Tíminn - 20.07.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 13. júli 1975.

Viðræður um útfærsiuna
jafn sjáifsagðar nú og 1972
Sögulegur
atburður
Útgáfa reglugerbar um út-
færslu fiskveiðilögsögunnar i 200
milur er vissulega merkur sögu-
legur atburður, þótt hún hafi i
fyrstu ekki eins mikla efnahags-
lega þýðingu fyrir okkur og fyrri
úrfærslurnar. Þýðing hennar er
mikilvæg samt. t ræðu, sem
undirritaður flutti á fundi mið-
stjórnar Framsóknarflokksins 18.
april siðastl. var gerð grein fyrir
þýðingu hennar á þennan hátt:
„Með þessari útfærslu (þ.e. i
200 rnilur) tryggjum við, að við
getum betur tryggt hóflega friðun
ufsans og karfans, og jafnframt
tryggt okkur nýtingu fisktegunda,
sem enn hafa verið litið veiddar,
eins og blálöngu, langhala og
gulllax. Þá getur það i framtið-
inni veitt okkur betri aðstöðu i
sambandi við loðnuveiðar og sild-
veiðar, siðast en ekki sizt, kemur
það svo i veg fyrir, að útlendingar
beini skipum sinum á þessar slóð-
ir, þegar önnur fiskimið lokast
þeim. Einmitt þess vegna þurfum
við að verða á undan öðrum i
þessum efnum.”
Þá bendi ég einnig á, að útfærsl-
an geti orðið til að hraða þróun-
inni og önnur riki drægju það
minna á langinn að færa fisk-
veiðilögsögu sina út i 200 milur.
Nokkuð getur þetta þó farið eftir
þvi, hvemig við högum fram-
kvæmd útfærslunnar, eins og sið-
ar verður vikið að i þessu spjalli.
Fyrsta út-
færsían
Fiskveiðilögsagan var fyrst
færð út 1952. Áður hafði hún verið
þrjár milur og fylgt strandlengj-
unni. Árið 1952 var grunnlinan
dregin fyrir alla firði og flóa og
fiskveiðilögsagan siðan ákveðin
fjórar milur frá grunnlinu. Það
var stórt stökk að friða þannig
alla firði og flóa fyrir veiðum út-
lendinga. Það var rikisstjórn
Framsóknarflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins, undir forustu
Steingrims Steinþórssonar, sem
steig þetta mikilvæga skref i
landhelgisbaráttunni, en áður
hafði tvennt gerzt, sem gerði
þessa útfærslu mögulega. Her-
mann Jónasson og Skúli Guð-
mundsson höfðu af hálfu Fram-
sóknarflokksins flutt tillögu á
þinginu 1947 um uppsögn brezka
samningsins, sem stóð i vegi fyrir
þvi, að hægt væri að færa út fisk-
veiðilögsöguna, og var samningn-
um sagt upp nokkru siðar i fram-
haldi af þessum tillöguflutningi.
Þá voru sett á þinginu 1948 land-
grunnslögin svonefndu, en allar
útfærslurnar á fiskveiðilögsög-
unni hafa byggzt á þeim. Hans G.
Andersen átti frumkvæðið að
þessari lagasetningu.
Eins og margir muna enn,
reyndu Bretar að hnekkja þessari
útfærslu með löndunarbanni,
enda þótt hún væri byggð á úr-
skurði, sem Alþjóðadómstóllinn
hafði fellt i landhelgisdeilu þeirra
og Norðmanna. íslendingar
stóðust þessa viðskiptaþvingun
og hjálpaði til, að þá hófst fisk-
sala til Sovétrikjanna i veruleg-
um mæli.
Þorskastríðið
fyrra
önnur útfærsla fiskveiðilögsög-
unnar var framkvæmd 1958 af
vinstri stjórninni, sem var undir
forustu Hermanns Jónassonar.
Þá var fiskveiðilögsagan færð út i
12 milur. Hér var um mikinn á-
fanga að ræða, þar sem allar
helztu hrygningarstöðvarnar við
landið eru innan 12 mflna mark-
anna.
Bretar reyndu að ógilda þessa
útfærslu með þvi, að láta togara
sina veiða undir herskipavernd
innan tólf milna markanna. Þó
hættu þeir þessu ofbeldi eftir
nokkra hrið, en voru með hótanir
um, að þeir kynnu að gripa til
Landhclgisnefnd á fundi
þess aftur. Vegna óttans við þess-
ar hótanir, gerði viðreisnar-
stjórnin við þá landhelgis-
samninginn frá 1961. Brezkir ráð-
herrar sögðu þá sigri hrósandi, að
hann myndi binda hendur Is-
lendinga a.m.k. 25 næstu árin.
Fullyrðing þessa byggðu þeir á
þvi, að samkvæmt samningnum
gætu Islendingar ekki fært út lög-
söguna nema með samþykki Al-
þjóðadómstólsins, en Bretar
treystu á ihaldssemi hans.
Stærsti áfanginn
Bretum varð þó ekki kápan úr
þvi klæðinu. Fyrir kosningarnar
1971 urðu stjórnarandstöðu-
flokkamir sammála um að gera
það að aðalmáli kosninganna, að
landhelgin yrði færð út i 50 milur
ekki siðar en 1. september 1972.
Það var frumkvæði og milligöngu
Framsóknarflokksins að þakka,
að þetta samkomulag náðist milli
stjórnarandstöðuflokkanna. Svo
fór, að þeir fengu meirihluta i
kosningunum. Sennilega hefði
vinstri stjórnin ekki verið
mynduð, ef þetta fyrirheit hefði
ekki tengt umrædda flokka
saman. Svo grunnt var þá á þvi
góða milli Alþýðubandalagsins og
Samtaka frjálslyndra og vinstri
manna. Á þinginu 1972 náðist svo
samkomulag milli allra stjórn-
málaflokkanna um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar i 50 milur ekki
siðar en 1. september 1972. Það
má telja með merkari atburðum
þingsögunnar, þegar tillagan um
þetta var afgreidd einróma frá
Alþingi.óhætt er að segja, að
Framsóknarflokkurinn átti
drýgstan þátt i þessu samkomu-
lagi.
Bretar reyndu enn á ný að
hnekkja þessari útfærslu með
vopnavaldi og náðu allmiklum
afla á meðan. Þeim fannst þetta
þó hvorki heppilegt eða frækilegt
fyrirkomulag, og sömdu þvi við
íslendinga haustið 1973 um mjög
verulegan samdrátt veiðanna.
Landhelgissamningurinn frá 1973
var mikill sigur fyrir Islendinga,
en Ólafur Jóhannesson átti
drýgstan þátt i honum.
Með útfærslunni I 50 milur var
stigið stærsta sporið i landhelgis-
baráttunni. Þetta sést bezt á þvi,
að samkvæmt upplýsingum Haf-
rannsóknarstofnunarinnar eru
um 97% alls þorskafla, sem er
veiddurá Islandsmiðum, veiddur
innan 50 milna markanna, 98-99%
alls ýsuaflans, 82-86% ufsaaflans
og 50-55% karfaaflans.
Sjálfsagðar
viðræður
1 sambandi við útfærslu land-
helginnar i 200 milur hafa komið
fram i landhelgisnefnd mismun-
andi skoðanir á þvi, hvort ræða
ætti við aðrar þjóðir, sem kynnu
að óska að fá einhvern umþóttun-
artlma innan hinnar stækkuðu
lögsögu. Af hálfu fulltrúa Fram-
sóknarflokksins á hafréttarráð-
stefnunni hefur jafnan verið
haldið fram þeirri skoðun, að
eðlilegt væri að veita þeim þjóð-
um, sem hefðu fiskað á miðum,
sem hin nýja útfærsla nær til,
nokkurn umþóttunartima. Þessu
sjónarmiði hefur þingflokkur
Framsóknarflokksins lýst sig
fylgjandi og það komið fram i
landhelgisnefnd. Þetta er i sam-
ræmi við venjur i' skiptum þjóða,
sem reynt hafa að leysa slik mál
vinsamlega. Vinstri stjórnin
fylgdi þessari venju, þegar hún
samdi við Breta, Norðmenn,
Belgiumenn og Færeyinga I sam-
bandi við 50 milna útfærsluna.
1 samræmi við þetta hafa ráð-
herrar Framsóknarflokksins og
fulltrúar hans i landhelgisnefnd
lýst sig fylgjandi þvi, að rætt yrði
um útfærsluna við þær þjóðir,
sem áður hafa fiskað á umræddu
hafsvæði, og kynnu að óska eftir
viðræðum i þvi sambandi. Full-
trúi Alþýðubandalagsins i land-
helgisnefndinni, Lúðvik Jóseps-
son,hefur hins vegar lýst sig mót-
fallinn slikum viðræðum, þvi að
hann hefur viljað láta lýsa yfir
þvi fyrirfram, að enginn um-
þóttunarfresturyrði veittur innan
200 milna markanna. Slik yfir-
lýsing myndi útiloka allar
viðræður um þessi mál. Með
þessu hefur Alþýðubandalagið
tekið allt aðra afstöðu nú en I
sambandi við útfærsluna i 50 mil-
ur, þegar það stóð að undan-
þágusamningum við fjögur áður-
nefnd riki, og féllst á sllkar við-
ræður við fimmta rikið (Vestur-
Þýzkaland)
Örlagaríkt
fordæmi
Islendingar verða að gætaþess,
að það getur haft veruleg áhrif á
lokaúrslitin á hafréttarráðstefn-
unni, hvernig þeir halda á málum
að þessu leyti. Þótt þróunin þar
hafi verið okkur hagstæð, er loka-
þátturinn eftir. Þá verður barizt
til þrautar um það deilumál,
hvort strandrikið eigi að hafa ó-
skoraðan rétt til að ákveða
hámarksafla innan fiskveiðilög-
sögunnar og getu sina til að hag-
nýta hann eða hvort þetta eigi að
metast endanlega af alþjóðlegum
aðilaIsland verður sennilega eina
rikið, sem færir út fiskveiðilög-
söguna fyrir næsta fund haf-
réttarráðstefnunnar. Það getur
haft mikil áhrif á úrslit þessa
deilumáls, hvort talið verður, að
Island hafi notað þennan rétt með
sanngimi. A þvi getur oltið, hvort
Island þykir hafa gefið gott for-
dæmi eða ekki. Þetta kallar á
vissa varfærni af hálfu Islend-
inga, jafnhliða þvi', sem þeim ber
að sýna fulla festu.
Það er áreiðanlega sameigin-
legt takmark íslendinga, að þeir
einir nýti allan fiskafla innan tvö-
hundruð milna markanna. Um
lokamarkið er þvi ekki deilt,
heldur leiðir til að ná þvi. Næsti á-
fanginn þarf að vera sá að
tryggja íslendingum sem fyrst
allar veiðarnar innan 50 milna
markanna. Vinstri stjórnin
reyndi bæði baráttuleiðina og
samningaleiðina i þessum efnum
ogmá draga nokkrar ályktanir af
þeirri reynslu. Um það er á-
reiðanlega full samstaða, að þótt
rætt verði við aðrar þjóðir um
þessi mál, verða engir samningar
gerðir, nema þeir feli i sér stór-
felldan samdrátt á veiðum út-
lendinga. Það verða viðsemj-
endur okkar að gera sér ljóst. Satt
að segja eru horfurnar ekkert of
góðar i þeim efnum. En náist ekki
samkomulag, verður aðstaða Is-
lands sterkari eftir en áður sök-
um þess að samningaleiðin var
reynd.
AAikill fjár-
hagsvandi
Fjárveitinganefnd hefur und-
anfarið unnið að tillögum um
frestun og lækkun rikisútgjalda á
þessu ári, eins og gert var ráð
fyrir I efnahagslögunum, sem
samþykkt voru á siðasta þingi.
Niðurstaðan er orðin sú, að ekki
verði komizt lengra í frestun og
lækkun þeirra útgjalda, sem
ákveðin eru á fjárlögum en sem
nemi um tveimur milljörðum
króna. Þetta er næstum helmingi
lægri upphæðen gertvarráð fyrir
I efnahagslögunum. Samkvæmt
siðustu útreikningum felur þetta i
sér, að eftir stendur óleystur f jár-
hagsvandi rikissjóðs, sem nemur
um 1850 milljónum króna á þessu
ári. Eigi viðunanlegur jöfnuður
að nást i fjármálum rikisins á ár-
inu, er nauðsynlegt að afla þeirr-
ar fjárhæðar með nýrri skatt-
heimtu.
Rikisstjómin hefur að undan-
fömu látið gera athugun á þvi,
hvaða leiðir væru vænlegastar til
nýrrar tekjuöflunar til að mæta
umræddum halla. Ýmsir myndu
hafa talið nokkra hækkun tekju-
skattsins ekki óeðlilega, en slikt
myndirekastá samkomulag það i
skattamálum, sem gert var við
verkalýðshreyfinguna, og lokar
það þessari leið að sinni. Sölu-
skattur er orðinn svo hár á nauð-
synjum, að ekki er ráðlegt að
hækka hann meira en orðið er.
Hækkun ýmissa minni tekju-
stofna, eins og eignarskatts, gæti
komíð til greina, en myndu ekki
nægja til að afla þeirrar upp-
hæðar, sem hér um ræðir. Þá er
ekki annað eftir en að athuga
hækkun tolla eða álagningu sér-
staks vörugjalds, sem yrði lagt á
aðrar innflutningsvörur en helztu
lifsnauðsynjar og helztu rekstrar-
vörur framleiðslunnar.
Nýja vörugjaldið
Það hefur orðið niður-
staða áðurgreindra athugana, að
rikisstjórnin hefur i samráði við
stuðningsflokka sina gefið út
bráðabirgðalög, þar sem lagt er
12% vörugjald á áðurnefndar inn-
flutningsvörur og nokkrar is-
lenzkariðnaðarvörur. Þetta gjald
hefur þann kost umfram aðrar
fjáröflunarleiðir, að það er liklegt
til að draga eitthvað úr inn-
flutningi, en greiðslustaðan við
útlönd er mjög óhagstæð. Slikur
samdráttur innflutningsins gæti
að visu orðið til þess, að tekjuöfl-
un af gjaldinu yrði eitthvað minni
en áætlað væri, en þá kæmi á móti
minnkun gjaldeyriseyðslunnar,
en það er ekki siður mikilvægt
mál.
Það þarf ekki að fara mörgum
orðum um nauðsyn þess, að rikis-
reksturinn sé hallalaus. Það
gildir um rikisbúskapinn eins og
um annan búskap, að það hefnir
sin oftast margfaltsiðar, að eyða
um efni fram. Þess vegna er
hyggilegt að mæta erfiðleikunum
strax en fresta þvi ekki að fást við
þá.
Að sjálfsögðu má vænta gagn-
rýni stjórnarandstæðinga, bæði
vegna niðurskurðarins og nýrrar
tekjuöflunar. En menn skyldu þá
athuga, hvert sú stefna myndi
leiða, sem nú er boðuð af
stjórnarandstöðunni, þar sem
jöfnum höndum er krafizt mikilla
útgjaldahækkana og barizt gegn
aukinni tekjuöflun. Slikt gæti ekki
leitt til annars en rikisgjaldþrots
og allra þeirra hörmunga, sem
það hefði I för með sér. Slik hrun-
stefna stjórnarandstöðunnar
finnur áreiðanlega ekki hljóm-
grunn hjá þeim, sem eitthvað
Ihuga málin.
Tillögur fjár-
veitinganefndar
Nýlega hefur verið skýrt frá til-
lögum þeim, sem meirihluti fjár-
veitinganefndar hefur sent rikis-
stjóminni um frestun og lækkun
útgjalda á fjárlögum ársins 1975.
Rlkisstjómin hefur nú tillögur
þessar til athugunar og koma þær
ekki til framkvæmda, fyrr en hún
hefur fjallað um þær og samþykkt
þær. Ekki er ólíklegt, að nokkur
breyting verði á þeim við þetta
endurmat rikisstjórnarinnar,
enda munu þá fyrir hendi gleggri
upplýsingar um ýmis atriði. T.d.
getur orðið erfitt að framkvæma
ýmsar lækkanir á framlögum til
hafnargerða, þvi að lækkunin get-
ur haft I för með sér, að fram-
kvæmdir frestist alveg, til mikils
hnekkis fyrir viðkomandi
byggðarlag. 1 þvi sambandi er
lika oft um litlar upphæðir að
ræða, sem engin teljandi áhrif
hafa á afkomu rikisbúsins.
1 efnahagslögunum, sem sam-
þykkt voru á siðasta þingi var
rikisstjórninni heimilað að lækka
útgjöld fjárlaga um 3,5 milljarða
króna að fengnu samþykki fjár-
veitinganefndar. Reyndin varð
sú, að meirihluti fjárveitinga-
nefndar treysti sér aðeins til að
gera tillögur um tveggja
milljarða króna lækkun. Þó eru
stórir liðir i lækkunartillögum
nefndarinnar þannig tilkomnir,
að þeir hefðu frestazt hvort eð
var, þar sem t.d. hefði ekki verið
hægt að hefja framkvæmdir sök-
um seinkunar á undirbúningi.
Það er algengt að greiðsla á
framlögum, sem ákveðin voru á
fjárlögum, hafi frestazt af þess-
um ástæðum. Tillögur fjárveit-
inganefndar eru glögg visbending
um, að erfitt er að lækka út-
gjöldin, eftir að þau hafa einu
sinni verið ákveðin i fjárlögum.
Þetta sýnir nauðsyn þess, að
vanda sem bezt fjárlagagerðina.
Þ.Þ.