Fréttablaðið - 28.05.2005, Qupperneq 51

LAUGARDAGUR 28. maí 2005 35
1,26 til starfsmanna og 2,15 til
almennings. Hluthöfum í Búnað-
arbankanum fækkaði þó í þrjá-
tíu þúsund ári síðar.
Gengi bréfa í Landsbankan-
um hækkaði verulega á skömm-
um tíma og var orðið 4,14 í nóv-
ember 1999.
Hefði verið hægt að selja bank-
ana til almennings 1999
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks sem mynduð
var eftir kosningarnar 1999 setti
það í stefnuyfirlýsingu sína að
hlutabréf í ríkisbönkunum yrðu
seld. Þá um haustið voru sam-
þykkt lög sem heimiluðu sölu
ríkissjóðs á 15 prósentum af hlut
ríkisins í Landsbankanum og
Búnaðarbankanum. Frumvarpið
var lagt fram af þáverandi við-
skiptaráðherra, Finni Ingólfs-
syni. Lögin voru samþykkt í des-
ember og fór salan fram síðar
sama mánuð. Líkt og viðskipta-
ráðherra hafði óskað eftir sá
framkvæmdanefnd um einka-
væðingu um söluna. Lagði hann
áherslu á dreifða sölu til almenn-
ings.
Almenningi var gefinn af-
sláttur frá markaðsgengi í bönk-
unum og voru bréfin í Lands-
bankanum seld á genginu 3,8 og
4,1 í Búnaðarbankanum. Alls
skráðu 55 þúsund manns sig fyr-
ir hlut í bönkunum tveimur og
nam söluandvirðið um 5,5 millj-
örðum króna. Framkvæmda-
nefnd um einkavæðingu hefur
bent á það að umframeftirspurn
eftir bréfunum í útboðunum hafi
verið svo mikil að hægt hefði
verið að selja allan hlut ríkisins í
báðum bönkunum í þessum
áfanga.
Að hlutafjárútboðinu loknu
átti ríkissjóður 72 prósenta hlut í
Landsbankanum og viðlíka í
Búnaðarbankanum. Hlutur rík-
isins í Landsbankanum minnkaði
um fjögur prósentustig ári síðar
vegna hlutafjáraukningar í
tengslum við kaupa Landsbank-
ans á breska bankanum The
Heritable and General Invest-
ment Bank. Greitt var fyrir
bankann með hlutabréfum.
Finnur hættir sem ráðherra
Í lok desember 1999 tilkynnti
Finnur Ingólfsson þá ákvörðun
sína að hætta sem viðskiptaráð-
herra og sækja um stöðu seðla-
bankastjóra. Ákvörðun sína
skýrði hann með því að pólitíkin
væri orðin óvægnari en áður og
gagnrýni beindist í auknum
mæli að stjórnmálamönnum per-
sónulega.
Brotthvarf Finns úr ríkis-
stjórninni var Halldóri Ásgríms-
syni einna erfiðast því Finnur
hafði um langa hríð verið nokk-
urs konar sáttasemjari og milli-
göngumaður milli Halldórs og
Davíðs Oddssonar, en samstarf
þeirra var ekki með besta móti á
þessum tíma.
Eftir að Finnur tók við emb-
ætti Seðlabankastjóra í ársbyrj-
un 2000 hélt hann samt sem áður
áfram að vera eins konar sátta-
semjari milli Halldórs og
Davíðs. Sérstaklega reyndi á
Finn þegar líða tók á einkavæð-
ingarferli Landsbankans og
Búnaðarbankans, sumarið og
haustið 2002, ekki síst í tengslum
við átök stjórnarflokkanna um
VÍS, eins og nánar verður vikið
að síðar.
Valgerður Sverrisdóttir tók
við embætti viðskiptaráðherra á
gamlársdag 1999 og tók um leið
við sæti Finns í ráðherranefnd
um einkavæðingu.
Vilji fyrir sameiningu bankanna
tveggja
Í október árið 2000 tók ríkis-
stjórnin þá ákvörðun að beina
tilmælum til bankaráða Lands-
bankans og Búnaðarbankans um
að hefja viðræður um samein-
ingu bankanna. Í yfirlýsingu rík-
isstjórnarinnar var þess þó ekki
getið hvort ætlunin væri að
einkavæða hinn sameinaða
banka né hvað gera skyldi við
helmingshlut Landsbankans í
VÍS, líkt og bent var á í leiðara
Morgunblaðsins á þessum tíma.
Ráðherrar Famsóknarflokks-
ins í ríkisstjórn voru ófáanlegir
til þess að ráðast í sameiningu
bankanna án þess að leita sam-
þykkis Samkeppnisráðs fyrst.
Var Valgerður Sverrisdóttir, iðn-
aðar- og viðskiptaráðherra, þar
einna ákveðnust, en hún var ný-
tekin við ráðherraembætti af
Finni Ingólfssyni.
Framsóknarmenn óttuðust að
lenda í vandræðum varðandi
sameininguna ef Samkeppnisráð
kæmist að henni lokinni að
þeirri niðurstöðu að hún hefði
verið ólögmæt. Sjálfstæðismenn
héldu því hins vegar fram að
með samningi við Sparisjóðina,
um að taka við ákveðnum hluta
starfsemi bankanna, mætti
koma í veg fyrir synjun Sam-
keppnisráðs, sérstaklega ef sótt
yrði um heimild fyrir samein-
ingu eftir á. Ef Samkeppnisráð
kæmi með athugasemdir um
sameininguna mætti auðveld-
lega bregðast við þeim. Voru við-
ræður við Sparisjóðina hafnar
og undirbúningur að sameiningu
bankanna tveggja var kominn
það langt á veg þegar óskað var
eftir úrskurði Samkeppnisráðs
að þegar var búið að ákveða
hver yrði bankastjóri í hinum
nýja banka, en það var Eiríkur
Jóhannsson í Kaldbaki.
Mikið kapp á að ljúka afgreiðslu
málsins
Ríkisstjórnin lagði mikið upp úr
því að málið yrði afgreitt frá Al-
þingi eins fljótt og auðið væri.
Valgerður sagði í umræðum á
Alþingi skömmu áður en niður-
staða Samkeppnisráðs var birt
að henni þætti mjög mikilvægt
ef ekki „algjörlega nauðsynlegt“
að lög sem leyfðu sameininguna
yrðu sett fyrir jól.
„Það eru geysilegir fjárhags-
legir hagsmunir í húfi fyrir ríkið
og viðskiptalegir hagsmunir fyr-
ir bankana,“ sagði Valgerður.
Samkeppnisráð komst hins veg-
ar að þeirri niðurstöðu í desem-
ber að fyrirhugaður samruni
myndi leiða til of mikillar sam-
þjöppunar og markaðsráðandi
stöðu og myndi raska samkeppni
á mörkuðum fyrir innlán og út-
lán, á greiðslumiðlunarmörkuð-
um og markaði fyrir verðbréfa-
og gjaldeyrisviðskipti.
Niðurstaðan var mikil von-
brigði fyrir ríkisstjórnina. „Ég
hafði gert mér vonir um að nið-
urstaða samkeppnisráðs yrði
önnur,“ sagði viðskiptaráðherra
á Alþingi er hún kynnti niður-
stöður Samkeppnisráðs. Halldór
Ásgrímsson utanríkisráðherra
sagði við sama tækifæri að úr-
skurðurinn kæmi vissulega á
óvart en ríkisstjórnin ætti að
fara eftir honum.
Sjálfstæðismenn reiðir Valgerði
Ríkisstjórnin ákvað á fundi sín-
um strax og niðurstaða sam-
keppnisráðs lá fyrir að seld yrðu
hlutabréf ríkisins í bönkunum og
lagt yrði fram frumvarp þess
eðlis á vorþingi.
Davíð Oddsson forsætisráð-
herra benti á í umræðunum á Al-
þingi að umræðan um samein-
ingu bankanna hefði fyrst og
fremst staðið um það hvort sam-
eina ætti bankana fyrst og selja
svo eða hvort ætti að selja fyrst
og sameina svo.
„Sá úrskurður sem nú liggur
fyrir útilokar hvort tveggja,“
sagði Davíð. „Hann útilokar það
líka að eftir að búið er að selja
bankana, eins og yfirlýsingar
liggja fyrir af hálfu ríkisstjórn-
arinar, að þá geti markaðurinn
sameinað bankana. Ef einhver
aðili ætti að fagna alveg sérstak-
lega í dag þá er það hinn stóri
banki, Fjárfestingarbankinn og
Íslandsbanki sameinaðir, því að
búið er að ákveða og úrskurða
það að honum skuli ekki verða
veitt nægileg samkeppni. Hann
mun hafa yfirburðastöðu,“ sagði
Davíð.
Mikil gremja var meðal sjálf-
stæðismanna eftir að úrskurður
Samkeppnisstofnunar varð ljós
og kenndu þeir Valgerði Sverris-
dóttur um að hafa þvertekið fyr-
ir það að láta sameininguna fara
fram áður en úrskurðurinn lægi
fyrir. Davíð Oddsson og Kjartan
Gunnarsson, þáverandi banka-
ráðsmaður í Landsbanka, sem
þangað hafði verið skipaður til
þess að undirbúa einkavæðingu
bankans, voru sérstaklega illir
út í Valgerði og voru sannfærðir
um að ef úrskurðurinn hefði ver-
ið fenginn eftir á hefði verið
hægt að bregðast við honum með
smávægilegum tilfærslum á ein-
ingum milli hins nýja sameinaða
banka og sparisjóðanna.
Hugað að fjárfestingu erlends
fyrirtækis
Í mars 2001 lagði viðskiptaráð-
herra fram frumvarp á Alþingi
sem heimilaði sölu ríkisins á öllu
hlutafé sínu í ríkisbönkunum.
Salan átti að hefjast á árinu og
ljúka fyrir lok kjörtímabilsins
árið 2003 og sérstaklega skyldi
leitað eftir því að erlent fjár-
málafyrirtæki fjárfesti í bönk-
unum. „Í samræmi við stefnu
ríkisstjórnarinnar um sölu fyrir-
tækja í eigu ríkisins verður lögð
áhersla á sölu til almennings og
tilboðssölu,“ sagði Valgerður við
það tækifæri.
„Einnig er gert ráð fyrir að
kannaður verði áhugi kjölfestu-
fjárfesta um kaup á stórum hlut
í bönkunum. Í því sambandi
verði sérstaklega hugað að fjár-
festingu erlends fjármálafyrir-
tækis í bönkunum. Við val á slík-
um fjárfesti verði tekið mið af
verklagsreglum um einkavæð-
ingu,“ sagði hún.
Seðlabankinn mælti með því í
umsögn sinni um frumvarpið að
leitað yrði til erlendra aðila
varðandi sölu bankanna. Finnur
Ingólfsson var orðinn Seðla-
bankastjóri á þessum tíma. Um-
sögn Seðlabankans um frum-
varpið var mjög áþekk þeirri af-
stöðu sem framsóknarmenn
lýstu þegar útlit var fyrir að
sænski SE-bankinn myndi kaupa
kjölfestuhlut í Landsbankanum
árið 1998.
„Hvað áhrærir kaup erlendra
fjármálastofnana á hlutum í hin-
um einkavæddu bönkum er ljóst
að innkoma erlends fjármagns
mun stuðla að því að ríkið fái há-
marksverð fyrir eign sína.
Seðlabankinn telur auk þess að
ýmsu leyti æskilegt að erlendir
bankar eignist hluti í íslenskum
bönkum. Slík eignaraðild er lík-
leg til þess að styrkja innlenda
banka og þar með stöðugleika
bankakerfisins, efla viðskipta-
sambönd og færa íslenskum
fjármálamarkaði mikilvæga sér-
þekkingu,“ sagði í umsögninni.
Landsbankinn seldur fyrst
Framkvæmdanefnd um einka-
væðingu var falinn undirbúning-
ur að sölu bankanna en í nefndinni
sátu Hreinn Loftsson lögmaður,
Jón Sveinsson lögmaður og Sævar
Þór Sigurgeirsson endurskoðandi,
ásamt Steingrími Ara Arasyni
hagfræðingi. Starfsmaður nefnd-
arinnar var Skarphéðinn Berg
Steinarsson. Hreinn Loftsson fór
með formennsku í nefndinni
þangað til hann sagði sig úr henni
á fyrri hluta árs 2002 og tók Ólaf-
ur Davíðsson, ráðuneytisstjóri í
forsætisráðuneytinu, sæti hans í
nefndinni og Jón Sveinsson við
formennsku. Þá tók Baldur Guð-
laugsson, ráðuneytisstjóri í fjár-
málaráðuneytinu, við sæti Stein-
gríms Ara haustið 2002 eftir úr-
sögn Steingríms Ara.
Í mars 2001 óskaði viðskipta-
ráðherra eftir tillögum frá fram-
kvæmdanefnd um einkavæðingu
um fyrirkomulag á sölu Lands-
bankans til almennings og tilboðs-
sölu. Í lok maí sama ár kynnti
nefndin ráðherranefndinni tillög-
ur sínar, sem síðar voru sam-
þykktar á ríkisstjórnarfundi.
Í ráðherranefndinni áttu sæti
Davíð Oddsson forsætisráðherra,
Geir H. Haarde fjármálaráð-
herra, Halldór Ásgrímsson utan-
ríkisráðherra og Valgerður Sverr-
isdóttir viðskiptaráðherra.
Lagt var til að stór hluti í bank-
anum, þriðjungur hið minnsta,
yrði seldur til kjölfestufjárfestis
með forvali og síðan lokuðu út-
boði. Skilyrði var að salan á eign-
arhlutnum leiddi til aukinnar
samkeppni á íslenskum fjármála-
markaði og yki fjármagnshæfi
hans. ■
JÚNÍ 1995 » Í stefnuyfirlýsingu nýrrar
ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks segir að breyta
eigi ríkisbönkunum, Landsbanka og
Búnaðarbanka, í hlutafélög.
MAÍ 1997 » Fyrsta skref í átt til
einkavæðingar tekið með því að Al-
þingi samþykkir lög um stofnun
hlutafélaga Landsbanka Íslands og
Búnaðarbanka Íslands. Lögin taka
gildi 1. janúar 1998.
JÚLÍ 1998 » Sænski SE-bankinn sýn-
ir áhuga á að kaupa hlut í Lands-
bankanum. Farið í óformlegar við-
ræður en samningar takast ekki.
ÁGÚST 1998 » Davíð Oddsson talar
gegn því í fjölmiðlum að einn aðili
fari með stóran eignarhlut í banka-
stofnun.
ÁGÚSTLOK 1998 » Finnur Ingólfsson
viðskiptaráðherra kynnir stefnumót-
un ríkisstjórnarinnar um sölu ríkis-
bankanna þar sem gera á bankana
að hlutafélögum.
SEPTEMBER 1998 » Sala hefst á
hlutabréfum í Landsbankanum til
starfsfólks og almennings.
DESEMBER 1998 » Sala hefst á
hlutabréfum í Búnaðarbankanum til
starfsfólks og almennings.
JÚNÍ 1999 » Í stefnuyfirlýsingu nýrrar
ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks segir að hlutabréf
í ríkisbönkunum skuli seld á kjör-
tímabilinu.
DESEMBER 1999 » Alþingi sam-
þykkir lög sem heimila sölu ríkis-
sjóðs á 15 prósenta hlut ríkisins í
Landsbankanum og Búnaðarbank-
anum.
DESEMBERLOK 1999 » Finnur Ing-
ólfsson hættir sem viðskiptaráðherra
og Valgerður Sverrisdóttir tekur við.
OKTÓBER 2000 » Ríkisstjórnin bein-
ir tilmælum til bankaráða Lands-
banka og Búnaðarbanka að hefja
viðræður um sameiningu bankanna.
NÓVEMBER 2000 » Valgerður Sverr-
isdóttir viðskiptaráðherra óskar eftir
því að Samkeppnisráð skili forúr-
skurði um sameiningu bankanna.
DESEMBER 2000 » Samkeppnisráð
úrskurðar gegn sameiningunni.
MARS 2001 » Valgerður Sverrisdóttir
viðskiptaráðherra leggur fram frum-
varp á Alþingi um sölu á eftirstand-
andi hlut ríkisins í Landsbankanum
og Búnaðarbankanum.
MAÍ 2001 » Alþingi samþykkir lög
sem heimila sölu á eftirstandandi
hlut ríkisins í bönkunum. Salan
skyldi hefjast á árinu og ljúka fyrir
lok kjörtímabilsins, vorið 2003.
MARS 2001 » Óskað eftir tillögum
framkvæmdanefndar um einkavæð-
ingu um fyrirkomulag við sölu bank-
anna.
JÚNÍ 2001 » Óskað eftir ráðgjöfum
við sölu bankanna.
ÁGÚST 2001 » Alþjóðlegi fjárfest-
ingabankinn HSBC valinn sem ráð-
gjafi.
OKTÓBER 2001 » Söluferlið hefst
með því að völdum erlendum bönk-
um er sent bréf þar sem Landsbank-
inn er kynntur sem fjárfestingartæki-
færi.
DESEMBERLOK 2001 » Fram-
kvæmdanefnd um einkavæðingu til-
kynnir að sala á kjölfestuhlut í
Landsbankanum til erlends fjárfestis
muni ekki ganga eftir.
JANÚARLOK 2002 » Hreinn Loftsson
segir sig úr einkavæðingarnefnd og
við tekur Ólafur Davíðsson.
JÚNÍ 2002 » 20 prósenta hlutur rík-
isins í Landsbankanum seldur í
gegnum Verðbréfaþing.
JÚNÍ 2002 » Björgólfur Guðmunds-
son hringir í Davíð Oddsson og seg-
ist vilja kaupa Búnaðarbankann eða
Landsbankann.
JÚNÍLOK 2002 » Bréf berst frá
Björgólfi Guðmundssyni, Björgólfi
Thor Björgólfssyni og Magnúsi Þor-
steinssyni, um að þeir hefðu áhuga
á að kaupa Landsbankann eða Bún-
aðarbankann.
10. JÚLÍ 2002 » Framkvæmdanefnd
um einkavæðingu auglýsir báða
bankana til sölu.
JÚLÍLOK 2002 » Fimm hópar senda
inn tilkynningu um áhuga sinn á
bönkunum, Samson, Kaldbakur, S-
hópurinn, Íslandsbanki og Þórður
Magnússon fyrir hönd fjárfesta. Þeir
eru kallaðir á fund framvkæmda-
nefndar.
ÁGÚST 2002 » Þrír hópar valdir til
viðræðna, Samson, Kaldbakur og S-
hópurinn.
22. ÁGÚST 2002 » Sex daga stríðið
um VÍS hefst. Landsbankinn og S-
hópurinn takast á um yfirráðin yfir
félaginu, en þeir eiga helmingshlut
hvor. Halldór Ásgrímsson og Davíð
Oddsson blandast í átökin og ríkis-
stjórnarsamstarfið er í uppnámi.
28. ÁGÚST 2002 » Sex daga stríðinu
um VÍS lýkur með kaupum S-hóps-
ins á hlut Landsbankans í VÍS.
10. SEPTEMBER 2002 » Björgólfur
Thor Björgólfsson neitar að taka við
bréfi frá framkvæmdanefndinni úr
hendi Ólafs Davíðssonar þar sem
nefndin lýsir því yfir að hún vilji
ganga til samningaviðræðna við
Samson um kaup á Landsbankan-
um.
10. SEPTEMBER 2002 » Steingrímur
Ari Arason segir sig úr framkvæmda-
nefndinni og segist aldrei hafa upp-
lifað önnur eins vinnubrögð.
18. OKTÓBER 2002 » Samson og
framkvæmdanefnd undirrita sam-
komulag um sölu ríkisins á hlut sín-
um í Landsbankanum.
23. OKTÓBER 2002 » Framkvæmda-
nefndin sendir Kaldbaki og S-hópi
bréf þar sem söluferli Búnaðarbank-
ans er skýrt.
4. NÓVEMBER 2002 » Fram-
kvæmdanefndin ákveður að ganga
til samninga við S-hópinn um söl-
una á Búnaðarbankanum.
15. NÓVEMBER 2002 » S-hópurinn
og framkvæmdanefnd undirrita
samkomulag um sölu ríkisins á hlut
sínum í Búnaðarbankanum.
31. DESEMBER 2002 » Samson og
framkvæmdanefndin undirrita kaup-
samning um hlut ríkisins í Lands-
bankanum.
16. JANÚAR 2003 » S-hópurinn og
framkvæmdanefndin undirrita kaup-
samning um hlut ríkisins í Búnaðar-
bankanum.
MAÍ 2003 » Búnaðarbankinn samein-
ast Kaupþingi og til verður KB banki.
» ATBURÐIR Í TÍMARÖÐ
Í fréttaskýringunni á morgun er sagt
frá því hvernig Davíð og Halldór tóku
völdin af framkvæmdanefndinni eftir
að Björgólfsfeðgar sýna bönkunum
áhuga. Einnig að Björgólfsfeðgar
ætluðu sér upphaflega að kaupa
Búnaðarbankann.