Tíminn - 15.06.1975, Blaðsíða 35

Sunnudagur 15. júni 1975
TÍMINN
35
myndi mörgum létta. Iðja þin,
skrifin um Mariönnuslysið eru að
ég held af einhverjum annarleg-
um toga spunnin. Ég þori ekki að
hugsa þá hugsun til enda.Þeir
sem voru skilningsrikir, vel-
viljaðir og nærgætnir vildu kippa
fréttinni til baka á sinum
tima segirðu. Hvað gerir þú As-
mundur, þú reynir til hins
ýtrasta, að blása lifi i gamla
harmsögu að ástæðulausu og
stappar nærri, að þú sláir upp
fullyrðingum. Þú kastar nýjum
sprekum á þá glóð, sem var að
kulna og hula gleymskunnar hefði
átt að geyma að eilifu.
Ég leyfi mér Asmundur að minna
þig á málflutning þeirra, sem á
sinum tima vildu milda frásögn-
ina um þjóðsagnakenndan fund
Mariönnu og hinsvegar á nei-
kvæðan málflutning þinn.
Með eftirfarandi:
Misjafnt höfumst við að, sagði
álfkonan við húsfreyju. Þú berð
mitt, en ég dilla þinu. Og einu
sinni var sagt: Þvi slærð þú
prestur.
Þú segir: Var það hald manna,
að fréttin hafi vissulega verið
sönn. Svo mörg eru þau orð og
sælir eru þeir sem heyra. Þvilik
forsmán, að nánustu skyldu hafa
sig þannig að, að rannsaka málið
frekar. Ekki hafði það þurft að
meiða skáldæð neins, þó það væri
reynt. Heils hugar skal það játað,
að ég seildist það langt um hurð
til lokunnar, að lengra náði ég
ekki til að reyna að afsanna þessa
sögu á sinum tima. Vinur minn,
Sigurður Sigurðsson, þáverandi
sýslumaður okkar Skagfirðinga
hafði margsinnis samband við
embættið á Akureyri, en þaðan
átti sagan um fund Mariönnu að
hafa borizt út. Einnig fór hann
sjálfur um þessar mundir til
Akureyrar. Sigurður sagði mér
að um hreinan misskilning hefði
verið að ræða. Skipsflakið, sem
fannst, og umrædd saga spannst
út af, hélt hann að verið hefði
enskt og heitið Mary Ann.
Um vorið, þegar þessi saga
komst i gang, var ég I vegavinnu
ásamt mörgum sveitungum min-
um. Við vorum að endurnýja ræsi
i Langhúsabrautinni rétt fyrir
sunnan brunnhúsið i Haganesi.
Einn okkar þúrfti að skjótast
heim i Haganes i simann. Þegar
hann kemur til baka, segir hann
að ölafur i Haganesi hafi sagt
sér, að hann hafi heyrt frá Siglu-
firði, að Marianna hafi fundizt
norður i Ishafi. Hann ætlar að
fara að lýsa þvi eitthvað nánar.
Ég kallaði hann strax á eintal og
spyr hann hvort hann viti eigin-
lega, hvað hann sé að ræða um.
Dettur þér ekki i hug, hvernig
þeim verður við Vestarahóls-
bræðrum, sem áttu tvo af bræðr-
um slnum á Mariönnu? Þeir voru
þama báðir'Jón og Sveinn Sig-
mundssynir. Hvernig heldur þú
að Vestarahólshjónunum og
systrunum heima bregði við þessi
tiðindi, þegar þeir bræður koma
heim Ikvöld? Nokkrum árum áð-
ur höfðu þau á Vestarahóli misst
Stefán son sinn einnig i sjóinn.
Hann tók út af Flink. Þegar ég
kom heim um kvöldið, sagði ég
foreldrum minum frá þessum
tiðindum. Ég vildi sem sé ekki
láta þau heyra þetta á skotspón-
um. Asmundur, þú segirað móðir
min hafi ekki haggast við tiðinda-
sögnina. Ég einn veit, hvernig
foreldrar minir tóku henni og
verður ekki frekar um það rætt
hér. Ugglaust hafði faðir minn
sinar tilfinningar, engu siður en
móðir min. Eirikur var ætið
augasteinn föður mins, enda
styrkasta stoðin hans, meðan við
naut. Hann setti metnað sinn i að
vinna að heill foreldra sinna og
heimilis og hann lét hvern eyri,
sem hann gat við sig losað ganga i
heimilið og dró ekki af sér.
Hermann Jónsson á Yztamói
segir um föður minn i Skagfirzk-
um æviskrám, 1. bindi: Guð-
mundur Ásmundsson var afburða
þrekmaður bæði til sálar og lik-
ama. Hann hafði fast mótaða
skapgerð, sem fæstum tókst að
færa úr skorðum.
Bók þin bls. 319. Siðustu
hryllingssögunni um afdrif skip-
verja á Mariönnu lýkur þú með
þessum orðum: Siðasti hjallinn
hefur að sjálfsögðu verið erfiður,
svo að um hann hefur mátt segja
eins og Sigurður Sigurðsson frá
Arnarholti segir um siðustu raun-
ir Hannesar Hafstein:
Skaflinn var háll og harður
i heljarbrekkunni efst,
þar sem eggjarnar enda,
upploftið frjálsa hefst.
Bók þin bls. 314 og 315. Þú held-
ur þig við sama heygarðshornið.
Þú ert haldinn furðulegri áráttu i
þvi að upplýsa eða blása nýju lifi i
gamlar sögur um is og hungur-
dauða Fljótverja og annarra
Norðlendinga. Afram skal haldið.
Skjöldur tekinn á dagskrá.
Norskur selfangari finnur hann
norður i tshafi. Þarna getur verið
um þjóðsagnakenndan uppvakn-
ing að ræða, samsláttur i linum,
vegna gamallar sögu um, að
norskur selfangari hafi endur fyr-
ir löngu fundið flak af Skildi frá
Akureyri norður i íshafi með
áhöfnina hungurmorða og hel-
forsna innanborðs. Skjöldur fórst
árið 1903.
Eftir allmiklar vangaveltur um
afdrif Skjaldar og Mariönnu kem-
ur enn einu sinni eftirfarandi
klausa: Sömu merki voru talin
hafa verið á Mariönnu sem séð
voru á Skildi, að skipsmenn hafi
verið búnir að heyja langt og
erfitt strið við hungur og kulda
áður en yfir lauk. Skyldi það hafa
verið sami selfangari, sem fann
bæði skipin? Ég gæti látið mér
detta I hug, að þú hefðir haft tal af
einhverjum þeirra.
Bók þin bls. 313. Þegar þeir
Hafliði gengu úr hlaði i Móskóg-
um, gengu þeir fram á grátandi
konu. Þar var Margrét að harma
yngsta son sinn og einustu fyrir-
vinnu þeirra hjóna, sem komin
voru á háan aldur. Jón Stefánsson
var fæddur 9. sept. 1898. Stefán
skáld, bróðir hans, er fæddur 5.
des. 1905, einum degi fyrr en Arni
sál. frændi minn. Stefán er enn á
lifi. Jón var þvi ekki yngsti sonur
Margrétar, eins og þú heldur
fram Ásmundur.
Bók þin bls. 314. Sjö eða átta ár-
um seinna en slysið varð, stóð
Lovisa á Laugalandi við útvarpið
sitt, o.s.frv. Fyrsta sendingin hjá
Islenzka útvarpinu var 21. des.
1930. Fyrsta útvarpið, sem kom I
Laugaland keyti Tómas heitinn
kaupfélagsstjóri i Hofsósi fyrir
mig I Reykjavik veturinn 1935-36
og setti ég það upp nokkru fyrir
jólin, hálfu fjórtánda ári eftir
slysið. Móðir min hefur þvi ekki
getað hlustað á útvarp sitt, As-
mundur, 7 eða 8 árum eftir slysið
þar eð ekkert útvarp kom i
Laugaland fyrr en hálfu fjórtánda
ári eftir umrætt slys.
Bók þinbls. 318. Grunaði Eirik,
að þessi för frá föðurhúsum hans
til sjós, yrði bæði hin fyrsta og
siðasta. Þvilikur skáldskapur.
Eirikur bróðir minn fór fyrst til
sjós 15 eða 16 ára gamall á há-
karlaveiðar á Eirik nafna sinn frá
Akureyri, skipstjóri Kristinn As-
grimsson frá Hamri. 1919 var
hann á sfldveiðum á Bárunni hjá
Stefáni Jónassyni skipstjóra, sem
einnig var eigandi skipsins, sá
sami sem gaf elliheimilið
Skjaldarvik við Eyjafjörð. Með
Eiriki á Bárunni voru þeir félagar
og nafnar Jón Stefánsson i Mó-
skógum og Jón Guðmundsson frv.
hreppstjóri á Molastöðum, sem
enn er á lifi.
Vorið 1920 er hann á hákarla-
veiðum á Voninni, skipstjóri Sig-
mundur Einarsson. Voru þeir
fimm saman að heiman á Von-
inni þetta vor. Eirikur var á sild-
veiðum um sumarið, en ég man
ekki lengur fyrir vist á hvaða
skipi, liklega Voninni. 18 ára var
hann einnig til sjós, bæði vor og
sumar. 19 ára var hann á færa-
fiski á Mariönnu og fórst með
henni.
Bibliumálin vil ég sem mest
leiða hjá mér. Er ég ekki dómbær
á, hverjir eru sanntrúarmenn og
þvi siður á það, hvort ekki hafi
verið nema einn trúaður maður i
byggðinni vorið 1922. Dæmið ekki.
Hitt veit ég, eins og þú segir fyrr i
bók þinni: Lovisa á Laugalandi
átti bibliu. Faðir minn átti einnig
bibliu i skinnbandi, liklega i fyrst-
unni gjöf frá Guðrúnu móður
hans. Rúmin okkar bræöranna
stóðu saman i baðstofunni þennan
umrædda vetur og aldrei varð ég
var við afbæjarbibliu heima.
Engin trúarvakning var koin i
Fljótin 1922. Kæri frændi minn,
Guðmundur Jónsson frá Bakka
dó ekki fyrr en um sumarið 1927
og þá óskirður niðurdýfingar-
skirn.
Stundum dreymir mig, eins og
þig, merka drauma og sé sýnir.
Svipi framliðinna hef ég séð af og
til liklega siðan ég man fyrst eftir
mér. Samt veit ég ekki enn i dag,
hvað er að vera myrkhræddur.
Stuttu eftir að Marianna fórst
kom Eirikur heitinn bróðir minn
til min inn I gömlu baðstofuna á
Laugalandi og settist á rúmstokk-
inn fýrir framan mig og sagðist
vera kominn til að segja mér,
hvemig það hefði gengið til hjá
þeim I garðinum áður en þeir fór-
ust. Hann sagði við mig eftirfar-
andi: Bróðir minn, ég stóð til
dekks þar til yfir lauk. Við feng-
um á okkur þrjá brotsjói. Sá
fyrsti braut allmikið ofan af henni
og við misstum tvo mennina út.
Eirikur sagði mér hverjir það
voru. Frá þvi segi ég engum.
Marianna rétti sig og kom upp úr
sjó að mestu. Rétt I þvi fengum
við á okkur miðsjóinn og hún
maraði i kafinu um stund, en rétti
sig ekki fullkomlega. Um
stundarsakir héldum við, að hún
mundi hafa það af að lyfta sér i
sjó og ná sér upp, en þá fengum
við á okkur þriðja brotið, sem var
sinu mest. Þá var það búið, hún
gekk undir og sökk. Ég vaknaði,
Eirikur stóð upp af rúmstókknum
oggekkrólega fram gólfið. Þegar
hann kom fram að baðstofudyr-
um snéri hann sér við og brosti til
min þessu hreinbjarta, milda
brosi, sem ætið hefur fylgt mér
siðan. Snéri sér rólega við aftur
og leið með hægð I gegnum hurö-
ina. Eftir drauminn og sýnina hef
ég aldrei efast um, hver urðu af-
drif þeirra á Mariönnu. Oft
dreymir mig fyrir daglátum og
flestir minir draumar hafa gengið
eftir, og þessi einnig.
Oft dreymdi mig Eirik og
nokkrum sinnum sá ég hann eftir
þetta. Hann hefur alla tið verið
vemdari minn.
Jón Stefánsson, tilvonandi mágur
minn, vitjaði min þrisvar sinnum
þetta vor, en aldrei siðan. 1 eitt
skipti sagði hann mér stórmerk
tiðindi, sem eftir gengu.
Mér er fullljóst, að þessi rök eru
ekki nema fyrir mig og mina nán-
ustu, sem trúa mér, en ekki fyrir
fjöldann. En fyrir mörgum árum
slöan bárust mér fullkomnari rök
og sterkari sannanir upp i
hendurnar frá vini minum og
kærum nágranna, Jóni Guð-
mundssyni frv. hreppstjóra frá
Molastöðum I Fljótum, og kem ég
að þvi siðar.
Þér hefur ekki þótt taka þvi,
Asmundur, að sýna mér eða öðr-
um nánustu núlifandi ættmennum
þeirra, sem fórustmeð Mariönnu,
þennan siðasta kafla bókar þinn-
ar um Mariönnuslysið, áður en þú
lézt hann fara frá þér I prentun.
Blóöið ólgaði við upprifjun á
gamalli frásögu, sem ég hélt að
væri út úr heiminum fyrir mörg-
um árum siðan, og hélt fyrir mér
vöku. Þessar upprifjanir þinar
um hungur og dauða vekja upp
sárar minningar. Mér datt móðir
min i hug, sem ég varð að horfa
upp á svo mánuðum skipti,
meöan hungrið var að vinna
hana. Hennar metnaður var að
seðja svanga og svala þyrstum,
en hlutskipti hennar varð að
deyja úr hungri. Móðir min dó úr
krabbameini i hálsi.
Aðgát skal höfðinærveru sálar.
Framhald á bls. 39.
m □ ra ii
□ e ]□ □: ] ]□
VIÐ
BYGGJUM
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 r i i ili

í—
Við byggjum, — byggjum við . . . og nú höfum við
opnað nýbyggingu Samvinnubankans í Bankastræti.
Við bætt skilyrði verður okkur nú unnt að veita viðskiptavinum
okkar meiri og betri þjónustu. Öll afgreiðsla bankans fer
fram á fyrstu hæð. Geymsluhólf, sem bankinn hefur ekki
haft aðstöðu til að hafa áður, verða nú til reiðu.
Okkur er það mikil ánægja að geta tekið þetur á móti
viðskiptavinum okkar, verið velkomin í Bankastræti 7.
Saiminnubankinn
HBS