar aðstæður, að læra
að umgangast þau eins og
náttúruöfl, sem maður ræður
ekkert við, og ekki þýðir að reið-
ast. Þau sýna mér aldrei
persónulega áreitni, og mér er vel
við þau. Sambúðin við starfsliðið
er árekstralaus og vinsamieg.
Þetta er engin valdastaða. Hér
eru allir yfirboðarar manns. A
timabili hafði ég yfir mér á annað
þúsund yfirboðara.
— Hafa börnin lagt þér til
yrkisefni, þó að bækur þínar séu
ætlaðar fullorðnum?
— Ég á ekki mikil persónuleg
samskipti við börnin, og forðast
það fremur en hitt. Ég heyrði út-
undan mér að einhver krakki
hefði barið kennarann. Ég spurði
• ekki um tildrög, og það getur ver-
ið að kennarinn hafi átt þetta
margsinnis skilið.